این تغییرات که آموزش مجازی را تقریبا به طور کامل جایگزین آموزش حضوری دانش‌آموزان و رفتن به مدرسه کرده با مشکلات و چالشهایی همراه با نگرانی مدیران، معلمان، والدین و دانش‌آموزان نیز مواجه شده است.
فهرستی از مشکلات و نگرانیهای ناشی از کوچ آموزش حضوری کلاسها به فضای مجازی عبارتند از در اختیار داشتن ناگزیر گوشی تلفن هوشمند از سوی دانش‌آموزان، دسترسی آسان و به هنگام به شبکه اینترنت، تامین هزینه‌های این دو، لزوم آشنایی ذهنی و عملی دانش‌آموزان با شیوه آموزش از راه دور یا مجازی، ضرورت هماهنگی شرایط و محیط خانه و جمع اعضای خانواده با این روش، وضعیت زیرساختهای فنی، فناوری و مخابراتی، کسب مهارت عملی برای کار با نرم‌افزارها و آشنایی با چگونگی حضور و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی.
هم‌اینک تداوم درگیری ذهنی و عملی "مثلث دانش‌آموزان، والدین و معلمان" با این موضوعات، بر سامانه شبکه اجتماعی دانش‌آموزان موسوم به "شاد" متمرکز شده که خود این برنامه و چگونگی حضور و فعالیت در فضای مجازی به تشریح و آموزش برای فراگیران در همه سطوح نیاز دارد.
"شاد" ابزار طراحی و به کار گرفته شده از سوی وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران به عنوان نرم‌افزار مادر در وضعیت ناشی از شیوع ویروس همه‌گیر کرونا برای آموزش مجازی دانش‌آموزان در سطح کشور است که در این گزارش تلاش شده تا حداکثر ابعاد آن تشریح شده و به دانش‌آموزان و والدین آنها آموزش داده شود.
شاد و کاربرانش
جمعی از والدین، دانش‌آموزان و معلمان مهمترین تنگناهای خود را در استفاده از "سامانه شاد" مواردی همچون سرعت پایین تبادل اطلاعات در شبکه اینترنت، مشکلات جدی در برداشت یا آپلود و دریافت یا دانلود فایلهای آموزشی و تکالیف درسی، هزینه اینترنت، روان نبودن و گاه سختی کار با این سامانه مانند فقدان امکان بازگشت به گروه در صورت خروج اشتباهی از آن و دیگر موارد از این دست بر می‌شمرند.
یکی از والدین مشهدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا مدعی شد: کاربری نرم‌افزار شاد برای فرزند دانش‌آموزم به قدری سخت و پیچیده است که مجبورم تا پایان هر نوبت کلاس مجازی و پایان کار آموزش در کنارش حضور داشته باشم تا از روند کلاس و درس عقب نیفتد.
مریم مرادزاده افزود: همچنین تقریبا در همه موارد برای دانلود فایلهای صوتی و متون آموزشی به خاطر روند کند و پیچیده کار، به شدت دچار مشکل هستم.
وی ادامه داد: گرچه علت این وضعیت مشخص و تراکم بالا و همزمان تعداد کاربران سامانه شاد اعلام شده اما تاکنون با وجود گذشت چندین ماه از راه‌اندازی فعالیت آن هنوز اقدام موثری برای رفع مشکل صورت نگرفته است و این وضعیت بدون حداقل کاهش، همچنان ادامه دارد.
یکی دیگر از والدین با بیان این که فرزندم از گروه کلاس به اشتباه خارج شد و دیگر موفق به عضویت دوباره نشد گفت: به همین دلیل با گوشی همراه خودم عضو کلاس شده‌ام و باید فعلا به این ترتیب پیش برویم.
وی که نخواست نامش ذکر شود افزود: خریدن گوشی اختصاصی برای بچه‌ها خیلی مشکل است و اگرچه این مشکل را با استفاده از یک گوشی دسته دوم حل کردیم اما حالا که مدرسه ها باز شده و بچه‌ها به صورت نیمه حضوری می‌روند هر کدام از دو فرزندم به یک گوشی جداگانه نیاز پیدا کرده‌اند که این خود یک مشکل جدید است.
یکی از معلمان نیز با اشاره به کاربری سخت استفاده از شاد گفت: اگرچه استفاده آموزشی برای دانش‌آموزان فقط از طریق استفاده از این نرم‌افزار اعلام شده و حتی محاسبه ساعت آموزش، حقوق و کنترل فعالیت معلمان تنها از این طریق ممکن شده است اما همچنان ترجیح معلمان و دانش‌آموزان به استفاده از شبکه‌های اجتماعی دیگر برای این منظور است.
وی که از ذکرنامش خودداری کرد افزود: گاه آموزش به صورت شکلی با استفاده از شاد انجام می‌شود اما ارسال فایلهای آموزشی اعم از صوت، فایل متنی و یا فیلم از طریق سایر نرم‌افزارها انجام می‌شود.
وی ادامه داد: همین مشکلات در کنار هزینه بالای اینترنت موجب شده رویکرد عمومی به شاد و استفاده از آن کمرنگ باشد.
این معلم با بیان اینکه مهمترین ویژگی هر نرم‌افراری که برای دانش‌آموزان با سنین مختلف برای آموزش استفاده می‌شود باید کاربری آسان باشدگفت: متاسفانه سامانه شاد از این ویژگی برخوردار نیست و به همین دلیل اغلب دانش‌آموزان در کار با آن دچار مشکل هستند.
وی ادامه داد: مشکلات ناشی از کار با شاد و مشکلات آن قاتل وقت و هزینه هم ما و هم دانش‌آموزان است که اگرچه نسبت به قبل کمتر شده اما هنوز هم اغلب مشکلات برقرار است.
سامانه شاد در مسیر ارتقاء
مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی اما به خبرنگار ایرنا گفت: شیوع بیماری کووید ۱۹ شوک بزرگی را در همه حوزه‌ها و عرصه‌ها با خود به همراه آورد که عرصه آموزش یکی از مهمترین این عرصه‌ها بود.
قاسمعلی خدابنده افزود: آموزش مجازی روشی خاص مبتنی بر نیازها، شرایط و ملاحظات ویژه خود است که شاید در صورت مواجه نشدن ما با بحران شیوع ویروس کرونا، رواج آن با چنین قوت و جدیتی تحت هیچ شرایطی رخ نمی‌داد.
وی ادامه داد: بهره‌گیری از فناوریهای پیشرفته در عرصه آموزش به طور کل و در حوزه آموزش مجازی به طور خاص، از نقاط قوت و جدید آموزش در جهان امروز است که می‌بایست در ایران خیلی زودتر از اینها برای به کارگیری گسترده و روان مورد توجه قرار می‌گرفت.
مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: شیوع ناگهانی و سریع بیماری کووید ۱۹ و محدودیتهای تحمیلی ناشی از آن موجب شد تا آموزش مجازی و رویکرد جامعه و حوزه تعلیم و تربیت کشورمان نسبت به آن، با سرعتی زیاد مطرح شده و به سمت آن حرکت کرد.
خدابنده افزود: در این میان شروع چنین کار بزرگی به طور قطع با مشکلات، چالشها و نواقص همراه است اما این وضعیت، امری طبیعی است و اگرچه سال تحصیلی جدید به صورت حضوری اعلام و برگزار می‌شود اما با توجه به اهمیت آموزش مجازی و ضرورت رفع ایرادات شاد، همچنان ۲۰ درصد آموزشها از طریق این سامانه ارائه می‌شود.
وی ادامه داد: با توجه به اصلاحات اخیر انجام شده در این سامانه و تلاش کارشناسان در این زمینه امیدواریم اندک مشکلات باقی مانده کار با شبکه اجتماعی دانش‌آموزان برطرف شود.
"شاد" تلاشی در مسیر پیشرفت
نماینده شبکه اجتماعی دانش‌آموزان (شاد) در اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: همزمان با شروع بحران کرونا و تعطیلی مدارس بر لزوم جدی گرفتن روش‌های نوین تدریس که بتواند آموزش و پرورش را تا خانه های دانش آموزان ببرد تاکید شده است.
دکتر لیلا داوودی واژه "شاد" را برگرفته از عبارت "شبکه آموزشی دانش‌آموزی" عنوان و بیان کرد: بر این اساس، شاد، سامانه‌ای تخصصی برای استفاده ویژه دانش‌آموزان از آن و فعالیتهای مربوط به آموزش در چارچوب تعلیم و تربیت رسمی به شمار می‌آید.
وی ادامه داد: آموزش در چارچوب این سامانه به صورت مجازی انجام می‌شود و دانش آموزان موظف هستند ظرف ساعتهای مقرر در کلاس مجازی شرکت کنند.
کارشناس ارشد فناوری اطلاعات در اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: این ابزارها مکمل جریان آموزش است و فرصت بسیار خوبی را در اختیار مسوولان آموزش قرار داده است تا در شرایط اضطراری و نبود امکان حضور فیزیکی در کلاس درس، به عنوان یک روش جایگزین استفاده شوند.
وی "شاد" را بزرگترین نرم‌افزار کاربردی یا "اپلیکیشن تعاملی" در ایران توصیف و بیان کرد: این اپلیکیشن توسط "گروه فنی همراه اول" برای وزارت آموزش و پرورش طراحی و ارائه شده است.
او اضافه کرد: هم‌اینک افزون بر ۱۴ میلیون کاربر در کشور در پی چند ماه از شروع اجرای عملی پروژه ملی شاد، در این زیست‌بوم دیجیتال فعالیت دارند.
وی افزود: با وجود گستردگی کار، صرف هزینه و انرژی قابل توجه و شمار میلیونی کاربران شبکه اجتماعی دانش‌آموزان، بهره‌گیری عموم از نرم‌افزار شبکه‌ای شاد رایگان است و به طور مستقیم هیچ گونه هزینه‌ای برای دانش‌آموزان، خانواده‌های آنان و معلمان ندارد.
نرم‌افزار شاد چگونه نصب می‌شود؟
نماینده شبکه اجتماعی دانش‌آموزان (شاد) در اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در ادامه گفت: همگان می‌توانند نرم‌افزار شاد را از طریق پایگاه اینترنتی، سایت و یا تارنمای shad.ir دریافت کنند.
داوودی افزود: این نرم‌افزار برای رایانه‌های مجهز به سیستم عامل اندروید (Android mobile operating system) طراحی شده است. اندروید را می‌توان برای استفاده از آن در تلفن همراه، از نسخه وب یا نمونه موجود بر روی شبکه اینترنت، پس از احراز هویت از طریق تارنمای web.shad.ir دریافت نمود و به کار گرفت.
وی ادامه داد: بر این اساس آن دسته از افرادی که تلفن همراهشان با سیستم عاملی غیر از اندروید کار می‌کند نیز قادر خواهند بود گروهها و کانالهای شبکه شاد را دریافت و مشاهد کنند.
نماینده شبکه اجتماعی دانش‌آموزان (شاد) در اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: امکان مشاهده برنامه‌های پخش زنده یا "لایو" در نسخه وب یا اینترنت کامپیوتری نرم‌افزار شاد وجود ندارد. بر این اساس، حضور در کلاسها و برنامه‌های آموزشی پخش زنده شبکه شاد، تنها با استفاده از گوشی تلفن همراه و یا تبلت میسر است.
داوودی افزود: نرم‌افزار شاد تمام اطلاعات خود را از "زودسامانه دانش‌آموزی سناد" دریافت می‌کند بنابراین باید مدیر مدرسه تمام اطلاعات خود، معلمان و دانش‌آموزان آموزشگاه تحت مدیریت خود را در سامانه سناد ثبت، تکمیل و به‌روزرسانی کند.
وی ادامه داد: همچنین مدیر مدرسه موظف است برای هر کلاس در "سامانه سناد" یک معلم اختصاص دهد. در غیر این صورت گروههای درسی مدرسه در "شبکه شاد" قابل مشاهده نخواهد بود.
مراحل ورود به نرم‌افزار شاد
نماینده شبکه اجتماعی دانش‌آموزان (شاد) در اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: پس از نصب برنامه، برای ورود ابتدا می‌بایست مدیر مدرسه سپس معلم و در آخر دانش‌آموز هر یک به طور مجزا اقدام به احراز هویت کنند.
داوودی افزود: مدیر مدرسه، نرم‌افزار شاد را بر اساس شماره همراهی که در سامانه سناد ثبت کرده است نصب و به منظور دریافت اطلاعات مدرسه و نظارت بر فعالیت کلاسها، گروهها و کانالهای آموزشگاه تحت مدیریت خود ابتدا لازم است در صفحه اصلی وارد قسمت "ورود به مدرسه من" شود.
وی ادامه داد: با کلیک بر روی تصویر "مدیر" کد ملی وی خواسته می‌شود. پس از وارد کردن آن همه گروهها، کانالها و کلاسهای مجازی درس مدرسه، به صورت خودکار قابل مشاهده است.
کارشناس ارشد فناوری اطلاعات در اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: معلمان نیز با استفاده از شماره تلفن همراهی که در سامانه سناد برای آنها ثبت شده وارد این شبکه می‌شوند. آنها نیز پس از نصب برنامه، وارد فضای مجازی شاد شده و برای عضویت در کلاسها و گروههای درسی خود لازم است تا در ابتدا وارد قسمت "ورود به مدرسه من" در صفحه اصلی شوند و معلم هم با ثبت کد ملی به صورت خودکار وارد کلاسهای مجازی مربوط به خود می‌شود.
داوودی افزود: دانش‌آموزان هم لازم است برای احراز هویت و عضویت در کلاسها و گروههای درسی مربوط به خود، ابتدا وارد قسمت "ورود به مدرسه من" در صفحه اصلی نرم‌افزار شاد شده و نشان تصویری "دانش‌آموز" را انتخاب کنند و سپس باید کد ملی و تاریخ تولدش را به شکل سال( چهار رقمی کامل)، ماه (به صورت دو رقمی از ۰۱ تا ۱۲) و روز (آن هم به شکل دو رقمی ۰۱ تا ۳۱) وارد کند.
وی ادامه داد: دانش‌آموز اینک با کلیک بر روی "ورود به مدرسه من" به صورت خودکار وارد کلاس درس مجازی می‌شود.
کارشناس ارشد فناوری اطلاعات در اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: در صورتی که عضو شبکه شاد با شماره همراه ثبت شده در سامانه سناد هستید، عضو شاد شده‌اید و کدملی خود را نیز به درستی در این قسمت وارد کرده‌اید.
داوودی افزود: اگر با خطای "اطلاعات وارد شده نامعتبر است" مواجه شدید، به سامانه سناد بخش "مراجعه به مدیر مدرسه" شوید و اطلاعات شخصی خود را به‌روز نمایید. ۲۴ ساعت پس از ثبت صحیح اطلاعات در سامانه سناد، از سوی شبکه شاد نیز احراز هویت می‌شوید. اما اگر مشکل از تخصیص معلم به کلاس باشد کار روزآمد کردن حداکثر یک هفته زمان خواهد برد.
وی تاکید کرد: همه مدیران مدارس باید هرچه سریعتر با مراجعه به سامانه سناد، نسبت به تخصیص معلم به کلاس اقدام کنند تا اطلاعات لازم در بستر شبکه شاد برای دانش‌آموزان و معلمان قابل مشاهده باشد.
خدمات نرم‌افزار شاد
کارشناس ارشد فناوری اطلاعات در اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: خدماتی در صفحه نخست برنامه شاد وجود دارد که به کاربر کمک می‌کند تا هرچه سریعتر به موضوع مورد نظر خود دست یابد.
داوودی افزود: "کانالهای رسمی شبکه مجازی شاد، کانال خانواده، محتواهای درسی به تفکیک مقطع و پایه، پرورشی و فرهنگی، پشتیبانی و راهنمای شاد" از عناوین خدماتی است که در برنامه شاد برای همه اعضا قابل مشاهده هستند.
وی ادامه داد: برنامه شاد، امکان ارسال و دریافت پیام به صورت متنی، صوتی و تصویری را نیز برای کاربران فراهم کرده است. برای استفاده از این قابلیت، کافی است بر روی عبارت "پیام‌رسان" کلیک کرده و از قسمت "جستجو" فرد مورد نظر را برای تبادل پیام انتخاب نمود.
کارشناس ارشد فناوری اطلاعات در اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی گفت: در صورتی که بخواهید فقط پیام متنی (چت) ارسال کنید، متن خود را وارد کرده و علامت ارسال را بزنید. برای تماس صوتی نیز فرد مورد نظر خود را جست و جو کرده و بر روی علامت گوشی در بالای صفحه پیام‌رسان شخصی کلیک کنید تا تماس صوتی برقرار شود و برای تماس تصویری نیز همین مراحل با کلیک بر روی علامت دوربین صورت می‌گیرد.
داوودی افزود: در صورتی که فردی در فضای برنامه شاد برای دیگری مزاحمت ایجاد کند می‌توان با انتخاب علامت " ... " یا همان سه نقطه در بالای صفحه چت گزینه "گزارش" را فعال نمود تا مراتب مزاحمت برای اقدامات بعدی به اطلاع پشتیبان شاد برسد.
تنظیمات برنامه شاد
کارشناس ارشد فناوری اطلاعات در اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان رضوی به بخش تنظیمات برنامه شاد نیز اشاره و بیان کرد: در این قسمت می‌توان تنظیمات مربوط به صداها، حریم خصوصی و امنیت، ذخیره‌سازی داده‌ها، تنظیمات ظاهری نرم‌افزار و مدیریت پیامهای ذخیره شده را انجام داد.
داوودی افزود: به عنوان مثال، هر کاربری می‌تواند در بخش "حریم خصوصی و امنیت" نمایش شماره تلفن خود را مخفی کند همچنین می‌توان امکان دسترسی به تماس با خود و ارسال پیام را محدود کرد. البته بهتر است برای عضویت در گروهها و کلاسهای درس مجازی حداقل تا زمانی که جدول کلاس‌بندی مشخص نشده است دسترسی پیوستن به گروهها و کانالها مسدود نشود.
وی ادامه داد: امکانات دیگر برنامه شاد عبارتند از طراحی آزمون، ثبت تکالیف، حضور و غیاب دانش‌آموزان ( هر هفت دقیقه یک بار)، اشتراک‌گذاری صفحه دسکتاپ رایانه یا صفحه گوشی تلفن همراه، پخش زنده، ارتباط دوسویه معلم و دانش‌آموز در گروههای کلاسی مجازی، ارسال و دریافت فایل با حداکثر حجم ۱.۵ گیگا بایت و نظرسنجی و ارسال موقعیت جغرافیایی.
استان ۶ میلیون و ۴۰۰ هزار نفری خراسان رضوی، یک میلیون و ۳۰۰ هزار دانش‌آموز در مقاطع مختلف تحصیلی و در نزدیک به ۱۲ هزار مدرسه دارد.
جمعیت دانش‌آموزان خراسان رضوی که ۹ درصد از کل دانش‌آموزان کشور را تشکیل می‌دهند از آموزشهای ۹۰ هزار معلم در سطح این استان برخوردارند.