نقش حیاتی موزه‌ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب‌ترین پدیده‌های فرهنگی است.
امروزه موزه‌ها به دلیل بهره‌گیری در تحقیقات و بررسی‌های علمی و اجتماعی از جایگاه مهم‌تر و پررونق‌تری برخوردارند و شناخت فرهنگ موزه و استفاده از آن هرچه پیش می‌رود، بیشتر می‌شود.
نقش مهم موزه‌ها در بازشناسی فرهنگی، تاریخی و اجتماعی
موزه‌ها می‌توانند نقش فعال و عمده‌ای در بازشناسی فرهنگی، تاریخی و اجتماعی ایفا کنند.
در عصر حاضر موزه‌ها گامی فراتر از گردآوری و نگهداری آثار نهاده‌اند و وظایف مهمی از قبیل بررسی هویت، اطلاع‌رسانی، مطالعه و تحقیق و روشنگری بر عهده گرفته‌اند.
ز استان چهارمحال و بختیاری با عنوان پایتخت آب ایران نام برده می‌شود. این استان مبداء ۲ حوزه آبریز تالاب گاوخونی و کارون بزرگ است که رودهای زاینده‌رود و کارون و بخشی از رودخانه دز از آن سرچشمه می‌گیرد.
از استان چهارمحال و بختیاری با عنوان پایتخت آب ایران نام برده می‌شود، این استان مبداء ۲ حوزه آبریز تالاب گاوخونی و کارون بزرگ است که رودهای زاینده‌رود و کارون و بخشی از رودخانه دز از آن سرچشمه می‌گیرد.
کیفیت مطلوب آب و نداشتن آلودگی به انواع آلاینده‌ها از جمله ویژگی‌های آب تولیدی در این استان است و موقعیت جغرافیایی و کوهستانی بودن منطقه با شکل‌دهی به چشمه‌سارها وآبشارها سبب شده تا این استان بخشی از منابع آب شیرین کشور را تولید کند و چندین استان از جمله استان‌های فلات مرکزی با منابع آب این استان مشروب شوند.
از همین رو راه‌اندازی موزه در مناطق مختلف کشور به تناسب ظرفیت‌ها و توانایی‌هایی که در هریک از بخش‌های مختلف دارند یک ضرورت است و به توجه بیشتری نیاز دارد.
این مهم در استان چهارمحال و بختیاری کمتر مورد توجه قرار گرفته و تعداد موزه‌های فعال در این استان به باور کارشناسان محدود است و نیاز است با اختصاص اعتبارات کافی در این زمینه اقدامات بیشتری انجام داد.
تاکنون ۲۳ موزه در این استان ایجاد شده است که از این تعداد ۱۷ موزه فعال و ۶ موزه غیرفعال است.
موزه آثار سنگی، موزه حمام خان و موزه مردمشناسی در قلعه چالشتر، موزه تاریخ طبیعی، موزه مردمشناسی فرخشهر، موزه دفاع مقدس، موزه مردمشناسی شهرستان بروجن و موزه پوشاک قلعه دزک از مهمترین موزه‌های فعال در استان چهارمحال و بختیاری است.
با این وجود یکی از مهمترین موزه‌های غیرفعال این استان موزه آب شهرستان کوهرنگ نام دارد.
آب یکی از مهمترین سرمایه‌های این استان به شمار می‌رود که در شکل‌گیری تمدن، معیشت، سبک زندگی و حرف و مشاغل این استان و استان‌های همجوار خود نقش بسزایی دارد.
سرنوشت نامعلوم موزه آب کوهرنگ
این موضوع سبب شد تا در سال ۱۳۸۹ موزه آب در شهرستان کوهرنگ که از نظر منابع آبی و بارش برف یکی از مناطق شاخص کشور به شمار می‌آید، بنا شود.
این موزه در زمینی به مساحت ۵۶۰ کیلومتر در شهر چلگرد مرکز شهرستان کوهرنگ راه‌اندازی شد و در آن علاوه بر حفظ و نگهداری اشیای مربوط به آب از جمله کاسه سنگی، انواع لیوان و پارچ و ریتون‌های سنگی که قدمت برخی از این اشیاء به ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال گذشته بازمی‌گردد، نقش آب در شکل‌گیری تمدن اساطیری و تاثیر آن بر مشاغل، صنایع و فرهنگ و هنر این منطقه در قالب ماکت به نمایش گذشته شده بود.
این اقدام ارزشمند که از جهات بسیاری برای استان چهارمحال و بختیاری بسیار مهم به شمار می‌رفت در نیمه راه رها و موزه آب این استان در سال ۱۳۹۵ به طور کامل تعطیل شد و اکنون پس از گذشت چهار سال از تعطیلی این موزه هنوز هیچ اقدامی برای بازگشایی آن انجام نشده است.
مرمت، علت تعطیلی موزه کوهرنگ
رییس گروه موزه‌ها و اموال منقول اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری علت تعطیلی موزه آب کوهرنگ را مرمت و تعمیر ساختمان این موزه عنوان کرده است.
عباس یزدانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: شواهد و بررسی‌های کارشناسی حاکی از آن بود که ساختمان موزه از استحکام لازم برخوردار نیست و نیاز به ایمنی بیشتری دارد از همین‌رو تصمیم بر این شد که برای مرمت و تعییر ساختمان، موزه به طور موقت تعطیل شود.
از زمان تعطیلی موزه کوهرنگ تاکنون چهار سال می‌گذرد و وسایل موزه در گنجینه مرکزی اداره‌کل میراث فرهنگی استان نگهداری می‌شود و هنوز اقدامی برای مرمت و تعمیر ساختمان انجام نشده است.
وی ادامه داد: از زمان تعطیلی موزه تاکنون چهار سال می‌گذرد و وسایل موزه در گنجینه مرکزی اداره‌کل میراث فرهنگی استان نگهداری می‌شود و هنوز اقدامی برای مرمت و تعمیر ساختمان انجام نشده است.
یزدانی با بیان اینکه موزه آب کوهرنگ در قالب موزه مردمشناسی راه‌اندازی شده بود، تصریح کرد: در این موزه ابزار و وسایل استحصال آب از رود، چرخ چاه، انواع ظرف و لوله‌های آب به نمایش گذشته شده بود که می‌توانست بخشی از زندگی مردم این منطقه که بیشتر روستایی و عشایر هستند را به خوبی به تصویر بکشد.
رییس گروه موزه‌ها و اموال منقول اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری، راه‌اندازی موزه آب کوهرنگ را یک موضوع مهم و جدی برای این سازمان اعلام کرد و گفت: گذشت چهار سال از تعطیلی این موزه اگرچه زمان بسیاری است اما این موضوع نافی بی‌اهمیتی این موزه برای متولیان امر نیست و تلاش ما برای راه‌اندازی مجدد این مکان است.
یزدانی، نبود اعتبارات کافی برای تعمیر و مرمت موزه آب کوهرنگ را عامل تعلل چهارساله برای راه‌اندازی مجدد این مکان اعلام کرد و گفت: برای راه‌اندازی و تجهیز موزه به ویژه تامین ایمنی آن به اعتبار قابل توجهی نیاز است از همین رو چنانچه اعتباری برای این موزه اختصاص داده شود بیشک پیگیری برای راه‌اندازی آن نیز در اولویت برنامه‌ها قرار می‌گیرد.
وی خاطرنشان کرد: اهمیت راه‌اندازی موزه آب در استان به حدی بود که در سال ۱۳۸۰ بنا شد تا موزه بروجن که بزرگترین موزه مردمشناسی استان به شمار می‌رود و دارای وسعت گسترده‌ای است به واسطه برخورداری این شهرستان از چشمه‌های جاری به موزه آب تبدیل شود اما پس از ادغام سازمان میراث فرهنگی، گردشگری با سازمان صنایع دستی این طرح به مرحله اجرا نرسید.
یزدانی افزود: پس از آن در سال ۱۳۸۹ موزه آب به واسطه قابلیت‌های شهرستان کوهرنگ در حوزه آب در این منطقه راه‌اندازی شد و امید است هرچه سریع‌تر با تامین اعتبار لازم ساختمان این موزه ایمن‌سازی و زمینه برای بازگشایی موزه فراهم شود.
نبود اعتبار لازم برای مرمت موزه
از سوی دیگر مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان با وجود اینکه راه‌اندازی مجدد موزه آب استان را یکی از برنامه‌های اولویت‌دار و مهم این سازمان میخواند اما عنوان می‌کند که تاکنون اعتبار لازم برای این طرح تامین نشده است.
مهرداد جوادی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: از ۲ سال قبل که مسئولیت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان را عهده دار شدم اعتبار لازم برای مرمت و تعمیر موزه آب استان تامین نشد و ۲ سال قبل از آن نیز هیچ اقدامی در این خصوص شکل نگرفته بود.
وی در عین حال ابراز امیدواری کرد که در سال جاری بخشی از اعتبارات مورد نیاز برای تعمیر ساختمان موزه آب استان تامین و بتوان بخشی از این مکان را فعال کرد.
جوادی با بیان اینکه اعتباراتی که برای تعمیر و مرمت موزه‌ها باید درنظر گرفته شود در اعتبارات اداره موزه‌های استان باید تعریف شود، اظهار داشت: با وجود اهمیت موزه آب استان اما امکان جابجایی اعتبارات وجود ندارد و باید از ردیف اداره موزه‌ها برای این موضوع اعتبار درنظر گرفته شود.
علاوهبر جنبه‌های تاریخی یکی از کارکردهای موزه‌ها جنبه گردشگری و جذب توریست است که می‌توان در معرفی هرچه بهتر استان و ظرفیت‌های آن به ویژه در حوزه آب و طبیعت بیش از پیش گام برداشت.
وی فعال کردن موزه آب استان در منطقه کوهرنگ را دارای دستاوردهای چندگانه برشمرد و گفت: علاوهبر جنبه‌های تاریخی یکی از کارکردهای موزه‌ها جنبه گردشگری و جذب توریست است که می‌توان در معرفی هرچه بهتر استان و ظرفیت‌های آن به ویژه در حوزه آب و طبیعت بیش از پیش گام برداشت.
بازگشایی موزه کوهرنگ نیازمند چه الزاماتی است؟
اما برای فعالیت مجدد موزه و الزامات اجرای آن باید نکات مهمی در نظر گرفته شود که در همین خصوص عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد رشته باستان‌شناسی در این خصوص به موارد مهمی اشاره کرده است.
مجید ساریخانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، مکان مناسب و استاندارد را نخستین الزام ایجاد یک موزه عنوان کرد و گفت: یک موزه باید در مکانی مناسب به لحاظ فیزیکی ایجاد شود و این فضای ایمنی از نظر حفظ و حراست از وسایل تاریخی موجود در آن مکان نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
وی ادامه داد: ویترین‌های موزه از شیشه‌های مخصوصی تهیه می‌شوند که امکان نفوذ گرد و غبار در آن وجود نداشته باشد و فضای موزه باید با تجهیزات لازم تحت نظارت باشد تا آثار حفاظت شده در آن از خطر سرقت و یا آسیب‌های ناشی از بازدیدکنندگان در امان باشد.
این استاد باستان‌شناسی قیمت هریک از ویترین‌های مخصوص نگهداری وسایل تاریخی را در حدود ۱۵۰ میلیون تومان اعلام کرد و گفت: برای راه‌اندازی یک موزه باید اعتبار قابل توجهی درنظر گرفته شود تا هم استحکام فیزیکی و هم تجهیزات لازم تهیه شود در غیر این صورت نمی‌توان مجوز راه‌اندازی موزه را صادر کرد.
ساریخانی، گردآوری اشیاء و آثار را گام بعدی ایجاد یک موزه برشمرد و افزود: با توجه به اینکه کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده در استان محدود است به لحاظ تاریخی نمی‌توان نظر قطعی داد که آثار با ارزش تاریخی مرتبط با آب را تا چه اندازه می‌توان جمع‌آوری کرد اما از آنجا که موزه آب از زاویه مردمشناسی قابل نمایش است نیازی به آثار تاریخی قدمت‌دار نیست.
ظرفیت موزه ملی آب در کوهرنگ
وی پیشنهاد داد تا با اعلام فراخوان ملی، استان‌هایی که در موزه‌های زیر پوشش خود آثاری مرتبط با آب نگهداری می‌کنند به موزه آب کوهرنگ اهدا کنند تا با توجه به جایگاه شهرستان کوهرنگ در حوزه تولید آب شیرین کشور و وجود چشمه‌ها و آبشارهای بینظیر موزه کوهرنگ به موزه تخصصی آب کشور تبدیل شود.
ساریخانی، نمایش آثار را سومین الزام ایجاد یک موزه عنوان کرد و گفت: نورپردازی، محیط نمایش، نصب اتیک‌ها و ارائه توضیحات تکمیلی به بازدیدکنندگان از جمله اقداماتی است که باید در رابطه با نمایش آثار در موزه‌ها انجام داد.
وی با بیان اینکه چهارمحال و بختیاری کمبود موزه دارد، خاطرنشان کرد: شایسته است تا در ایجاد موزه‌هایی که به ویژه در حوزه مردمشناسی هم جاذبه فرهنگی دارد و هم در جذب گردشگر می‌تواند موثر واقع شود اهتمام بیشتری در استان به کار گرفته شود.
ارتقای دانش عمومی بازدیدکنندگان نسبت به نقش حیاتی آب
یک کارشناس حوزه آب نیز با اشاره به اهمیت فعال شدن موزه آب استان، آن را اقدام موثری در حوزه فرهنگسازی مصرف بهینه آب و تبیین جایگاه حیاتی آب در طول تاریخ برشمرد و گفت: با توجه به تغییرات اقلیمی و وقوع خشکسالی‌های اخیر فعالیت موزه آب می‌تواند با کارویژه‌های فرهنگی خود مردم را نسبت به اهمیت این موضوع آگاه سازد.
سید هاشم فاطمی، جانمایی موزه آب در شهرستان کوهرنگ را حسن انتخاب مسئولان دانست و افزود: شهرستان کوهرنگ به واسطه قابلیت‌های بی‌شمار خود از جمله چشمه دیمه، آبشار شیخ علیخان، چشمه کوهرنگ و رودهای خروشان از یک سو و زندگی مردم روستایی و عشایر منطقه در طول تاریخ و ابزار وسایل مرتبط با آب می‌تواند پیوند تاریخ و طبیعت را در قالب موزه آب به نمایش بگذارد.
در قالب موزه آب کوهرنگ می‌توان دانش عمومی بازدیدکنندگان را نسبت به اهمیت منابع طبیعی، محیط‌زیست و به ویژه آب افزایش داد و راهکارهای حفظ و حراست از این سرمایه‌های ارزشمند را تبلیغ کرد.
وی تصریح کرد: در قالب این موزه می‌توان دانش عمومی بازدیدکنندگان را نسبت به اهمیت منابع طبیعی، محیط‌زیست و به ویژه آب افزایش داد و راهکارهای حفظ و حراست از این سرمایه‌های ارزشمند را تبلیغ کرد.
وی با اشاره به نقش حیاتی آب در تمامی دوران‌های تاریخی، توجه مردم معاصر نسبت به اهمیت این موضوع را ناکافی دانست و اظهار داشت: با برپایی موزه‌ها می‌توان مردم را نسبت به این اهمیت بیش از پیش آگاه کرد.
برای بسیاری از موزه‌های کنونی رسالت اجتماعی دیده نشده است
با این وجود برخی فعالان علمی و اجتماعی نسبت به تحقق اهداف راه‌اندازی موزه در استان‌های کشور تردید دارند و معتقدند برپایی موزه به تنهایی کافی نیست و باید با تعریف یک سازمان مشخص برای موزه‌ها، رسالت اجتماعی مشخصی برای آنها در نظر گرفت.
یک دانش‌آموخته رشته موزه‌داری در همین خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: به طور کلی موزه‌های فعال در کشور به ویژه موزه‌هایی که در شهرستان‌ها راه‌اندازی می‌شوند مشکل سازمانی دارند به این صورت که به موزه به عنوان یک سازمان نگاه نشده و چارت سازمانی برای آن در نظر گرفته نمی‌شود.
ندا عزیزیه با بیان اینکه موزه‌ها باید رسالت و ماموریت خاصی را پیگیری کنند، افزود: برای بسیاری از موزه‌های فعال در کشور ماموریتی درنظر گرفته نمی‌شود و به صرف نمایش اشیای تاریخی در این مکان‌ها اکتفا می‌شود در حالیکه باید برای موزه‌ها چشم‌انداز مشخصی تعریف کرد.
بسیاری از موزه‌های فعلی شبه‌موزه هستند که فقط جنبه نمایشی دارند و رسالت اجتماعی مشخصی برای آنها مشخص نشده است.
به گفته وی، بسیاری از موزه‌های فعلی شبه‌موزه هستند که فقط جنبه نمایشی دارند و رسالت اجتماعی مشخصی برای آنها مشخص نشده است.
اهمیت اقتصادی، اجتماعی شهرستان کوهرنگ در تامین آب کشور
این دانش‌آموخته رشته موزه‌داری در ادامه به ضرورت بازگشایی موزه آب کوهرنگ اشاره کرد و گفت: کوهرنگ سرچشمه رودهای تمدن‌سازی است به طوری که در طول تاریخ جوامع بسیاری در مسیر این رودها شکل گرفته است از همین‌رو این شهرستان نقش مهمی در حیات اقتصادی اجتماعی و حتی سیاسی کشور دارد و اثرگذاری این منطقه به حدی فراگیر است که می‌تواند در سطح ملی به موزه تخصصی آب تبدیل شود.
عزیزیه ادامه داد: به همین منظور در ابتدا لازم است تا طرح پژوهشی و محتوایی مناسبی در حوزه آب و موضوعات مرتبط با آن انجام گیرد و سپس یک موزه نظام‌مند مبتنی بر تعیین رییس، معاون، مسئول روابط عمومی، کارشناس و راهنما برای موزه تعیین شود تا بتواند رسالت خود را به خوبی انجام دهد.
وی، دخالت دولت در ایجاد موزه‌ها را امری ضروری دانست و گفت: از آنجا که نگهداری از اشیای تاریخی بر عهده سازمان میراث فرهنگی است و از سوی دیگر ایجاد موزه دربردارنده هزینه‌های بسیار زیادی است حضور دولت اجتناب‌ناپذیر است.
عزیزیه خاطر نشان کرد: در عین حال دولت می‌تواند برای ایفای درست رسالت اجتماعی موزه از توان نخبگان، فعالان و ارتباطات مردمی بهره بگیرد و سالانه اعتبار مناسبی برای به روزرسانی موزه، برگزاری کلاس‌های آموزشی و مرمت و نگهداری اشیای تاریخی آن اعتبار اختصاص دهد.
ضرورت تعیین رسالت اجتماعی برای موزه آب کوهرنگ
راه‌اندازی مجدد موزه کوهرنگ تنها در صورتی موفقیت‌آمیز و موثر خواهد بود که بتواند رسالت اجتماعی خود را در حوزه آب و مسائل پیرامون آن به خوبی ایفا کند.
این دانش‌آموخته رشته موزه‌داری افزود: راه‌اندازی مجدد موزه کوهرنگ تنها در صورتی موفقیت‌آمیز و موثر خواهد بود که بتواند رسالت اجتماعی خود را در حوزه آب و مسائل پیرامون آن به خوبی ایفا کند در غیر این صورت نمایش اشیای با قدمت تاریخی به تنهایی ارزشی ندارد .
به گزارش ایرنا، شهرستان کرهرنگ به مرکزیت شهر چلگرد در فاصله ۸۸ کیلومتری مرکز چهارمحال و بختیاری و با مساحت سه هزار و ۶۸۴ کیلومتر مربع خاستگاه جامعه عشایری و قطب گردشگری این استان به شمار می‌رود و این شهرستان شامل سه بخش، ۲ شهر و ۷ دهستان است.
از جاذبه‌های گردشگری طبیعی این شهرستان می‌توان به آبشار شیخ علیخان، آبشار تونل اول کوهرنگ و سد کوهرنگ، چشمه کوهرنگ، چشمه دیمه، چشمه دزداران صمصامی، چشمه پرک و سرداب غلام آباد، حاشیه رودخانه بازفت، چشمه مورز بازفت، دشت لاله‌های واژگون، پیست اسکی کوهرنگ، ارتفاعات و یخچال‌های دائمی زردکوه بختیاری، حاشیه رودخانه زاینده‌رود(تنگ گزی)، غار یخی چما، مناطق زیبای توف سفید و بازفت و روستای پلکانی و شگفت سرآقاسید اشاره کرد.