به گزارش ایرنا در سال ۱۹۸۰ میلادی، سازمان جهانی گردشگری روز ۲۷ سپتامبر مصادف با پنجم مهرماه را به عنوان روز جهانی گردشگری انتخاب کرد و این موضوع نقطه عطفی در این صنعت شد.
در این روز جشن و مراسم گوناگونی در کشورهای مختلف برپا می‌شود که هدف از برگزاری آنها ارتقا سطح آگاهی عمومی در رابطه با گردشگری و تاثیر آن بر ارزش‌های مختلف است.
انتخاب ۲۷ سپتامبر برای گرامیداشت روز جهانی گردشگری دلیل خاصی دارد و در این روز، فصل سفر به نیم‌کره جنوبی آغاز و به نیم‌کره شمالی پایان می‌یابد که این موضوع باعث می‌شود تا بسیاری از مردم در سراسر دنیا در چنین روزی به سفر و گشت و گذار بیندیشند.
امروزه گردشگری یکی از پرسودترین صنایع دنیا محسوب می شود که از اهمیت زیادی برخوردار است و همه دولت ها تلاش می‌کنند با استفاده از منابع کشورشان گردشگران بیشتری را به سمت خود کشانده و میزان درآمدشان را بالا ببرند.
از زمانیکه سازمان جهانی جهانگردی تاسیس شده در بهبود چگونگی پیشرفت این صنعت دولتمردان را یاری رسانده و به حل مشکلات موجود در این صنعت می‌پردازد.
روز جهانی جهانگردی و هفته گردشگری از پنج تا ۱۲ مهر تعیین شده که امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا برنامه های هفته گردشگری به صورت مجازی، نیمه مجازی یا در فضای باز برگزار می شود.
گردشگری و توسعه روستایی
سازمان جهانی گردشگری، شعار امسال روز جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۰ را به نام «سال گردشگری و توسعه روستایی» انتخاب کرده و برای بسیاری از جوامع روستایی، گردشگری به معنی ایجاد فرصت است.
گردشگری در روستاها باعث ایجاد شغل و توانمندسازی اقتصادی به ویژه برای زنان و جوانان شده و این امکان را می دهد تا از محیط طبیعی روستای خود در کنار فرهنگ و میراث تاریخی شان محافظت کنند و برای رسیدن به این هدف، فرصت کسب تجربه های منحصر بفرد و خالص را در اختیار گردشگران قرار دهند.
این ویژگی گردشگری که باعث می شود روستاها کیفیت و اصالت خود را حفظ کنند و فراموش نشوند، موضوع اصلی بزرگداشت روز جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۰ است.
امسال و این شعار، فرصتی برای ترویج ظرفیت های بالقوه گردشگری برای تولید شغل و ایجاد فرصت های گوناگون در روستاهاست که با استفاده از این شعار می توان از نقش مهم و منحصر بفرد گردشگری در محافظت و ترویج میراث طبیعی و فرهنگی روستایی و مهار مهاجرت از روستا به شهرها تجلیل کرد.
گردشگری روستایی با چالش‌های بسیاری در هویت بازاریابی روبرو است که این امر مستلزم مدیریت و برنامه‌ریزی خاصی می باشد تا گردشگران علاوه بر دیدن مناظر و چشم‌اندازهای طبیعی آن نقاط، با آداب و رسوم و فرهنگ آن روستا نیز آشنا و به خرید محصولات روستا از قبیل صنایع دستی، محصولات محلی، غذاهای سنتی و غیره علاقه‌مند شوند و این به معنی افزایش درآمد روستاییانی است که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در این صنعت فعالیت می‌کنند.
هفته گردشگری در سیستان و بلوچستان
کهن دیار سیستان و بلوچستان دارای ظرفیت های بی نظیری در بخش گردشگری است که می تواند در جریان توسعه پایدار بسیار نقش آفرین باشد ولی علیرغم تلاش های بسیار آنچنانکه باید این مهم رخ نداده و در چند سال اخیر چرخ های توسعه گردشگری استان از گذرگاه گردشگری به حرکت افتاده و در جریان این حرکت عوامل متعددی باعث کندشدن و شتاب این حرکت شده و می شوند.
راه اندازی کمپین معرفی و سفر به سیستان و بلوچستان با برنامه های متعدد بین المللی، ملی و محلی، برگزاری مراسم روز جهانی گردشگری برای اولین بار خارج از پایتخت در استان، ثبت جهانی نخستین محوطه پیش از تاریح ایران "شهرسوخته"، ثبت نخستین روستای سفال ایران "کلپورگان"، نخستین هنر صنعت جهانی ایران "فرش سیستان"، نخستین اثر طبیعی ایران "بیابان لوت"، ثبت تالاب هامون و قنات های استان، افزایش زیرساخت های گردشگری، تحقیقات و تهیه اسناد توسعه و برنامه های هدفمند، تبلیغات متنوع و بازاریابی، برگزاری تورهای آشناسازی، آموزش های عمومی و تخصصی، توجه به منابع استانی، افزایش بومگردی ها، راه اندازی اتاق فکر گردشگری با کمیته های تخصصی، برگزاری اجلاس آیورا (وزرای گردشگری کشورهای حاشیه اقیانوس هند)، برگزاری رویدادهای متعدد گردشگری در بعد فراملی، ملی و محلی، راه اندازی سایت تخصصی گردشگری، راه اندازی استودیو گردشگری و پخش زنده برنامه های تخصصی، تهیه نخستین مجله تخصصی، تولیدات و انتشارات فرهنگی به پنج زبان و غیره از مهمترین اقدامات سال های اخیر بوده که باعث ذهنیت سازی عمومی مثبت نسبت به استان، مردمی کردن گردشگری، جذب سرمایه گذار، افزایش زیرساخت ها، افزایش سفر و توزیع سفر در سیستان و بلوچستان و نگاه ملی با گردشگری استان شده است.
در واقع در پهناورترین استان ایران انواع گردشگری شامل گردشگری فرهنگی با مجموعه ای از مواریث فرهنگی مادی و معنوی، مذهب، زبان و غیره، گردشگری هنری شامل انواع هنرها و صنایع دستی، گردشگری طبیعی شامل انواع منابع و ظرفیت های اقلیمی و جغرافیایی، گردشگری ورزشی شامل ورزش های ساحلی، دریایی، رالی، کوهپیمایی و غیره، گردشگری تجاری، گردشگری مذهبی، گردشگری شهری روستایی و عشایری، گردشگری خلاق و انواع مختلف دیگر دارای ظرفیت است.
در این استان گستره ای از تنوع فرهنگی و جغرافیایی که خود یک پتانسیل گردشگری است را می توان دید از دشت سیستان با ماسه زارها و کلوت های بیابان لوت گرفته تا خاکرفت ها، کویر تفتیده و مناطق کوهستانی زاهدان تا مراتع سرسبز و باغات میرجاوه از آتشفشان نیمه فعال تفتان در خاش گرفته تا چشمه های آب معدنی سرد و گرم بزمان ایرانشهر، غارها و رودخانه ها، گلفشان ها، آبشارها، نیزارها، تپه ماهورها، انواع پوشش گیاهی و جانوری سرباز و تنگه سرحه نیکشهر تا باغات و زمین های کشاورزی کنارک حتی شالیزارهای سراوان و سواحل دریای چابهار همه و همه در یک استان جمع آمده و مناظر بی بدیلی را خلق کرده است.
این دیار کهن دارای میراث فرهنگی، طبیعی و معنوی ارزشمندی در جای جای خود است که برای انواع گردشگران در حوزه های تفریحی، تاریخی، ورزشی، طبیعی، فرهنگی، سلامت، تجاری و غیره جذاب و چشم نواز است.
شناسایی سه هزار اثر از دوره های مختلف باستانی، تاریخی، اسلامی و معاصر شامل شهرها، بافت ها، محوطه ها، تپه ها، قلعه ها، بناها، مسجد و آرامگاه در مناطق مختلف استان و داشتن یکهزارو ۶۸۰ اثر در فهرست ملی، ۵۴ اثر تعیین حریم شده و یک اثر جهانی (شهرسوخته ) مانند آثار شاخص کوه خواجه، دهانه غلامان، زرنج، اسپیددژ، بمپور، تیس، سنگ نگاره ها، قلعه رستم، قلعه سب، قلعه ناصری و غیره است.
همچنین سیستان و بلوچستان دارای مواریث طبیعی مانند دریای چابهار، تالاب بین المللی هامون، رودخانه هیرمند، آتشفشان نیمه فعال تفتان، ماسه زارها، گلفشان، کوه های ارین، جنگل های حرا، نخلستان ها، تالاب هامون جازموریان، تالاب صورتی لیپار، مناطق حفاظت شده محیط زیست و پوشش گیاهی و جانوری متنوع و غیره و چندین اثر طبیعی ثبت شده در فهرست ملی، یک اثر جهانی طبیعی، دهها مناطق نمونه گردشگری و ۶۰ روستای هدف گردشگری است.
میراث معنوی این استان نیز با انواع آیین ها و آداب و رسوم سنتی و دهها مورد ثبت شده در فهرست ملی بی نظیر است.
انواع صنایع دستی و هنرهای سنتی سیستان و بلوچستان شامل حداقل ۷۰ نوع دست ساخته، سفال جهانی کلپورگان، فرش جهانی سیستان، قالی بافی، ایرانشهر شهر ملی سوزن دوزی، سکه و سامان، نیمروز شهر ملی خامه دوزی، حصیر بافی و غیره است.
انواع خوارک محلی، بازی های بومی، معماری محلی با مصالح بوم آورد، طب سنتی، زندگی روستایی و عشایری با آداب و سنن بکر، موسیقی و ادبیات شفاهی زیبا و بسیاری موارد دیگر از جمله زیبایی های این استان پهناور است.
خاستگاه مشاهیر، اسطوره ها، مفاخر ادبی، پهلوانان، علما، ادبا، شهدای عزیز و مفاخر معاصر از نمونه این همه زیبایی، تاریخ و فرهنگ در دیار مردمانی مهمان دوست و مهربان با رادمردی در مرزداری و صبوری در بی مهری است.
جاذبه های تاریخی استان سیستان و بلوچستان
ایرانشهر با قلعه ناصری، قلعه بمپور، اسپیدژ، ساختمان بیت مقام معظم رهبری (موزه قرآن و عترت) ساختمان بهداشت قدیم ، مقبره سید مهدی و غیره، چابهار قلعه پرتغالی ها، بافت تاریخی روستای تیس، غارهای بان مسیتی، آرامگاه سید غلامرسول و آثار زیبای دیگر، خاش با قلعه حیدرآباد، مناره مسجد جامع، قلعه ایرندگان، تپه و زیارتگاه مرتضی علی و غیره از جاذبه های دیدنی سیستان و بلوچستان هستند.
هامون با سایت جهانی شهر سوخته، کوه خواجه، قلعه مچی، قلعه رستم، دریاچه هامون، منطقه حوض دار، زاهدان با بازارچه سرپوش، خانه ابویی، دادگستری قدیم، زهک با دهانه غلامان، زاهدان کهنه، قلعه نو و سراوان با قلعه سب، دره نگاران، کارگاه سفال کلپورگان از دیگر مناطق دیدنی و جذاب این استان هستند.
کنارک با خانه آریان، نیکشهر و قصرقند با قلعه نیکشهر، قلعه چهل دختران، قلعه قدیمی قصرقند، قلعه بگ، محوطه سیاه بن، قلعه مسکوتان، مسجد جامع قدیم فنوج، قلعه اسپکه، قلعه بنت، سیب سوران با قلعه سب و قلعه کنت، سرباز با قلعه سرباز و قلعه برنجی، مسجد جامع پشامگ، قلعه هدار و مسجد قدیمی راسک از جاذبه های شهرهای گوناگون این استان پهناور است.
جاذبه های طبیعی سیستان و بلوچستان
زاهدان و میرجاوه با دهستان تمین، چشمه آب معدنی موسی، غار لادیز، زابل و هامون با کوه خواجه یا کوه رستم، دریاچه هامون، زهک با چاه نیمه و جنگل جزینک، خاش با کوه تفتان، گل فشان پیرگل، دریاچه سردریا، درخت کهنسال روستای دهپابید، چشمه های آب معدنی، ایرانشهر با چشمه های آب گرم، رودخانه دامن، کوه بزمان، رودخانه بمپور و سراوان با تپه نمکی و رودخانه ماشکید از زیبایی های طبیعی سیستان و بلوچستان هستند.
همچنین سرباز با رودخانه سرباز و تمساح پوزه کوتاه، نیکشهر با تنگه سرحه، منطقه گردشگری آببند، منطقه گردشگری گرگان، منطقه بل پیر، تنگه فنوج و منطقه گردشگری شالمار و چابهار و کنارک با ساحل صخره ای و ماسه ای، تالاب لیپار، درخت انجیر معابر، کوه های میناتوری، جنگل های حرا، منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار، کنارک و گل فشان از دیگر مناطق طبیعی و بکر این استان به شمار می روند.
سیستان و بلوچستان و جاذبه های دیدنی برای جذب گردشگر
بهتر است قبل از سفر به سیستان و بلوچستان از طریق تبلیغات انجام شده در فضای مجازی و اینترنت، کتاب و غیره با ظرفیت های استان آشنا شوید زیرا این استان به قدری جاذبه های متنوع دارد که بدون برنامه ریزی فرصت دیدن همه آنها را پیدا نخواهید کرد به ویژه در ایام نوروز که گردشگران زیادی به سیستان و بلوچستان سفر می کنند می توانند با توجه به سلیقه خود به منطقه مورد نظر بروند.
در شمال استان منطقه سیستان شهرستان های زابل، هامون، نیمروز، هیرمند و زهک سرزمین رستم دستان و یعقوب لیث، جاذبه های تاریخی از جمله سایت جهانی شهرسوخته با آثار متعددی از جمله نخستین جمجمه جراحی شده، نخستین چشم مصنوعی، خط کش، معرق کاری، گلنوشته ها و کوه اوشیدا یا کوه رستم تنها عارضه دشت سیستان، جزیره در وسط دریاچه هامون که میزبان زرتشت پیامبر بوده و این روزها مقداری آب هم زیبایی آن را دوچندان کرده، شهرکندر حوضدار و اولین آسبادهای دنیا با قلعه رستم و قلعه چه و غیره و روستاهای هدف گردشگری با معماری و فرهنگ و انواع سوغاتی در سه کوهه و قلعه نو وجود دارد.
در شهرستان زهک شهر زاهدان‌کهنه یا لندن شرق، روستای ماسوله شرق قلعه نو تنها و تنها نمونه از شبه قنات در شهرستان هیرمند یکی از شاخص ترین آتشکده های ایران در کرکو، ارگی با معماری منحصر به فرد جلال اباد، جنگ نیاتک و همچنین دهانه غلامان یگانه شهر مذهبی از دوره هخامنشان، مجموعه ای از قلعه ها و اماکن دفاعی قلعه سام، ترقون، ابراهیم خان و علیخان سرابندی، قلعه خان ملک، ارگ کدخدامحمد در ورمال، قلعه کلهکنگ و آتشکده، مساجد و تکایا، بقعه و زیارتگاه ها، منازل شخصی قدیمی با معماری سنتی، موزه های مردم شناسی و موزه شهرسوخته در هامون مناظر دیدنی در دریاچه های چاه نیمه، ریگزارها و تالاب هامون، جنگل های نیاتک و جزینک از دیدنی های این منطقه است.
شهرستان نیمروز، شهر ملی حصیربافی ایران با کاروانسرای فرنگی از دوره صفویه همراه با گمرک بلژیکی ها و میل نادر در کنار زیبایی های جنگل لورگ باغ، مناطق شکار ممنوع سفیدآبه و رودخانه هیرمند و در مرکز استان منطقه سرحد در شهرستان های زاهدان، میرجاوه و خاش مجموعه های تاریخی و معاصر از جمله اولین موزه منطقه ای کشور، موزه پست، بازار سرپوشیده، معماری سنتی خانه زعیم و دادگستری سابق با پارک ها و اماکن تفریحی براسان، منزل آب و لادیز از دیگر جاذبه های دیدنی سیستان و بلوچستان است.
میرجاوه با باغات و مناظر زیبای طبیعی در روستاهای هدف گردشگری تمین و لادیز، چشمه ها و غارهای زیبا، نمونه های اولیه معماری صخره ای، پوشش گیاهی و جانوری، اولین ایستگاه راه آهن در ایران و بناهای مرمت شده زیبا، شهربانی سابق، گورستان رازآلود هفتاد ملا، خاش نیز با مناره مسجد جامع خاش، قلعه حیدرآباد، زیارتگاه مرتضی علی و تنها آتشفشان نیمه فعال تفتان با دامنه های سرسبز و قله پوشیده از برف، گلفشان پیرگل و درختان کهنسال در دهپابید همراه با چشمه های آب معدنی اسکل آباد وجمچین، دهستان های زیبا در سنگان و اسماعیل اباد، باغات انواع میوه و پوشش جانوری و گیاهی منحصر بفرد هر گردشگری را بخود جذب می کند.
در شهرستان سراوان مجموعه ای از سنگ نگاره های باستانی یکی از کهن ترین مساجد استان در روستای دزک، قبرستان ها با مقابر باستانی و کلکسیونی از قلعه های استان در روستاهای هدف گردشگری دزک، کوهک، گشت، چشمه سارها و غارهای مشکوته و آبشار چوتینگن در ناهوک، مجموعه ای از قنات ها و نخلستان های متعدد، شهرستان سوران با یکی از مرتفع ترین قلعه های ایران، قلعه سب همچنین قلعه سه طبقه در کنت در کنار آبشار بِنگَر، دامنه های کوه بیرک موطن انواع گونه های منحصر به فرد منطقه از جمله خرس سیاه بلوچی، پلنگ ایرانی و جنگل پدگال، پارک جنگلی و چشم اندازهای سد رَگَنتَک، سد ماشکید علیا مناسب برای قایق رانی و پیاده روی و سد آشار در کنار نخلستان های مهرستان بر زیبایی های این استان پهناور افزوده است.
شهرستان مهرستان با قلعه زیبای مهرستان یا زابلی و قلعه های آشار، ایرافشان و جاذبه های طبیعی رشته کوه بیرک و انواع گیاهان دارویی ازگند و کلپوره، انجیر، بنه، مناطق جنگلی، در میانگاه منطقه مکران در بلوچستان، بیت مکان تبعید مقام معظم رهبری در دوران ستم شاهی و موزه قرآن همچنین قلعه های مهمی از جمله وسیعترین قلعه منطقه قلعه ناصری در مرکز شهر ایرانشهر محوطه و قلعه بمپور از دوره باستان که قابلیت جهانی شدن را دارد، محوطه و گورستان پیش از تاریخ اسپیدژ در جلگه چاه هاشم در جازموریان، مجموعه ای از اکوتوریسم، چشمه های آبگرم بزمان، رودخانه دامن، رودخانه بمپور، مناطق حفاظت شده بزمان در شهرستان بزمان، کوه زیبای بزمان، آبشار سراببدوک و در شهرستان تازه تاسیس دلگان، روستاهای تاریخی و زیبا، هیتک، کوه خضر و دهستان هودیان با مرکبات معروف و چشمه های آبگرم هر بیننده ای را به خود جذب می کند.
در جنوب سیستان و بلوچستان نیز شهرستان سرباز دارای مناطق کوهستانی و سنگ نگاره های متعدد از دوره های مختلف است و قلعه سرباز دژی استوار در میدانگاه شهرستان سرباز، قلعه فیروزآباد در شهرستان راسک، موزه محلی سرباز در تلگراف خانه قدیمی، جاذبه های طبیعی در سوبتکوه، بزرگترین سد استان در پیشین، کانون دریاچه های منطقه و محل زندگی تمساح معروف گاندو، آبشار کوه روک و البته رودخانه سرباز بزرگترین رودخانه پر آب بلوچستان، شهرستان نیکشهر با ظرفیت های بکر، قلعه نیکشهر، محوطه های تاریخی و باستانی چهل دختران، محوطه هاتونگت، قلعه بنت، قلعه اسپکه، قلعه چانف در کنار مناظر دلفریب در تنگ سرحه، باغات میوه، نهرهای آب جاری، شالیزازها و نخلستان هایی به صورت پلکانی در کنار جاده که به آن جذابیت بسیاری بخشیده، منطقه گردشگری شالمال در روستای جلایی، منطقه حفاظت شده خرس سیاه، منطقه گردشگری گرگان با دره های عمیق و نخلستان ها و انواع میوه های سردسیر و یا منطقه بلپیر از دیگر جذابیت های این دیار کهن است.
شهرستان قصرقند با قلعه معروف قصرقند در مرکز شهر و نخلستان های اطرافش، قلعه تاریخی بگ در روستایی به همین نام، محوطه دمبیگان، محوطه سیابن در مسیر جاده به طرف روستای زیبای هلونچگان در کنار کوه گتبن و طبعیت اطراف آن و همچنین نقش کنده های مناطق شمال قصرقند، رودخانه زیبای کاجو همراه با قنوات و باغات میوه های گرمسیری در کنار آبشار دیدنی پلکانی آبند با حوضچه در پای هر آبشار، شهرستان فنوج با محوطه پیش از تاریخ بندکهور، مسجد پشت قلعه، قلعه کلا وکلایوک همچنین تنگه فنوج معروف به چالوس بلوچستان در کنار سفید کوه از دیگر مکان های دیدنی سرزمین نخل و آفتاب است.
در جنوبی ترین قسمت استان، شهرستان چابهار که قطب گردشگری لقب دارد در دامنه کوه شهبازبند، غارهای بان مسیتی و مقابر تاریخی آن، بافت قدیمی در روستا و بندر تاریخی تیس، قلعه تیس و معماری سنگی معروف به قلعه پرتغالی ها، قلعه پیروزگت، محوطه های باستانی گواتر در بخش دشتیاری باهوکلات، دمبیکوه در روستای بلورمچی، روستای رمین و درخت کهنسال مکرزن یا انجیر معابد، آرامگاه سید غلامرسول با معماری زیبا در این شهرستان، حسینیه آل رسول در بافت قدیم شهر، موزه محلی چابهار، فرمانداری سابق و ساختمان قدیم پست این شهرستان، منزل دلواشی همچنین ظرفیت های انبوه طبیعی، تالاب لیپار یا دریاچه صورتی میزبان پرندگان مهاجر، صخره های مرجانی پوشیده از جلبک های سبزرنگ، سواحل نیلگون دریای مکران، جنگل های حرا بعنوان تالاب بین المللی مکران، کوه ها یا بدلندهای کلانی و ارین یا همان کوه های مریخی، منطقه آزاد تجاری و صنعتی چابهار، روستای درک طلاقی صخره، کویر و دریا بر زیبایی های استان افزوده است.
و در نهایت شهرستان کنارک یکی از زیباترین مناطق استان، خانه قدیمی ارین در این شهر، زیارت حاج حسن، گلفشان کهیر معروف به ناپگ، چشمه شورعین، دهستان کهیر، بنادر و اسکله های زیبا در پزم با سواحل ماسه ای قابلیت ماهیگیری، دماغه پزم، کوه گوردیم، رودخانه کهیر و کاریانی، ماسه زارهای سواحل، موج فشان های دریا زیبایی های این استان را چند برابر کرده است.
دیدنی های سیستان و بلوچستان شامل چند بخش متنوع می شود که علاوه بر جاذبه های تاریخی و میراث فرهنگی، چشم اندازهای طبیعی و مناظر زیبا در شمال و مرکز و جنوب استان، گردشگران می توانند با بازدید از موزه های استان از جمله بزرگترین موزه منطقه ای کشور در زاهدان و موزه پست و همچنین موزه مردم شناسی سیستان یا موزه باستانشناسی در سایت جهانی شهرسوخته، موزه قرآن و عطرت در ایرانشهر، موزه محلی در سراوان، موزه مردم شناسی در سرباز و نیز موزه محلی در شهرستان چابهار تمدن، تاریخ و فرهنگ استان را ببینند و همچنین معنی رشادت و مرزداری را در یادمان شهدای گمنام و شهدای تاسوکی درک کنند.
در کنار کمپ های گردشگری، اماکن تفریحی در براسان و لادیز و همچنین سینماها و گالری ها و سایر مکان های فرهنگی، تفریحی، شاخص ترین جاذبه استان یعنی مهمان پذیری، اخلاق، رفتار و عادات مردمان نیک اندیش و فرهنگ مدار این کهن دیار در کنار گستره ای از تنوع جغرافیایی که خود یک پتانسیل گردشگری است را می توان دید.
تحفه و سوغات سیستان و بلوچستان
مردمان شمال و جنوب، شرق و غرب ایران، همگی هنر و صنعت دستی این کشور را حفظ کرده اند که مردم سیستان و بلوچستان نیز از این امر مستثنی نبوده اند.
نام رشته های صنایع دستی سیستان و بلوچستان طبق نظر سازمان ملی استاندارد مصوب شده و هنر و خلاقیت این مردمان سخت کوش را نمایان می کند.
سوزن دوزی بلوچ، خامه دوزی سیستان (خمک دوزی)، قالی سیستان، سکه دوزی بلوچ، سفال کلپورگان، گلیم سیستان و بلوچستان، حصیر سیستان، حصیر بلوچستان، قیچک بلوچستان، پلیوار دوزی (پریواردوزی، نوعی گلدوزی روی پارچه)، آینه کاری، سازهای سنتی قیچک بلوچستان، سازهای سنتی قیچک سیستان از جمله صنایع دستی این استان بشمار می روند.
دیگر سوغات و صنایع دستی سیستان و بلوچستان، سیاه دوزی (تزیین لباس با نخ های سیاه و معمولا پشمی)، دودنی بافی (تورهای تزیینی با اسفند)، چادربافی (برای چادرنشینی و معمولا با موی بز)، پلاس بافی، جاجیم بافی، نمد مالی، سفره بافی (با نام جهیزی و با پشم شتر) و خراطی است.
افزون بر اینها کلوچه محلی سیستان، خرمای بلوچستان، آچار و انواع ادویه، میوه های گرمسیری از جمله انبه، موز ،کنار، زیتون و پاپایا، خربزه و پشمک سیستانی و انگور یاقوتی، ماهی، عسل و همچنین گیاهان دارویی سوغات متنوع استان محسوب می شوند.
مراکز اقامتی و تفریحی سیستان و بلوچستان
در سطح سیستان و بلوچستان انواع هتل ها، مهمانپذیرها و اقامتگاه های بومگردی میزبان مهمانان هستند ضمن اینکه ستاد اسکان استان نیز در این زمینه همه ساله امکانات خوبی را برای رفاه حال مسافران عزیز محیا می کند.
۱۲ موزه نیز در شهرستان های مختلف از جمله موزه منطقه ای جنوب شرق و موزه پست زاهدان، موزه زابل، سراوان، چابهار و شهر سوخته، تاریخ و تمدن استان را معرفی می کنند.
نمایشگاه های صنایع دستی، جشنواره های فرهنگی و غیره نیز در سیستان و بلوچستان فعال هستند.
مشکلات حوزه گردشگری سیستان و بلوچستان و راهکارهای پیشنهادی
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: این استان از لحاظ گردشگری دارای توانمندی های مناسب فرهنگی، طبیعی و انسان ساخت است که تاکنون فعالیت های موثری در جهت فعالتر شدن آنها صورت نگرفته و زندگی مردمان این سامان دستخوش حوادث، بلایا و مشکلات بی شمار بوده و آسایش آنها در برابر انواع تهدید و آسیب های فراوان قرار گرفته و در صورت استفاده صحیح از پیش‌آمدها، صنعت گردشگری می‌تواند با توجه به نقاط قوت بی شمار در حوزه تبلیغات در توسعه سیستان و بلوچستان بسیار بیشتر کارساز باشد و با بررسی دقیق، برنامه‌ریزی و پدیدارکردن راهبردهای مناسب در این حوزه می توان تهدیدها را خنثی و قدم‌زدن در مسیر توسعه استان از گذرگاه گردشگری را نیز محتمل نه بلکه امکان‌پذیر کرد.
محمدعلی ابراهیمی گفت: از سوی دیگر علل توسعه نیافتگی صنعت گردشگری در سیستان و بلوچستان شامل مواردی از جمله کمبود تاسیسات اقامتی برای پذیرایی از گردشگران داخلی و خارجی، کمبود نیروی انسانی متخصص در بخش گردشگری، کمبود امر بازاریابی و اطلاع رسانی، موانع فرهنگی، اجتماعی و ذهنیت های منفی از امنیت استان است.
وی افزود: مواردی مانند اجرای کامل و سریعتر برنامه ها و راهبردهای پیشنهاد شده در طرح جامع گردشگری استان، سرمایه گذاری بیشتر در بخش تاسیسات اقامتی، تسهیل در ورود و خروج جهانگردان خارجی در مرز ورودی، اطلاع رسانی بیشتر در شبکه های سراسری و استانی، بهبود وضع تسهیلاتی در شهرها، ایجاد امکانات رفاهی بین راهی و کمک به توسعه آژانس های مسافرتی و گردشگری، برپایی نمایشگاه ها و همایش ها و جشنواره ها، راه اندازی و توسعه تورهای داخلی در استان، برقرای یک نوع یارانه تخفیفی برای مراکز دانشگاهی و دولتی جهت شناساندن استان و کاهش مالیات های گوناگون برای فعالان بخش گردشگری باعث فعال شدن صنعت گردشگری سیستان و بلوچستان می شود.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان ادامه داد: ایجاد درآمد بالا، بالا رفتن سطح زندگی، توزیع عادلانه درآمد در کل استان، کاهش بیکاری، اشتغالزایی و افزایش سرمایه گذاری در زمینه گردشگری نیز می تواند باعث تحولات وسیعی در بخش های اقتصادی و اجتماعی سیستان و بلوچستان شده و از معضلاتی مانند مهاجرت، بزهکاری و غیره جلوگیری کند.
وی بیان کرد: همچنین انجام مطالعات جامع جهت بررسی وضعیت موجود و اولویت بندی نیازها و تهیه نقشه راه در زمینه رسیدن به وضعیت مطلوب در زمینه زیر ساخت ها و حرکت مطابق با سند چشم انداز گردشگری از دیگر موارد مهم در این زمینه است.
ابراهیمی گفت: باید تشکیل کارگروه توسعه زیرساخت های گردشگری استان و تقسیم بندی وظایف نهادها، ادارات و بخش خصوصی و دولتی، برنامه ریزی مناسب جهت استفاده بهینه از مرز و منطقه آزاد برای توسعه زیرساخت گردشگری، تعیین تکلیف وضعیت منطقه آزاد تجاری و صنعتی سیستان به عنوان مکمل منطقه آزاد چابهار، تورهای نظارتی در حوزه زیرساخت های سایر استان ها و کشورها و انعقاد تفاهمنامه های همکاری با استان ها و کشورهای هم مرز و الگو برداری از نمونه های موفق در بعد ملی و بین المللی انجام شود.
وی افزود: فرهنگ سازی، آموزش در زمینه مطالبات مردمی و پیگیری مجدانه قانونی نمایندگان مجلس در زمینه تصویب اعتبارات و برنامه های کاربردی، ایجاد زیرساخت آموزش صنایع دستی استان به زنان خانه‌دار بویژه در مناطق محروم با همکاری سازمان فنی و حرفه‌ای و سازمان صنایع دستی، ایجاد زنجیره تکمیلی صنایع دستی به منظور پایین‌آوردن هزینه تمام شده و انتقال آن به دیگر نقاط کشور جهت بازاریابی استفاده از انرژی های نو و پاک خورشیدی و بادی برای ایجاد زیرساخت‌های فیزیکی و اقدام انقلابی مسوولان در زمینه تامین اعتبارات و برنامه ریزی عملیاتی با توجه به ارائه طرح و ایده های خلاقانه داشتن پیوست گردشگری برای تمام پروژه های استان است.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: با توجه به ماهیت فرابخشی صنعت گردشگری، تکالیف قانونی مندرج در برنامه ها و اسناد بالادستی کشور برای سایر دستگاه ها در ارتباط با گردشگری شفافیت و قاطعیت لازم را نداشته و هیچ ساز و کار نظارتی و ارزیابی برای بررسی و پیگیری میزان تحقق و احتمالا دلایل عدم تحقق آن از سوی دستگاه های مکلف وجود ندارد.
وی گفت: در طول سالیان گذشته رویکرد موجود به مقوله گردشگری در سطح نظام عمدتا رویکرد فرهنگی بوده و این رویکرد در کنار ویژگی ها و مزایای که دارد در عمل محدودیت های را در مقابل شکوفایی هر چه شایسته تر پتانسیل های اقتصادی و حتی اجتماعی گردشگری ایجاد کرده که در چارچوب این رویکرد در پنج برنامه توسعه قبلی به مقوله گردشگری به عنوان یک موضوع صرفا فرهنگی توجه شده است.
ابراهیمی افزود: با توجه به عدم انطباق سیاست ها و رویکردهای بخش فرهنگی با ماهیت صنعت گردشگری کثرت فعالیت هًای فرهنگی کشور تعداد دستگاه های فرهنگی مرتبط در سطح کشور و عملا امکان پرداختن به موضوع گردشگری به صورت شایسته و پررنگ در این بخش میسر نشده و با اندک تاملی در سیاست ها و رویکردهای مرتبط با بخش فرهنگ در برنامه پنجم و مقایسه آن با سیاست های بخش اقتصادی به سادگی می توان دلایل عدم توفیق در این زمینه را توجیه کرد.
وی بیان کرد: با وجود مبانی استنادی و توصیه های فراوان برای واگذاری امور به بخش غیردولتی، همچنین پایین بودن هزینه های لازم برای اشتغالزایی در صنعت گردشگری نسبت به سایر بخش ها، عملا در حال حاضر به دلیل آماده نبودن زیر ساخت های عمومی، ماهیت تشریفاتی بخش اعظمی از قوانین و تسهیلات پیش بینی شده، پایین بودن صرفه اقتصادی بخش خصوصی کشور و موانع موجود بر سر راه سرمایه گذاری بین المللی، فعالیت بخش غیردولتی در همه حوزه های صنعت گردشگری با اقبال خوبی مواجه نیست.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان ادامه داد: سالانه مبالغ و اعتبارات هنگفتی در قالب توسعه زیرساخت های عمومی کشور در اخبار دستگاه های اجرایی مرتبط قرار می گیرد که بخش اعظمی از این بودجه در امور و حوزه هایی صرف می شود که اتفاقا ارتباط تنگاتنگی با زیرساخت های گردشگری دارد و با این حال به دلیل عدم وجود یک نگاه جامع و هماهنگ این اعتبارات با اولویت های گردشگری در همان بخش منطبق نبوده تاثیر لازم را به دنبال ندارد.
وی گفت: نبود برخی زیرساخت های مناسب در استان مانند راه آهن، اتوبان و بزرگراه، فقدان یک برنامه جامع و استراتژیک و همچنین مشخص نبودن هدف ها و سیاست های صنعت گردشگری در سیستان و بلوچستان در قالب یک برنامه اجرایی، توسعه نیافتگی سواحل مکران و امکانات مناسب دریایی، فضای نامساعد تبلیغاتی برای مخدوش کردن چهره استان، عدم تطبیق و هماهنگی فرهنگ جهان گردان برخی از کشورهای خارجی با فرهنگ اسلامی و فقدان نیروی انسانی کار آزموده و متخصص امور جهانگردی در دفاتر گردشگری استان و بی اطلاعی و بی تجربگی کادر شاغل در موسسات جهانگردی از قبیل خدمتگزاران هتل ها، کارکنان آژانس و راهنمایان جهانگردی از جمله مشکلات حوزه گردشگری سیستان و بلوچستان است.
ابراهیمی افزود: همچنین عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری در بخش گردشگری به علت نداشتن سود مناسب، برخی ناهماهنگی ها در همکاری بین سازمان ها و ارگان ها، تصمیم گیری های منفک سازمان ها، کمبود نیروی متخصص، نبود امکانات اولیه مانند اقامتگاه های مناسب و امکانات بدیهی و ضروری، تعدد مراکز تبلیغاتی و نداشتن سیستم واحد در تبلیغات و بازاریابی، عدم شرکت فعال در نمایشگاه های بین المللی خارج از کشور و نیاز به تغییر نگرش فرهنگی مدیران، سیاستگذاران و مردم به مقوله گردشگر و گردشگری و پذیرش آن به عنوان یک اصل فرهنگی و نه اقتصادی از دیگر مشکلات این صنعت در استان است.
وی اظهار داشت: باید ضوابط تدوین و درجه بندی و ابلاغ آن به استان ها انجام شود، نظارت بر صدور ویزا و واگذاری روند صدور ویزا به آژانس های معتبر بگونه ای که آژانس رابط کنسولگری و افراد باشد، بودجه بندی در حوزه های مختلف گردشگری مانند تبلیغات و بازاریابی و نظارت بر تاسیسات گردشگری و آموزش، الزام مدیران دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری به بیمه نمودن حداقل مدیر فنی، اندیشیدن ساز و کار اجرای بیمه این افراد توسط سازمان مرکزی و واگذاری کامل فرایند صدور به استان ها از جمله موارد برای رفع مشکلات است.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان گفت: همچنین واگذاری کامل فرایند استاندارد سازی به ادارات کل بگونه ای که شرکت های واجد شرایط امور استاندارد سازی را در استان ها انجام دهند و سازمان مرکز نظارت عالیه بر عملکرد این شرکت ها را داشته باشد، واگذاری کامل فرایند صدور مجوز بند ب به استان ها، طراحی سامانه و پایگاه ثبت اطلاعات گردشگران با مشارکت دستگاه های متولی مانند نیروی انتظامی، پایانه ها، میراث فرهنگی، فرودگاه ها، گمرکات و غیره از دیگر موارد برای رفع مشکلات است.
تاثیر کرونا بر گردشگری سیستان و بلوچستان
پژوهشگر میراث فرهنگی استان ادامه داد: استان سیستان و بلوچستان در طول چند سال اخیر از بُعد گردشگری به شرایط تقریبا خوبی از منظر برنامه ریزی و معرفی ظرفیت ها و بستر سازی رسیده و در تبلیغات رسانه ها نیز اخبار منفی کمتری منتشر شده و یک خواست عمومی در مسیر توسعه گردشگری استان شکل گرفته که اوج آن با راه اندازی پویش ملی معرفی و سفر به استان دیده می شود و بدنبال آن خیز ملی برای معرفی سیستان و بلوچستان برداشته شده بود.
ابراهیمی گفت: همچنین در زمینه نوسازی تاسیسات و ایجاد زیرساخت های مورد نیاز به ویژه اقامتگاه ها و بوم گردی ها و کمپ ها نیز اتفاقاتی ارزشمندی را دراستان شاهد بودیم که متاسفانه ویروس کرونا تمام پیش بینی ها را برهم زد و این استان نیز مانند خیلی از نقاط ایران و دنیا از این آسیب بی بهره نماند و گردشگری سیستان و بلوچستان را در شوک فرو برد و برنامه‌ریزی‌های نوروز ۹۹ و رویداد های ملی و بین المللی۲۰۲۰ را به حاشیه رانده است.
وی افزود: کرونا، ویروسی ناشناخته و مهلکی است که علاوه بر انسان‌ها، بدنه اقتصاد جهانی را هدف گرفته و چنان می‌تازد که جلوداری برای آن پیدا نمی‌شود و صنعت گردشگری ایران در حالی با ایجاد وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی جان تازه‌ای گرفت که به صورت مداوم در معرض تبلیغات منفی رسانه‌های خارجی قرار داشت.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان بیان کرد: کرونا به طور قطع بر فعالیت هتل‌ها، رستوران‌ها، سیستم حمل و نقل، آژانس ها و غیره در استان تاثیر گذاشته و به تبع آن سایر زنجیره گردشگری از جمله اقامتگاه‌ها و راهنمایان تورهای گردشگری هم قاعدتا مستثنی نیستند و دچار زیان شده اند.
وی ادامه داد: رعایت نکات بهداشتی برای مسافران و کسانیکه ساکن شهرهای توریستی استان مانند چابها و کنارک و سیستان هستند بیش از پیش لازم و ضروری به نظر می رسد و باید تامل و تفکری بر اینکه مدیریت سنتی چقدر ناکارآمد بوده داشته باشیم و به سمت بروزرسانی سیستم ها به ویژه در بعد رسانه و زنجیره گردشگری با ارائه ایده های نو و جدید حرکت کنیم.
ابراهیمی گفت: برای مقابله با ویروس کرونا و ایمنی بیشتر تاسیسات گردشگری و مراکز اقامتی، به ماسک‌های بهداشتی و مواد ضدعفونی برای گندزدایی محیط نیاز است و همچنین دولت در این شرایط بحرانی باید حمایت خود را در حوزه معافیت‌های مالیاتی و کمک‌های مالی از این مجموعه دریغ نکند و مدیران و بهره برداران تاسیسات گردشگری موظفند زمینه آموزش کلیه نیروهای تحت مدیریت خود را فراهم کرده و بر اجرای فرامین دانشگاه علوم پزشکی اهتمام کامل داشته باشد.
وی افزود: ویروس کرونا باعث توقف سفر گردشگران داخلی و خارجی برای سفر به استان و حذف درآمدهای ریالی و ارزی ناشی از آن، اختلافات مالی توراپراتورهای داخلی با توراپراتورهای خارجی و کارگزاران بین المللی به دلیل کنسلی رزروها در کلان کشور و در استان، آسیب به کسب و کارهای عمده و همینطور خرده فروشی و تهدید مشاغل افراد شاغل در صنعت گردشگری، آسیب به موسسات حمل و نقل مسافرتی، قطارها، ایرلاین ها، دفاتر فروش و رزرو و کلا زنجیره خدمات مرتبط با سفر، آسیب به موزه ها و کارگاه و فروشگاه صنایع دستی و آسیب به موسسات خدمانی و رستوران ها شده است.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: همچنین کشورهای همسایه به عنوان اصلی ترین بازارهای گردشگری استان مرزهای ورود و خروج مسافر را به صورت کامل بسته اند و تقریبا همه تورهای ورودی به سیستان و بلوچستان کنسل شده است.
راهکارهای جبران خسارت در حوزه گردشگری
وی ادامه داد: انجام کمک های تسهیلاتی و برخی از بخشش ها، معافیت ها و استمهال دیون تاسیسات گردشگری و صنایع دستی در بخش های اضطراری در کوتاه مدت، تخصیص منابع مالی به ۲ بخش گردشگری و صنایع دستی به عنوان جایگزین قسمتی از بخشش های بیمه تامین اجتماعی کارکنان واحدها و یا کمک تسهیلاتی در قالب وام بلند مدت به میزان حداقل سه ماه حقوق کارکنان تاسیسات و سرمایه در گردش، ایجاد تنفس ۶ ماهه (از بهمن ماه) برای پرداخت ۲۳درصد حق بیمه کارفرمایان تاسیسات گردشگری از سوی مراکز تامین اجتماعی، پرداخت بخشی از قبوض مصرفی حامل های انرژی مراکز و موسسات گردشگری و صنایع دستی استان، تخصیص وام کم بهره به راهنمایان و فعالان گردشگری سیستان و بلوچستان، اعطای معافیت مالیاتی به پروژه های بخش گردشگری و صنایع دستی و ایجاد صندوقی با ماهیت ضمانتی تحت عنوان "صندوق توسعه و جبران خسارات صنعت گردشگری" با کمک بیمه مرکزی و با استفاده از منابع ارزی دولت و سپرده ذینفعان از جمله راهکارهای مقابله با آسیب کرونا در استان است.
ابراهیمی گفت: ۲ پیش بینی در حوزه گردشگری وجود دارد که احتمالا در فضای پساکرونا با حجم انبوهی از سفر مواجه خواهیم شد زیرا افراد از خانه نشینی، قرنطینه و تورهای مجازی و حضور در فضای مجازی برای سرگرم کردن خود خسته شده اند و پس از کرونا مطمئنا سفر را در برنامه ریزی های خود قرار می دهند و اینکه مدل سفر نیز تغییر خواهد کرد و مردم دنبال مقاصد جدید به ویژه شهرها و مکان هایی که کرونا کمتر به آنجا راه یافته از جمله شهرهای جنوبی و دریای مکران هستند که باید برنامه ریزی جدی انجام شود.
وی افزود: تبلیغات و سفرهای مجازی برای خاطره سازی و تبدیل شده به مقصد گردشگری در پساکرونا برای استان لازم است لذا باید تیم هایی در فضای مجازی تشکیل و اقداماتی با برنامه را ساماندهی کنند.