اثرات کرونا بر کسب و کارهای بزرگ و کوچک اشاره مستقیم داشت که چگونه کرونا توانسته است اقتصاد محدود و معیشتی خانواده های ضعیف از نظر اقتصادی را متاثر کند؛ از طرفی ضمن اینکه فشار اقتصادی بیشتر شده و ناگزیر تمایل به کار کودکان و یا تکدی گری بیشتر شده است.
میدان ورودی شهر به هنگام غروب شلوغ تر از معمول به نظر می رسد، در همان شلوغی آنچه که با کمترین درنگی مشهود می شود وجود افراد متکدی از سنین مختلف است که دنبال فرصتی برای درخواست کمک هستند.
نامش نازنین است اما روزگارش به زیبایی اسمش نیست؛ کودکی اش در پس پرده ضخیمی از سیاهی، غبار، خستگی و یا شاید هم گرسنگی پنهان شده است؛ هیچ کلامی بر زبان نمیآورد و چیزی هم برای اصرار بر فروختنش در دست ندارد فقط به محض پایین آمدن شیشه اتومبیل می ایستد و در پاسخ اینکه گرسنه نیستی؟! به نشانه آری، سرش را تکان می دهد.
نازنین دختر بچه ای که می گوید ۱۴ ساله است یکی از همین افراد متکدی عصرگاهی یکی از میدان های پرتردد بروجرد است؛ دستانش را روی شیشه اتومبیل که تا نیمه باز شده گذاشته است و بعد از درخواست برای برداشتن دستانش و زدن اسپری ضد عفونی به دستانش تشکر می کند، امتداد نگاهش را که پی می گیری به بیسکویت ساقه طلایی که جلو ماشین است می رسد اما همان بیسکویت را طلب نمی کند و سکوتش را ادامه می دهد؛ فقط در پاسخ به اینکه گرسنه نیستی؟! به علامت تایید سرش را تکان می دهد!
در پاسخ به اینکه مدرسه می روی ؟! می گوید تا کلاس دوم خوانده است و بعد از آن برای تامین مخارج خانه در کمک به خانواده سر چهارراهها آدامس می فروخته یا وزنه داشته است اما چند وقتی هست که دیگر آدامس هم نمی فروشد و پولی برای خرید آنها ندارد.
نازنین که هنوز بیسکویت را در دستانش فشار می دهد و گویی منتظر خلوتی برای باز کردنش است در پاسخ به اینکه چرا ادامس دیگر نمی فروشی می گوید؛ در این شرایط که همه از کرونا می ترسند، آدامس های پراز گرد و خاک مان را کسی نمی خرد و گاه افراد بدون اینکه آدامس بردارند پول می دهند اوایل قبول نمی کردیم و اصرار بر برداشتن آدامس داشتیم ولی حالا دیگر برایمان فرقی ندارد و چون پول چندانی برای خرید آدامس ها نداریم ، در طول روز بخصوص غروب ها اینجا (اطراف میدان ورودی شهر هستم.
در پاسخ به اینکه کجا زندگی می کند ؟! با دست اشاره به آن سمت میدان ورودی شهر می کند و می گوید اهل بروجرد است و با خانواده اش در حاشیه شهر زندگی می کند.
کمی آنسوتر زن میانسالی با چهره ای سوخته از آفتاب ایستاده و کودکی خردسال را بر دوش خود بسته است، جلوتر می آید و با اشاره به همان کودکی که بر دوش دارد می گوید گرسنه است! خوراکی چیزی داخل ماشین داری بدهم دستش؟! چند تا شکلات و کیک نصف شده ای را که می گیرد دیگر تقاضایی ندارد و راهش را ادامه می دهد.
مظلومیتی و قانع بودنی که باعث می شود احساس گناه و عذاب وجدان کنی و حتی اگر خودش هم چیزی فراتر از همان خوراکی ها طلب نکند، درنگ را جایز نمی بینی و صدایش می زنی تا پولی به او بدهی تا برود ساندویچی برای کودک خردسالش بخرد! حتی اگر مطمن باشی گرسنه نیست و شگردی برای جذب ترحم است ولی آن لحظه و آن هنگام برای رهایی خودت از احساس های منفی، ترجیح می دهی کمکی کرده باشی!
در آنسوی شهر و درست در خیابان اصلی روبروی داروخانه ای شبانه روزی ؛ مردی میانسال که کمی پایش می لنگد از نگاه ملتمسانه اش پیداست که خواسته ای دارد، نزدیکتر می آید و دفترچه درمانی را از جیب بیرون می آورد و می گوید پول این نسخه را ندارد باید تهیه اش کند!
چاره ای جز این نداری ، از ماشین پیاده می شوی و همراه با او در بخش پذیرش دفترچه را که تحویل می دهد موقع پرداخت، هزینه قبضش را پرداخت می کنی؟! تا بخودت اطمینان خاطر داده باشی از احساسات سوء استفاده نشده و واقعا نیاز داشته است. مرد میانسال تشکر می کند و راهش را می گیرد تا لابد به خانه ای برسد که منتظرش هستند دارو را برساند!
اینها تنها روایت چند ساعت تردد در سطح شهر است که ناگزیر از مواجه با آن هستیم، پدیده ای که هر کدام از افراد در طول روز به شیوه ها و شکل های مختلفی با آن روبرو می شوند، تقاوت زیادی بین اینکه در چه شهری و چه منطقه ای زندگی کنیم وجود ندارد، اگر بتوان بی تفاوت از کنار همه عبور کرد احتمالا پدیده ای عادی نظر برسد. اما پدیده تکدی گری نیز همانند بسیاری از مسائل اجتماعی دیگر می تواند بعنوان آسیبی اجتماعی از منظر کارشناسان اجتماعی مورد توجه قرار گیرد و فراتر از آن بعنوان یکی از موارد مرتبط با حقوق شهروندی چه در مورد شخصی که ناگزیر به تکدی گری می شود و چه سایر افرادیکه از آنها تقاضای کمک می شود، مورد بررسی قرار گیرد.
شیوع کرونا و توقف جمع آوری متکدیان
رئیس اجرائیات شهرداری خرم آباد در این خصوص می گوید: شیوع کرونا باعث شد که روند جمع‌آوری متکدیان با توقف مواجه شود و همین موضوع باعث افزایش تعداد این افراد در سطح شهر شده است.
ناصر کاکی گفت: مردم بهتر است به این افراد کمک نکنند تا این کمک های از روی ترحم و دلسوزی باعث تشویق این افراد به تداوم بر تکدی گری نشود هر گونه کمک از جانب مردم چنانچه تحویل نیازمندان واقعی و موسسه های معتبر خیریه شود اثر بخشی بیشتر خواهد داشت.
جمع آوری یک هزار و ۳۳۷ متکدی در لرستان
بنا بر گفته رئیس اجراییات شهرداری خرم‌آباد گفت، از اسفند سال ۹۵ تا شهریور امسال یک هزار و ۳۳۷ متکدی در لرستان جمع‌آوری شده است اما شیوع کرونا باعث شد که روند جمع‌آوری متکدیان با توقف مواجه شود.
وی بیان کرد: با توجه به روند رو به افزایش متکدیان در لرستان طی سالهای اخیر از سوی نهادها و دستگاههای مرتبط برای رفع این مشکل و آسیب اجتماعی اقداماتی انجام شده و با توجه به وضعیت هر متکدی بنوعی ساماندهی آنها صورت می گیرد.
رئیس اجراییات شهرداری خرم آباد اضافه کرد: در همین راستا، متکدیان پس از دستگیری بر حسب شرایط فردی تقسیم بندی می‌شوند؛ متکدیان که دارای اعتیاد هستند به کمپ‌های ترک اعتیاد و کودکان متکدی نیز تحویل بهزیستی داده می شوند.
بنا بر گفته وی برخی از متکدیان نیز زنان با مشکلات مالی و یا زنان بد سرپرست هستند که این افراد نیز برای دریافت کمک های نقدی و غیر نقدی به کمیته امداد و بهزیستی معرفی می شوند تا مورد حمایت قرار گیرند.
بهزیستی یکی از ۱۲ دستگاه ساماندهی متکدیان
جمع آوری متکدیان سطح شهر بر عهده شهرداری است و در آئین نامه مربوط به ساماندهی متکدیان ۱۲ دستگاه شرح وظایف مربوط به خود را دارند و بهزیستی هم یکی از این دستگاه های به شمار می شود آنچه که باید یادآور شد این است که معمولا مسئولان بهزیستی از این گله مند هستند که چرا در مورد پدیده تکدی گری گاه وظایف سایر دستگاه ها نادیده گرفته می شود و تمام انتظارها متوجه بهزیستی می شود.
سلمان کریمیان معاون اجتماعی اداره کل بهزیستی لرستان در این خصوص می گوید: بنا بر آئین نامه ای که در مورد متکدیان و کودکان کار وجود دارد، در شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر ، فرمانداری ها موظف هستند مرکز ساماندهی متکدیان را تاسیس کنند و با ظرح وظایفی که برای دستگاه های مختلف مرتبط با ساماندهی متکدیان وجود دارد هر دستگاهی باید به وظایف خود عمل کند.
وی گفت: بنا بر همین آئین نامه، شهرداری ها موظف به جمع آوری متکدیان هستند و با بررسی وضعیت متکدیان جمع آوری شده ، آنها تقسیم بندی می شوند و دستگاه های مختلف مرتبط باید به وظایف خود عمل کنند.
معاون اجتماعی اداره کل بهزیستی لرستان یادآور شد: با توجه به اینکه بهزیستی هم یکی از ۱۲ دستگاه مرتبط با ساماندهی متکدیان است وظایفی دارد که چنانچه یک متکدی سالمند ، معتاد متجاهر یا کودک نیازمند حمایت اجتماعی باشد به بهزیستی تحویل داده می شود.
کریمیان افزود: ممکن است یک فرد متکدی که توسط شهرداری یا نیروی انتظامی جمع آوری می شود ، مبتلا به بیمار عفونی باشد که در اینصورت به دانشگاه علوم پزشکی باید ارجاع داده شود.
معاون اجتماعی بهزیستی لرستان گفت: ممکن است در بین افراد متکدی جمع آوری شده زنان یا افراد نیازمند و بی بضاعت باشد که اگر مشکل روانی و یا جسمی نداشته باشند این افراد نیز با توجه به وضعیتی که دارند به نهادهای حمایتی مربوطه اعم از بهزیستی یا کمیته امداد ارجاع داده می شوند.
کرم رضا پیردایه ، رئیس بهزیستی شهرستان بروجرد در این خصوص می گوید: معمولا نمی توان آمار قطعی در خصوص تعداد متکدیان درسطح شهر ارائه داد. تکدی گری بخصوص در سنین پایین و برای کودکان زیر ۱۵ سال بعنوان یک منبع درآمد در نظر گرفته می شود ، موضوعی که از نظر جامعه شناسی یک آسیب اجتماعی به حساب می‌آید.
بنا بر گفته وی ، بصورت مقطعی بخصوص در ایامی خاص طرح هایی همچون ساماندهی متکدیان توسط شهردای ها انجام می شود و بعد از جمع اوری در مراکز TC نگهداری می شوند تا وضعیت آنها مورد بررسی قرار گیرد و بعبارتی، شناسایی و جمع آوری متکدیان تنها راهکار نیست بلکه باید شرایط لازم برای بازگشت آنها به جامعه حتی المقدور فراهم شود.
تحلیل و نگاه جامعه شناختی به پدیده تکدی گری
متکدیان با روش های منحصر به فرد خود برای تحت تاثیر قرار دادن رهگذران و کسب درآمد بیشتر از هیچ تلاشی دریغ نمی کنند و در این بین رهگذرانی هستند که از یک سو نوعدوستی، مساعدت و دستگیری را نمی توانند نادیده بگیرند و از سوی دیگر باید مسئولیت تشخیص نیازمند واقعی از غیر واقعی را نیز عهده دار شوند اما نکته مهمتر در مورد متکدیان است است که تمامی نهادها و دستگاه های مربوط نیز باید راهکارهای کوتاه مدت و بلند مدتی برای مبارزه با این معضل اجتماعی در پیش گیرند.
در عین حال باید یادآور شد، تکدی گری پدیده ای است که با تحولات اجتماعی و اقتصادی شدت می گیرد ؛ در شرایطی که کرونا بر اقتصاد جامعه بیشترین ضربه را وارد کرده است به دنبال آن تبعات و اثرات اجتماعی نمود پیدا می کند این تبعات اجتماعی می تواند افزایش فقر، افزایش تکدی گری ، تمایل برخی خانواده ها به کار کودکان و فقیر تر شدن قشرهای متوسط و ضعیف جامعه می شود.
سیمین کاظمی جامعه شناس و استاد دانشگاه درخصوص تحلیل جامعه شناختی معضل تکدی گری می گوید: از نظر فرهنگی و به ویژه فرهنگ مذهبی و سنتی کمک کردن به متکدی یک کنش مثبت است و نگرش تقریبا مثبت و همدلانه ای نسبت به این موضوع وجود دارد. هر چند تکدی گری از نظر اقتصادی کارکرد ندارد و افراد متکدی در واقع بار اضافی بر دوش جامعه هستند اما این معضل از نظر اجتماعی کارکرد دارد چراکه بعضی از شهروندان از طریق کمک به متکدیان احساس مطلوبی پیدا می کنند و این کمک از نظر روانی برای آنها اطمینان بخش است.
وی با بیان اینکه شهروندان با کمک به متکدیان احساس می کنند از نوعی بیمه معنوی برخوردار می شوند، اضافه کرد: در واقع در این دیدگاه تکدی گری امری طبیعی و مشیت الهی است و از این رو متکدیان مستحقانی هستند که باید به آنها کمک شود. با چنین ذهنیتی و کنش همسو با آن، متکدیان همیشه حامیانی خواهند داشت و بازار گدایی نیز همیشه گرم و برقرار خواهد ماند.
این پژوهشگر اجتماعی گفت: نمی توان توقع داشت در جامعه ای که فقر حاکم است، تکدی گری وجود نداشته باشد و یا تشدید نشود. رویکرد به تکدی گری در شهرهای مختلف در واقع نوعی پاکسازی و زدودن فضای شهری از وجود متکدی است؛ مطرح کردن شعارهایی همچون شهر بدون گدا ، نه واقع بینانه و نه قابل اجراست چرا که تکدی گری یک مشکل اجتماعی و انسانی است که نیاز به رویکردی عمیق و واقع گرایانه دارد.
کاظمی با تاکید بر اینکه تکدی گری زمینه ساز بروز آسیب های اجتماعی است، گفت: تکدی گری می تواند با پدیده هایی همچون کودکان خیابانی، فرار از منزل، شیوع بیماری های واگیردار، گاهی روسپیگری، اعتیاد و سرقت مرتبط شود و شخص متکدی به علت فقدان حمایت اجتماعی و احساس بی ارزش بودن، مستعد سقوط و به شدت آسیب پذیر است.
وی افزود: متکدیان به ویژه زنان و کودکان ممکن است به آسانی مورد استثمار و سوء استفاده های مختلف قرار گیرند و متحمل آسیب های گوناگونی شوند. تکدی گری سابقه طولانی دارد که در بیشتر جوامع دیده می شود اما شیوع آن با گسترش فقر و افزایش شکاف های طبقاتی و نابرابری اقتصادی و اجتماعی بیشتر می شود؛ در واقع تکدی گری هم سابقه ای طولانی و تاریخی دارد و هم اینکه با تحولات اجتماعی و اقتصادی دچار تغییر در شکل و یا شدت شده است.
تکدی گری؛ عریان ترین چهره فقر
این تحلیلگر مسائل اجتماعی گفت: اهمیت تکدی گری به عنوان یک مشکل اجتماعی در این است که شخص متکدی به عنوان فردی خارج از چرخه اقتصاد و تولید نه تنها کارکرد اقتصادی ندارد بلکه باری اضافی است. فرد متکدی به عنوان عریان ترین چهره فقر با تحقیر و خدشه دار شدن کرامت انسانی زمینه ای برای آسیب های اجتماعی محسوب می شود.
وی افزود: چاره اندیشی برای بهبود شرایط اقتصادی جامعه نخستین راهکار برای رفع این معضل است و در عین حال با توجه به اینکه بخشی از متکدیان افراد معلول و ناتوان جسمی و روانی هستند، حمایت اجتماعی، حمایت شغلی و درآمدی و توجه به این قشر ضروری است در عین حال باید به وضعیت سالمندان تنها و فقیر بیشتر توجه شود و مورد حمایت اقتصادی و مراقبت قرار گیرند تا در پایان عمر مجبور به تکدی گری نشوند.
این جامعه شناس گفت: کودکان ، گروه به شدت آسیب پذیری هستند که اغلب برای تکدی گری مورد سوء استفاده قرار می گیرند و لازم است با مداخله نهادهای حمایتی این کودکان از تکدی گری باز داشته شوند و به مکان های امن انتقال داده شوند تا دوره کودکی خود را در شرایطی انسانی و امن سپری کنند و سلامت آینده آنها تباه نشود. توجه به حاشیه شهرها و محله های فقیر نشین شهری و بیکاری از نکات مهمی است که در مقابله با تکدی گری باید مورد توجه جدید قرار گیرد.
آنچه که در مورد پدیده تکدی گری مسلم است این است که؛ تکدی گری از گذشته تاکنون در ایران رواج داشته است چراکه ایرانیان همواره نگاهی از روی ترحم و دلسوزی به تکدی گری داشته اند. چنین دیدگاهی نشان می دهد از نظر فرهنگی جامعه ما با پدیده تکدی گری مشکل ندارد و این موضوع به تداوم تکدی گری دامن می زند در حالیکه باید دانست که دلسوزی و ترحم راهکار مواجه شدن با این مشکل اجتماع نیست بلکه رفع این پدیده نیازمند توجه به ساختارهای بنیادی جامعه به ویژه بهبود ساختارهای اقتصادی است.
برای حل این معضل اجتماعی نیاز است سازمان‌های متولی مرتبط با ساماندهی متکدیان با سازمان‌های حمایتی هماهنگ شوند تا مدیریت شهری در این خصوص بدرستی صورت گیرد؛
از منظر قانون این پدیده اجتماعی در ماده ۷۱۲ قانون مجازات اسلامی جرم در نظر گرفته شده و برای آن مجازات تعیین شده است همچنین در بند ۵ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، جلوگیری از تکدی گری از وظایف مدیریت شهری برشمرده شده است.