تکاپوی دیپلماتیک اخیر ایران در سفر مقامات عراق، سوییس، هند، مدیر کل آژانس به تهران به تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی انجامیده است. ضمن این که تاکید بر همکاری راهبردی ایران و ترکیه در ششمین نشست شورای عالی، پافشاری بر اجرای برجام در اجلاس «شانگهای» و ناکامی آمریکا در نشست «شورای امنیت» از دستاوردهای دیپلماتیک تازه ایران در پهنه جهانی نشان دارد.
«امنیت» و «حسن همجواری»؛ اولویت مناسبات تهران- بغداد
در روزهای پایانی تیرماه بود که «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق به منظور دیدار و گفت و گو با مسئولان کشورمان، در صدر یک هیات عالیرتبه سیاسی – اقتصادی به تهران سفر کرد. وی پس از مراسم استقبال رسمی در سالن اجلاس سران با حجت الاسلام والمسلمین «حسن روحانی» رئیس جمهوری اسلامی ایران دیدار و گفت وگو کرد.
در این دیدار طرفین به بحث و گفت‌و گو درباره آخرین تحولات منطقه و جهان و همچنین موضوعات مورد علاقه یکدیگر پرداختند. رییس جمهوری کشورمان و نخست وزیر عراق با اشاره به اینکه مناسبات ایران و عراق فراتر از دو کشور همسایه است، تاکید کردند که حاکمیت و امنیت ملی دو کشور به یکدیگر گره خورده‌است.
همچنین روحانی، پذیرش مسوولیت نخست وزیری در شرایط ویژه و سخت امروز عراق را نشانه حسن اعتماد همه جریان‌های سیاسی عراقی به الکاظمی و نشانگر عمق وحدت و برادری در جامعه عراق توصیف کرد و گفت: دغدغه‌مندی و علاقه دو ملت و دو دولت ایران و عراق به سرنوشت یکدیگر، سرمایه‌ای بزرگ در مسیر توسعه همه جانبه روابط و همکاری‌های دو کشور است.
الکاظمی نیز در این دیدار مناسبات ایران و عراق را فراتر از مناسبات معمول میان دو کشور همسایه توصیف کرد و گفت: جمهوری اسلامی ایران و جمهوری عراق دارای مناسبات راهبردی هستند که علاقه‌مندی عمیق مردم دو کشور به یکدیگر پشتوانه‌ای مستحکم برای این مناسبات راهبردی محسوب می‌شود.
رئیس جمهوری کشورمان و نخست‌وزیر عراق در مذاکرات خود توافق کردند که کمیته مشترکی به منظور پیگیری و تسریع در اجرایی شدن توافقات دو کشور تشکیل شده و فعالیت خود را آغاز کند. الکاظمی در جریان سفری دو روزه که به تهران داشت با رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران نیز دیدار کرد.
ششمین نشست شورای عالی همکاری راهبردی ایران و ترکیه
«ششمین نشست شورای عالی همکاری راهبردی ایران و ترکیه» شهریور امسال به میزبانی تهران و به صورت ویدئوکنفرانس با حضور هشت تن از وزرای ترک و ایرانی برگزار شد.
راه‌های تحقق هدفگذاری ۳۰ میلیارد دلاری در روابط تجاری دو کشور که در دیدار قبلی رؤسای جمهور دو کشور مورد توافق قرار گرفته بود نیز مورد بررسی قرار گرفت. گسترش همکاری در حوزه‌های انرژی، حمل و نقل و گردشگری، از مسائل مورد توافق روحانی و اردوغان در این نشست بود.
مسائل منطقه‌ای همچون ایجاد صلح و ثبات در سوریه، تداوم مذاکرات روند آستانه و عملیاتی شدن توافقات آن نیز از محورهای گفت‌وگوی دو هیأت بود. همچنین مسأله‌ی فلسطین و رفتار خیانت‌بار برخی کشورهای منطقه و لطمه‌ی آن به جهان اسلام هم در این جلسه موضوع بحث قرار گرفت.
حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی در نشست مشترک هیات های عالیرتبه ایران و ترکیه در ششمین جلسه شورای عالی همکاری های راهبردی دو کشور، اظهار داشت: توافقات ایران و ترکیه در حوزه‌های مختلف از جمله همکاری در حوزه انرژی و پتروشیمی، حمل و نقل و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های گردشگری و نفت و گاز می‌بایست توسط کمیسیون مشترک دو کشور سرعت و وسعت بیشتری داشته باشد.
«رجب طیب اردوغان» نیز با محکوم کردن تحریم‌های یک جانبه و غیرقانونی آمریکا و اظهار تاسف از اینکه این تحریم‌ها به روابط تجاری و اقتصادی دو کشور لطمه و ضربه زده‌است، گفت: امیدواریم با تشکیل مداوم و مرتب کمیسیون مشترک همکاری دو کشور و تماس‌ها و رفت و آمد میان مقامات دو کشور این موضوع سرعت و وسعت پیدا کند.
تاکید بر حفظ برجام در اجلاس شانگهای
چند روز پیش اجلاس وزیران خارجه سازمان همکاری شانگهای با هدف اصلی فراهم آوردن مقدمات اجلاس سران این سازمان برگزار و در آن وزیران امور خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای شامل روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، هند و پاکستان، شرکت کردند.
در دستور کار این اجلاس، بررسی مسائل منطقه ای از جمله موضوع برنامه صلح‌آمیز هسته ای ایران و برجام، مساله افغانستان، اوضاع سوریه و مسائلی همچون رفتار یکجانبه گرایانه آمریکا در مسائل بین المللی، همکاری در مبارزه با ویروس همه گیر کرونا، مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و امنیت سایبری قرار داشت.
«شاه محمود قریشی» که ریاست هیات پاکستانی به عنوان عضو دائم در نشست وزیران امور خارجه کشورهای عضو سازمان همکار شانگهای به میزبانی دولت روسیه را برعهده داشت، مواضع اسلام‌آباد در بحث توافق هسته‌ای ایران را تبیین کرد و اظهار داشت: دولت پاکستان بر لزوم اجرای موثر توافق هسته‌ای ایران یا برنامه جامع اقدام مشترک تاکید می‌کند و حامی مواضع همتایان خود در مجمع شانگهای است.
«سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه در نشست خبری در پایان اجلاس وزیران امور خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای که از شبکه تلویزیونی روسیه ۲۴ پخش شد گفت: کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از موضع واحدی در ارزیابی خروج آمریکا از برجام پیروی می کنند.
همان طور که انتظار می رفت اجلاس وزیران سازمان همکاری شانگهای در مسکو یک بار دیگر توانمندی این سازمان را برای پاسخ دادن به چالش های مهم در سطح جهانی ازجمله در مسائلی همچون برجام و امنیت بین المللی و مسائل خاورمیانه را که بر اثر تلاش های امریکا در راس اردوگاه غرب پرتنش شده است را به وضوح نشان داد.
تقویت همکاری‌های تهران- دهلی نو؛ هدف سفر وزیر دفاع هند
«راجنات سینگ» ویر دفاع هند که نقش تعیین‌کننده ای در دولت «ناردندرا مودی» دارد، میانه شهریورماه پس از پایان دیدار سه روزه از مسکو در سفری اعلام نشده به ایران سفر کرد تا با «امیر حاتمی» وزیر دفاع ایران دیدار کند. طبق گزارش وزارت دفاع ایران، موضوعات منطقه‌ای، دوجانبه و مسائل بین‌المللی در دیدار وزرای دفاع ایران و هند مورد بررسی قرار گرفت.
دفتر وزارت دفاع هند نیز در بیانیه جداگانه ای در خصوص دیدار وزرای دفاع ایران و هند نوشت: هر دو مقام هندی و ایرانی، روش‌های موجود برای پیشبرد همکاری‌های دوجانبه را بررسی کرده و در مورد مسایل امنیتی منطقه‌ای از جمله صلح و ثبات در افغانستان به تبادل نظر پرداختند.
در ادامه این بیانیه آمده‌است: دیدار وزرای دفاع هند و ایران در فضایی دوستانه و گرم برگزار شد و مقامات دو کشور بر روابط تاریخی فرهنگی، زبانی و تمدنی هند و ایران تاکید کردند.
گزارش رسانه های هندی حاکی است که سفر وزیر دفاع هند به ایران قدری برای دولت هند اهمیت داشت که سینگ قبل از عزیمت به کشورش از اجلاس وزیران دفاع کشورهای عضو پیمان شانگهای، مستقیما به تهران رفت و سپس به کشورش بازگشت.
تهران- بِرن؛ گفت‌وگوهای سازنده در سفری سه‌روزه
سفر سه‌روزه «ایگنازیو کاسیس» وزیر امور خارجه سوییس به ایران در حالی دوشنبه هفدهم شهریورماه پایان یافت که در این مدت فرصتی برای مذاکره این کشور اروپایی با مسوولان جمهوری اسلامی در مسائل مختلف به ویژه مناسبات دوجانبه و کانال مالی ایجاد شد.
وزیر امور خارجه سوئیس در جریان این سفر با مسوولان عالی رتبه جمهوری اسلامی؛ رییس جمهوری، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه و «محمدباقر قالیباف» رییس مجلس شورای اسلامی دیدار و گفت وگو کرد که محور اصلی این گفت وگوها، روابط دوجانبه تهران- برن و به طور ویژه «کانال مالی سوئیس» بود.
در این سفر اما مهمترین موضوعی که مورد توجه و گفت وگو قرار گرفت برجام و کانال مالی سوییس بود؛ کانالی که برای تقویت همکاری‌های ایران با اعضای توافق هسته‌ای و همچنین کشورهای غیرعضو برنامه‌ریزی و طراحی شده اما تا کنون تنها دو مرتبه و آن هم در ارسال کمک‌های دارویی در میانه بحران کرونا فعال شده‌است.
ایران به رغم پایبندی کامل به برجام تا مدت‌ها از سازوکارهای مالی پیشنهادی اروپا به خصوص «اینستکس» بی‌بهره ماند تا اینکه به ناچار از تعهدات خود در برجام با هدف متوازن‌سازی توافق کاست. از این رو است که سخنگوی وزارت امور خارجه همزمان با سفر وزیر خارجه سوییس به ایران اظهار کرد «پس از ۲۰ ماه تاخیر دو تراکنش مالی در کانال مالی سوئیس انجام شد و اقلام دارویی با استفاده از منابع مالی ایران در سوئیس وارد کشور ش.»
اما گویی این سفر فرصت مغتنمی برای پیشبرد کانال مالی بوده چرا که کاسیس پس از دیدار با ظریف، ضمن ثمربخش ارزیابی کردن این دیدار در پیامی توئیتری نوشت: صلح، توسعه اقتصادی و حقوق بشر، مباحث ثمربخش با جواد ظریف همتای ایرانی‌ام بود. خوشحالم که می توانیم با هم کانال انساندوستانه سوئیس را برای انتقال مواد غذایی و تجهیزات پزشکی به مردم ایران راه اندازی کنیم.
برپایه کانال مالی سوییس، در ابتدا انتقال دارو و غذا به ایران از این درگاه صورت می‌گیرد و در گام‌های بعدی همزمان با پیوستن کشورهای اروپایی و غیراروپایی و گستردگی دامنه آن، معاملات به دیگر فازهای اقتصادی تسری خواهد یافت.
شکست آمریکا در شورای امنیت
شورای امنیتی که زمانی جولانگاه نماینده آمریکا و با صدور قطعنامه‌های گوناگون علیه ایران همراه بود، اینک در آن «مایک پمپئو» وزیر خارجه و «کلی کرفت» نماینده این کشور در سازمان ملل نفوذ و اثرگذاری ندارند. نشانه انزوای آمریکا در شورای امنیت را می‌توان در نشست اخیر شورای مذکور به وضوح دید؛ نشستی که با حمایت نمایندگان حاضر از برجام و تاکید بر ضرورت ماندگاری توافق پایان یافت.
در این نشست بود که از ۱۵ کشور حاضر، به جز آمریکا تنها یک کشور کوچک با پیش‌نویس قطعنامه ضدایرانی رای مثبت داد. در حالی که ۱۱ کشور رای ممتنع و طبق انتظار چین و روسیه نیز رای منفی دادند. نتیجه این ناکامی آمریکا در شورای امنیت نشان داد که سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه آمریکا در برابر تعهد و قانون‌مداری جمهوری اسلامی، دولت ترامپ را به سمت انزوا پیش می‌برد.
از نگاه ناظران، عملکرد شورای امنیت با چنین آرایی از ناکامی و بی‌ثمری تلاش‌های آمریکا در مواجهه با ایران نشان دارد. ضمن اینکه چنین آرای بی‌سابقه در شورای امنیتی که تا قبل از دولت یازدهم، آمریکا صحنه‌گردان آن بود و چند قطعنامه ضدایرانی را بدون مانعی به تصویب رساند، از اوج دیپلماسی موثر ایران و همسویی با سازمان‌های بین‌المللی حکایت دارد.
بیانیه مشترک ایران و آژانس و انزوای بیشتر آمریکا
ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بعد از سفر دو روزه «رافائل گروسی» مدیرکل این نهاد بین‌المللی به تهران و انجام مذاکرات در سطوح مختلف، روز چهارشنبه پنجم شهریورماه بیانیه مشترکی مبنی بر تقویت همکاری‌ها منتشر کردند.
در این بیانیه اعلام شد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جمهوری اسلامی ایران توافق کرده‌اند تا همکاری‌های خود را بیش از پیش تقویت کرده و اعتماد متقابل را به منظور تسهیل اجرای کامل موافقتنامه جامع پادمان و پروتکل الحاقی به آن، که از ١۶ ژانویه ۲۰۱۶ به صورت موقت توسط ایران در حال اجرا است، ارتقاء بخشند.
جمهوری اسلامی ایران با توافقی که با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دست آورد، نشان داد که هنوز بازیگری تعهدپذیر و قانون‌مدار در عرصه بین‌المللی است. بنا بر گزارش سازمان انرژی اتمی کشورمان، ۸۸ درصد بازرسی‌های کل آژانس در سال ۲۰۱۹ مختص ایران بوده و ایران بیش از یک‌پنجم فعالیت آژانس را به خود اختصاص داده‌است.
از نگاه ناظران، بازی آمریکا که برای به انزوا کشاندن ایران به واسطه رد قطعنامه ضدایرانی در شورای امنیت با شکست مواجه شده‌بود با توافق تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شکستی سنگین‌تر را تجربه کرد تا بلکه ترامپ در چند قدمی انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور در انزوایی عمیق‌تر فرو رود.