پاییزِ برگ ریزِ هزار رنگ فصلی دل انگیز است، باد پاییزی که هوهو می کند و میان همهمه برگ های خشک هزار رنگ می چرخد هر دلی و هر چشمی را نوازش می دهد؛ پاییز را به عنوان عروس فصل ها می شناسند که هزاران رنگ و جلوه دارد، خش خش برگ ها زیر پای رهگذران به عنوان موسیقی ورود عروس فصل ها است که نوایی خوش دارد اما در میان تمام این زیبایی و شکوه، پدیده وارونگی دما مهمان ناخوانده و ناخواسته این بزم است که نرم نرم از راه می رسد.
پدیده «اینورژن» یا وارونگی دما که در زندگی مدرن امروزی قوت گرفته و چند سالی است با شدت زیاد گریبانگیر کلانشهرها و شهرهای صنعتی شده است، با آغاز پاییز و مهیا شدن شرایط، خود را بیشتر نشان می دهد، این پدیده زمانی رخ می دهد که یک توده هوای سرد همچون پتویی سطح شهر را می پوشاند و اجازه خروج گازهای سمی یا آلودگی های جوی را نمی دهد، به این ترتیب هوای آلوده در سطح شهر حبس می شود و تا زمانی که باران نیاید، هوا گرم‌تر نشود و یا باد مناسبی نوزد، این آلودگی هم از بین نمی رود.
در حقیقت، هنگام اینورژن به دلیل اینکه هوای سرد از هوای گرم سنگین تر است، زیر آن قرار می گیرد و تا زمانی که آفتاب همه جا را گرم نکند یا باد نوزد، به همان شکل باقی می ماند. در چنین شرایطی تداوم فعالیت صنایع آلاینده و یا سایر منابع در سطح شهر منجر به افزایش آلودگی می شود و در این شرایط، سالمندان و کودکان به عنوان آسیب پذیرترین گروه ها متحمل بیشترین پیامدهای آن می شوند.
استاندارد نبودن سوخت، خودرو، فرسوده بودن اتوبوس، تاکسی و تردد بسیار زیاد و گاهی غیر ضرور در سطح شهر برخی از عوامل ایجاد پدیده وارونگی دما است ، در واقع تحمل شهری مانند تهران دیگر تمام شده و به گفته کارشناسان توان اکولوژیک تهران ۲۰ سال به پایان رسیده و دیگر توان پذیرش جمعیت بیشتر، خودروی بیشتر و فعالیت صنایع بیشتر را ندارد، به عبارتی دیگر توان خودپالایی از هوای پایتخت گرفته شده بنابراین به محض کوچکترین تغییر در جریان هوا و ساکن شدن حتی برای یک روز آلودگی مانند پتویی روی هوای شهر را می گیرد و اینجاست که هر چه آلودگی است وارد ریه ما می شود.
در تهران حدود پنج میلیون خودرو و بیش از سه میلیون موتورسیکلت تردد می کند، سالانه نیز حدود ۵۰۰ هزار خودرو به کلانشهر تهران اضافه می‌شود این در حالی است که باید در توسعه شهری توان اکولوژیک منطقه را در نظر گرفت تا بدانیم که تحمل چه مقدار بار را دارد، این توان در مولفه های زیستی مانند آب، خاک، هوا و فضای سبز دیده می شود که با توجه به شرایط زیستی تهران به نظر می رسد این مولفه ها در نظر گرفته نشده است.
بر اساس استانداردهای جهانی به ازای هر انسان باید ۱.۵ هکتار زمین باشد تا نیازهای زیستی از جمله آب، خاک و هوا تامین شود اما زمانی که جمعیت از حد استاندارد و توان یک منطقه بالاتر می رود دیگر آب ، خاک و هوا کیفیت و مطلوبیت خود را از دست می دهد و دیگر از اینجا به بعد ضررها و آسیب های زیست محیطی و بهداشتی متوجه انسان می شود، اتفاقی که در بیشتر کلانشهرهای کشور به ویژه تهران رخ داده است.
آمارها نشان می دهد در حالی تابستان امسال تهران را به پایان بردیم که ۳۱ روز ناسالم برای گروه های حساس و ۱ روز ناسالم برای تمام گروه ها رقم خورده است حال که وارد فصل سرد سال شده ایم قطعا شرایط بدتر خواهد شد چون تمام این مشکلات که در جای خود قرار دارند؛ از سوی دیگر پدیده وارونگی دما هم به آن اضافه می شود، همچنین امسال مشکل دیگری هم وجود دارد و آن همه گیری کووید ۱۹ است، یکی از راهکارهای مقابله با این ویروس کمتر استفاده کردن از حمل و نقل عمومی است از این رو طرح ترافیک در ساعاتی از روز برداشته شد و این مساله به آلودگی هوا دامن زد و قطعا در فصول سرد سال این وضعیت بدتر خواهد شد.
مسعود تجریشی معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست روز چهارشنبه به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: سال بسیار سختی از نظر آلودگی هوا خواهیم داشت، زیرا نتوانستیم اتوبوس جدید به سامانه حمل و نقل عمومی تهران اضافه کنیم، همچنین تا پایان امسال حدود ۲۰۰ هزار تاکسی فرسوده در سراسر کشور خواهیم داشت، از طرف دیگر به علت کووید ۱۹ طرح ترافیک در ساعاتی از روز اجرا نمی شود و در کنار همه اینها پدیده وارونگی دما را نیز خواهیم داشت که همه اینها دست به دست خواهند داد و پاییز سختی را برای ما رقم خواهند زد.
وی افزود: البته امسال مجوز شماره گذاری پنج هزار تاکسی را صادر کرده ایم اما این تعداد در مقابل این حجم تاکسی فرسوده عددی نیست، البته در سال های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار تاکسی نوسازی شد اما این روند باید با شتاب بسیار بیشتری پیش رود.
تجریشی به معاینه فنی خودروها به عنوان یکی از راهکارهای موفق در کاهش آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: هر چند که سن فرسودگی خودروها از قانون هوای پاک حذف شد اما به هر حال خودروها جدا از سن و سالشان باید معاینه فنی داشته باشند، در واقع معاینه فنی یکی از ابزار بسیار کارآمد است، در سال های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ یکی از ابزارهایی که موفق شدیم وضعیت بدتر نشود اجرای معاینه فنی بود، در این روند بحث جریمه مطرح شد و بر این اساس دوربین های سطح شهر تجهیز شدند تا خودروهای فاقد معاینه فنی را جریمه کنند، سال گذشته فقط در شهر تهران اجرا می شد اما از ابتدای امسال با فشاری که آوردیم پنج شهر دیگر از جمله مشهد و اصفهان نیز به آنها اضافه شد یعنی دوربین ها علاوه بر تهران در این شهرها نیز فعال شد در واقع در این شهرها زیر ساخت ها وجود داشت اما دوربین ها فعال نبودند مثلا در برخی شهرها در تمام پاییز سال گذشته دو تا سه هزار خودرو را جریمه کرده بودند که آمارها نشان می دهد که در سه ماهه اول سال این دوربین ها فعال شده اند و اگر کسی بدون معاینه فنی تردد کند جریمه می شود.
وی افزود: در سال های ۹۶ تا ۹۷ فقط در تهران بیش از یک میلیون افزایش مراجعه به معاینه فنی داشتیم بنابراین در سال ۹۶ و ۹۷ نقطه قوت ما این بود که توانستیم معاینه فنی را نهادینه کنیم که به شهر تهران خیلی کمک کرد، سال های ۹۷ به ۹۸ بحث پایش سوخت را داشتیم که بسیار کمک کرد تا سوخت های غیر استاندارد در کلانشهرها پخش نشود، با همکاری وزارت راه و وزارت نفت عرضه سوخت استاندارد را در ۱۶۰ جایگاه عرضه سوخت آغاز کردیم و اکنون به بیش از ۲۵۰ جایگاه عرضه سوخت استاندارد رسیده و قرار است تا پایان امسال به ۴۰۰ جایگاه برسد.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: همچنین این جایگاه ها را ماهانه پایش و نتایج را به وزارت نفت اعلام می کنیم و اگر وضعیت در حد استاندارد نباشد این وزارتخانه به رفع ان اقدام خواهد کرد، بر این اساس در سال های ۹۷ و ۹۸ این مساله بسیار کمک کرد تا مقدار ذرات معلق در هوا که ناشی از سوخت غیر استاندارد است تعدیل شود و این اقدامات را برای سال های ۹۸ و ۹۹ نیز داریم اما با یک مشکل جدید روبرو شدیم و آنهم شیوع ویروس کرونا است چون اتوبوس به اندازه کافی نداریم و از طرفی هم می خواهیم که مردم بر سر کارشان حاضر شوند و برای اینکه فشار از مترو و اتوبوس برداشته شود، طرح ترافیک را در ساعاتی از روز برداشتند که این مساله موجب دامن زدن به حجم ترافیک و به دنبال آن آلودگی هوا شده است که در پاییز فشار بیشتر خواهد شد.
وی گفت: هیچ اتوبوس جدیدی به ناوگان اتوبوسرانی اضافه نشده، به شهردار تهران نامه نوشتیم که حداقل می توانیم اتوبوس های قدیمی را رتروفیت کنیم یعنی فیلتر دوده روی آنها نصب کنیم اعتبار آن نیز وجود دارد و شهرداری باید از این منابع مالی که دولت گذاشته استفاده کند و فیلتر دوده نصب کند، شهرداری می گوید که اتوبوس نو نداریم الان یک اتوبوس نو نزدیک سه میلیارد تومان است و تولید آن هم در کشور با وجود تحریم ها امکان پذیر نیست اما تنها راهی که از پارسال به شهرداری ها فشار آوردیم رتروفیت کردن است اما به نظر اقدامی صورت نگرفته است. برای نوسازی ناوگان فرسوده اتوبوسرانی حداقل به ۵ تا ۶ میلیارد دلار سرمایه نیاز است که با وضعیت فعلی امکان پذیر نیست پس بهتر است دیگر راهکارها را جدی بگیریم.
تجریشی اظهار داشت: پیگیری ها را انجام می دهیم اما چون دستگاه اجرایی نیستیم و فقط نظارتی هستیم از این رو کار همین است که به دستگاه های اجرایی نامه بزنیم و از آنها بخواهیم که کاری را انجام دهند، مثلا اکنون سازمان هواشناسی به ما قول داده که بتواند پیش بینی را به ۴۸ ساعت برساند یعنی ۴۸ ساعت قبل بتوانند بر اساس وضعیت هوا و سیاهه انتشار شهرها آلودگی هوا را پیش بینی کند و ما بتوانیم آنرا مدیریت کنیم.
وی در ادامه به نقش نوع سوخت صنایع در آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: می توانیم به میزان زیاد گاز تولید کنیم اما در اوج مصرف نمی توانیم گاز مورد نیاز به خطور انتقال برسانیم تا به مصرف صنایع و خانه ها برسد بنابراین در زمان پیک سرما اگر بخواهیم گاز خانه ها قطع نشود باید گاز صنایع و نیروگاه ها را قطع کنیم که در این حالت صنایع مجبورند تا گازوییل یا مازوت بسوزانند تا فعالیت نیروگاه را که نمی شود متوقف کرد بنابراین آلودگی افزایش می یابد.
تجریشی افزود: این از آن مواردی نیست که صرفا دولت بتواند تنهایی آن را حل کند در این میان نقش مردم در نحوه مصرف گاز بسیار حایز اهمیت است، اگر لباس بیشتری بپوشند و دما را تا حدودی کاهش دهند قطعا کمک بزرگی به قطع نشدن گاز صنایع خواهند کرد، زمانی که مصرف گاز زیاد می شود دیسپچینگ مصرف گاز صنایع و نیروگاه ها را قطع می کند و می گوید که از مازوت استفاده کنید اما سازمان محیط زیست اجازه فعالیت با مازوت را نمی دهد از این رو سالگذشته برخی نیروگاه ها پلمپ شدند اما دادستان ها ورود کردند و گفتند که خودشان پلمپ را می شکنند چون اگر مردم برق نداشته باشند مشکل ایجاد خواهد شد، فقط در اصفهان موفق به انجام آن شدیم که از مازوت استفاده نشود اما در تبریز، تهران و همه شهرهایی که نیروگاه داشتیم با دستور دادستانی پلمب ها را باز کردند.
وی اظهار داشت: بنابراین امسال به مراتب بیشتر مشکل خواهیم داشت، البته سازمان محیط زیست تقریبا هر هفته نامه نگاری دارد و مخالفت خود را با استفاده از مازوت اعلام می کند اما نکته ای که وجود دارد این است که اگر مردم در زمستان لباس گرمتری بپوشند در اتاق هایی که استفاده نمی کنند را ببیندند مشکل تا حد زیادی رفع خواهد شد، اگر رعایت نکنند و مصرف گاز افزایش یابد وزارت نیرو مجبور است گاز نیروگاه ها را قطع کند تا گاز کافی به مردم برسد.
وی گفت: اگر مردم رعایت نکنند وزارت نیرو به اجبار گاز نیروگاه ها را قطع می کند و از انجا که آنها نمی توانند تعطیل شوند از این رو مجبورند از گازوییل و مازوت به عنوان سوخت استفاده کنند، این سوخت ها گوگرد دارند و در هوا به ذرات معلق تبدیل می شوند و زمانی که این ذرات در اتمسفر می ماند و همزمان نیز وارونگی دما داشته باشیم، با حجم زیادی از آلودگی هوا مواجه خواهیم شد و همه این آلودگی ها و ذرات وارد ریه مردم می شود و اگر هر فردی ریه ضعیفی داشته باشد با توجه به ویروس کرونا، آسیب پذیرتر می شود.
تجریشی تاکید کرد: بنابراین امسال سال بسیار مهمی است، همه این موارد را اعلام کرده ایم، اگر در زمستان مردم رعایت نکنند باید بین بد و بدتر تصمیم بگیرند در غیر این صورت فردی که در دیسپچینگ نشسته می گوید من باید سوخت را به نیروگاه بدهم بنابراین گاز را قطع می کند و مازوت را راه می اندازد.
وی اظهار داشت: امسال سال تست مدیریتی است، چون برای نو کردن اتوبوس ها که کاری انجام نشده پس مدیریت است که باید درست انجام شود تا بتوانیم شرایط را به نحوی پیش ببریم که کمترین آسیب به مردم وارد شود که بطور قطع با مشارکت مردم میسر خواهد شد تا بتوانیم وضعیت را بدتر از سال گذشته نکنیم به هر حال موتورخانه ها و خودروها یک سال فرسوده تر شده اند و حتما هم جمعیت بیشتر شده، با توجه به اینها حفظ وضعیت موجود چیزی که تلاش می کنیم داشته باشیم که با یک مدیریت خود امکان پذیر است ، در واقع امسال از آن سال هایی است که باید هنر مدیریتی را وارد عمل کنیم و اینکه هر نهادی تقصیر را به گردن دیگری بیندازد جواب نمی دهد.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: باید مقداری به بخش خصوصی فرصت جولان بدهیم تا آنها نیز وارد عرصه شوند، مقداری دستشان را باز بگذاریم و به آنها امتیاز بدهیم، چون اگر همه کار را دولت بخواهد انجام دهد کار پیش نمی رود، تجربه چند ساله این را نشان داده است.
وی اظهار داشت: باید میان مردم نیز انگیزه ایجاد کرد، مثلا وزارت نیرو اعلام کرد که در تابستان هزینه آب کم مصرف ها کاهش می یابد یا رایگان می شود که سازمان محیط زیست در نامه ای از وزیر نفت خواست تا این الگو را در زمینه سوخت در زمستان پیاده کند. در واقع کارهایی که می توانستیم را انجام دادیم که برخی جواب داده و برخی هم جواب نداده یعنی دیگر کار بیشتری نمی شود در ادامه به نحوه مدیریت و همکاری مردم بر می گردد.