شرکت‌های دانش‌بنیان در سال‌های اخیر توانسته‌اند مسیر جدیدی را در کسب و کارهای نوپا در اقتصاد ایران بگشایند و با ایده‌ها و خلاقیت‌های علمی، دست به تولیدات جدیدی بزنند.
نکته مهم آن است که شرکت‌های دانش‌بنیان بر مبنای دانش، خلاقیت و ایده‌های نو شکل گرفته‌اند و ضمن آن که محصولات آن‌ها می‌تواند به سرعت تجاری‌سازی شود، این فرصت را هم ایجاد می‌کند که کشور از وابستگی به فناوری دیگر کشورها آزاد شده و دستیابی به خودکفایی در کشور محقق شود. گسترش فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در هفت سال گذشته و حمایت دولت از آن‌ها، نشان از افزایش فرصت‌ها و امکانات برای شرکت‌های جوان و نوپایی دارد که فعالیت آن‌ها موجب اعتلای اقتصاد کشور خواهد شد.
دانش‌بنیان‌ها، موتور توسعه و خودباوری
توسعه علم و دانش در مراکز دانشگاهی، تا زمانی که به تولید کالا و خدمات یا بهبود کالا و خدمات قبلی منجر نشود، در دایره دانشگاه باقی خواهد ماند. از همین رو ایده‌ها و تحقیقات دانشگاهی نیازمند پل‌های ارتباطی است تا پس به‌کارگرفته شدن در محصولات و خدمات جدید به جامعه وارد شده و نیازهای شهروندان را برطرف کند.
به واقع زمانی مراکز دانشگاهی می‌توانند به جامعه خدمت کنند که نتایج حاصل از تحقیقات و پژوهش‌ها از طریق تولیدات جدید، گره از زندگی شهروندان بگشایند. شرک‌های دانش‌بنیان همان مراکزی است که می‌تواند نتایج تحقیقات دانشگاهی را به مرحله تجاری سازی برساند و از این طریق، مشارکتی فعال در امور و تولیدی و خدماتی داشته باشد.
دانش و فناوری جزئی جدایی ناپذیر از هویت و بنیان این شرکت‌ها است و غالب نیروهای این شرکت‌ها را جوانانی تشکیل می‌دهند که در سطوح عالی دانشگاهی تحصیل کرده‌اند. شروط اصلی برای آن که یک شرکت، شرکت دانش بنیان تلقی شود، آن است که این شرکت بتواند محصول یا خدمات پیچیده‌ای را تولید کند که به سختی قابل کپی‌برداری باشد و محصول آن تنها با سرمایه‌گذاری روی بخش تحقیق و توسعه امکان تکمیل و بهینه‌سازی داشته باشد. بدیهی است که یک شرکت دانش‌بنیان این حق را ندارد که یک محصول تکراری یا کپی را به جامعه عرضه کند.
دانش و فناوری که در شرکت‌های دانش بنیان به کار گرفته می‌شود، حاصل تلاش و تکاپوی دانش‌پژوهان ایرانی است. از همین رو تاسیس هر شرکت دانش‌بنیان به معنای استقلال و خودباوری بیشتر در امر تولید است و موجب کاهش وابستگی کشور به کالا یا خدمات وارد شده از سایر کشورها می‌شود. به همین دلیل می‌توان نتیجه گرفت که توسعه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان، به معنای آن است که کشور در مسیر پیشرفت و استقلال اقتصادی گام برمی‌دارد و در عین حال از وابستگی اقتصاد کشور به خام فروشی و درآمدهای حاصل از منابع معدنی کشور خواهد کاست.
اثر مثبت دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان آن است که این شرکت‌ها با جذب دانش‌آموختگان دانشگاهی باعث افزایش نرخ اشتغال در میان آنان می‌شوند و به این ترتیب می‌توان از فرصت ایجاد شده به دست این شرکت‌ها، در جهت کاهش مهاجرت نخبگان نیز بهره برد.
اقداماتی اساسی که در هفت سال گذشته انجام شد
اقدامات اساسی دولت در بخش توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، موضوع اظهارات رئیس‌جمهوری در سخنرانی آیین آغاز سال تحصیلی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی و فناوری بود. «حسن روحانی» در این سخنرانی با تاکید بر دستاوردهای دولت، یادآور شد که امروز با کمک شرکت‌های دانش‌بنیان، ۹۵ درصد نیاز دارویی کشور در داخل تامین می‌شود. افزایش یکصد برابری تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و افزایش ۶۰۰ برابری درآمد آن‌ها در ۷ سال گذشته، دستاورد مهم دیگر دولت بوده است که رئیس‌جمهوری در اظهارات خود بر آن تاکید کرد.
واقعیت آن است که در زمان آغاز کار دولت در سال ۱۳۹۲، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان حداکثر به حدود ۵۰ شرکت می‌رسید؛ اما امروز تعداد این شرکت‌ها ۵۳۳۸ واحد است؛ رشدی که نشان از تلاش بی‌وقفه دولت برای توسعه اقتصادی کشور از طریق حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان دارد. اما دولت چگونه از این شرکت‌ها حمایت می‌کند؟ طیف قوانین حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان متنوع است. «صندوق نوآوری و شکوفایی» به عنوان یکی از نهادهای حامی شرکت‌های دانش‌بنیان، خدمات و تسهیلات مختلفی را برای این شرکت‌ها در نظر گرفته است. این صندوق در اولین گام به شرکت‌های دانش‌بنیان و فعالان این حوزه، کمک می‌کند تا دانش خود را افزایش دهند و بتوانند ایده‌ها و طرح‌های اولیه خود را به طرح‌های عملیاتی تبدیل کنند. حمایت از اعضای این شرکت‌ها برای شرکت در دوره‌های آموزشی مختلف و ارائه خدمات مشاوره تنها بخشی از حمایت‌های این صندوق است.
در مرحله بعد، دولت برای انجام آزمایش‌ها و پیاده‌سازی و مدل‌سازی محصولات نیز به شرکت‌ها کمک می‌کند. همچنین صندوق نوآوری و شکوفایی با حمایت از این شرکت‌ها کمک می‌کند تا این شرکت‌ها بتوانند برای ورود محصولات دانش‌بنیان خود به بازار ظرفیت‌سازی کنند. تامین بخشی از سرمایه و ایجاد خط اعتباری برای شرکت‌های دانش‌بنیان جهت آغاز کار نیز از دیگر اقدامات حمایتی دولت برای پشتیبانی از شرکت‌های دانش‌بنیان است. این شرکت‌ها همچنین می‌توانند از برخی معافیت‌های گمرکی، بیمه‌ای و مالیاتی نیز برخوردار شوند. دریافت کمک‌های بلاعوض و برخورداری از تسهیلات در معاملات دولتی نیز از دیگر امتیازاتی است که دولت برای شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر گرفته است.
آمارها نشان می‌دهند بیشترین تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان کشور در شاخه‌های «فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارهای رایانه‌ای»، «ماشین آلات و تحهیزات پیشرفته» و «برق و الکترونیک، فوتونیک، مخابرات و سیستم‌های خودکار» فعالیت می‌کنند. همچنین اکنون بیش از نیمی از این شرکت‌ها به سطح «تولیدی نوع ۲» رسیده‌اند که معنای آن است که توانسته‌اند به سطح تجاری‌سازی محصول خود رسیده‌اند و پروژه‌های مربوط به حوزه کاری خود را آغاز کرده‌اند. نکته جالب دیگر آن است که سیاست حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در جهان امروز تبدیل به یک رویه رایج شده است و حمایت دولت‌هایی همچون دولت‌های چین، هند و کره‌جنوبی از شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپای خود نشان دهنده اهمیت حمایت از این شرکت‌ها است.
تداوم روند حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان یکی از اهداف و برنامه‌های اساسی دولت در یک سال باقی مانده از عمر آن است؛ حمایت‌هایی که تاکنون بسیار موثر بوده‌اند و برخی شرکت‌های نوبنیاد دانش‌بنیان، امروزه توانسته‌اند علاوه بر ارائه محصولات کارآمد برای مصرف داخلی، اندیشه دستیابی به بازارهای جهانی را هم در سر بپرورانند و محصولات و خدمات آن‌ها به برخی از کشورها نیز صادر شده است.
با این حال مسیر پیش روی توسعه بازار شرکت‌های دانش‌بنیان همچنان طولانی است و تنها با تداوم حمایت همه‌جانبه دولت و خلاقیت و ایده‌پردازی‌های مغزهای جوان ایرانی می‌توان امیدوار بود که این مسیر به خوبی طی شده و افق خودکفایی و خوبسندگی در علم و فناوری در کشور، پدیدار گردد.