کسب عنوان پایتختی کتاب ایران برای شیراز پنج سال به طول انجامید؛ شیراز که با اتکا به پیشینه فرهنگی و تاریخی و منش مردمانش همواره با شعر و ادب زیسته است، چنان با عطر و بوی کتاب خو گرفته که در دوره‌های قبل رقبا را دستکم گرفت و نتوانست تا دور ششم این مقام را از آن خود کند.
سرانجام پس از دستیابی به این عنوان، درست زمانی که طعم شیرینی آن در هوای شهر جاری بود، بحران کرونا در جهان به میدان آمد و همه برنامه‌ها را لغو کرد.
چهارم اسفندماه ۱۳۹۸ اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس تمامی فعالیت‌های فرهنگی را تا مدتی نامعلوم به تعویق انداخت، همگان می‌پنداشتند که این مدت نامعلوم درنهایت یک ماه به طول بینجامد و با فرض اینکه فروردین شیراز را از دست می‌دهیم، می‌توانیم در دل اردیبهشت پر شورش نفسی تازه کنیم، که نشد.
امیدهای بسیاری به یافتن راه‌حلی برای رخت بربستن این ویروس ناخوانده دمادم زنده می‌شد؛ ولی هیچ‌یک کارگر نیفتاد و با چشم بر هم زدنی شش ماه از سال ۹۹ نیز گذشت. سالی که قرار بود به عنوان آخرین سال قرن با نام شیراز و کتاب در حافظه‌ها ثبت شود.
غافلگیری از شدت کرونا برنامه‌های پایتختی را به تعویق انداخت
معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در گفت‌وگو با ایرنا اذعان کرد که کرونا آن‌ها را غافلگیر کرده است و برنامه‌های پیش‌بینی شده پایتختی کتاب ایران را متوقف ساخت.
گرچه در این میان، بسیاری از کلان‌برنامه‌ها نیز به سرانجامی نیکو رسید؛ مثلا بازسازی قدیمیترین کتابخانه در جنوب ایران یعنی کتابخانه شهید دستغیب با قدمتی بیش از ۶۰ سال آغاز شد، زمین کتابخانه مرکزی شیراز پس از سال‌ها کشاکش تعیین تکلیف شد، باغ کتاب شیراز تا ۳۵درصد پیشرفت فیزیکی کرد و برندگان جایزه انتخاب کتاب سال فارس اعلام شدند؛ همچنین در تازه‌ترین اقدام دیروز ششم مهرماه شهردار شیراز در نشستی با حضور مدیر گروه فرهنگ کمیسیون ملی یونسکو رسماً برای پیوستن این شهر به جمع نامزدهای پایتختی کتاب جهان اعلام آمادگی کرد و از کلان‌برنامه‌های این مجموعه برای رسیدن به این جایگاه سخن گفت.
اما در این میان، بیماری زمان اجرای برنامه‌هایی را ربود که دیگر راه بازگشتی ندارد. با لغو نمایشگاه کتاب تهران، عملا ناشران شیراز و فارس از معرفی خود در این گردهمایی ملی بازماندند و فرصت معرفی نویسندگان مطرح و ناشران بزرگ شیراز از دست رفت.
افزون براین، قرار بود نمایشگاه‌های موضوعی و فصلی کتاب برای متخصصان هر حوزه دایر شود که آن نیز عملی نشد، افتتاح و بهره‌برداری از طرح‌های عمرانی مربوط به حوزه کتاب به تعویق افتاد و در مجموعه باید گفت مردم از درک لذت زندگی و دور هم بودن در سالی که شهرشان پایتخت کتاب ایران است بازماندند.
پایتختی کتاب بدون درک حضور شهروندان طعمی ندارد
یکی از دلایلی که شیراز این عنوان را کسب کرد تبیین چشم‌اندازی خلاقانه برای فعالیت در حوزه ترویج کتابخوانی بوده است، این مهم بدون درک حضور شهروندان و با غافلگیری نهادها و مجموعه‌های فرهنگی بر اثر بحرانی جهانی محدود شد و یا میسر نشد.
گرچه در پنجم شهریورماه سال جاری دبیر ستاد هماهنگی شهرها و روستاهای دوستدار کتاب گفت که شیراز به دلیل شرایط پیش آمده بر اثر کرونا تا شهریور ۱۴۰۰ همچنان پایتخت کتاب می‌ماند، معاون فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس از ضرورت دفاع از این طرح خبر داد.
مهدی امیدبخش عنوان کرد که این موافقت ضمنی است و شیراز باید با ارائه دلایل مستدل، رسما از این درخواست دفاع کند تا شیراز در نخستین سال از هزاره جدید بتواند برنامه‌های خود را در این زمینه به‌نحوی اجرا کند که درخور و شایسته مردم این شهر است.
او ادامه داد: حال که کرونا به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی انسان بدل شده و باید زیستی مبتنی بر آن داشته باشیم، و از آنجا که رویکرد دولت در تمامی حوزه‌های فرهنگی و هنری، برگزاری برنامه‌ها و رویدادها به‌صورت برخط است، در تلاش هستیم برنامه‌های این حوزه را نیز در ادامه به‌صورت مجازی برگزار کنیم.
فرهنگوران، نویسندگان و دست‌اندرکاران شاخص حوزه نشر در شیراز نیز به جد خواستار تحقق این موضوع هستند.
کرونا زمان طلایی سال ۹۹ را ربود
داریوش نویدگویی ناشر برتر کشور که خود این پیشنهاد را ارائه کرده است، در این باره به ایرنا گفت: عنوان پایتختی کتاب باید برای شیراز تمدید شود؛ زیرا در وقت طلایی امسال، یعنی نیمه اول سال، موفق نشدیم اقدامی درخور انجام دهیم و بهره‌ای از زمان نبردیم؛ حال که ۶ ماه از سال گذشته است، به مدیریت جدی زمان نیازمندیم تا خود را شایسته این عنوان اعلام کنیم.
او بر ضرورت نیازسنجی در این حوزه تاکید کرد و بیان داشت: باتوجه به مواجهه با شیوع ویروس کرونا، افزون بر نیازسنجی ویژه‌ای که باید در حوزه کتاب رخ دهد، همه مسوولان نهادهای فرهنگی و غیرفرهنگی باید پیش بیایند تا این عنوان را باری دیگر حفظ کنند.
مدیر انتشارات نوید شیراز بر ضرورت گسترش و توسعه کتابخانه‌ها در سازمان‌ها تاکید کرد و ابراز داشت: مردم نباید مطالبات خود را در این حوزه فراموش کنند، ایجاد کتابخانه مرکزی، برگزاری رویدادهای ترویج کتابخوانی و ساماندهی به وضعیت مطالعه به‌ویژه در زمان قرنطینه باید به‌عنوان خواسته اصلی مردم فرهنگ‌مدار شیراز بیش از پیش مد نظر قرار گیرد.
نویدگویی از کرونا با عنوان فاجعه‌ای بین‌المللی یاد کرد که به تعطیلی کشیدن بسیاری از کسب و کارها را همراه داشته است و افزود: این موضوع باعث شد که در شیوه اجرای برنامه‌های پایتختی کتاب ناچار به تجدید نظر شویم.
باید از زمان موجود برای توسعه زیرساخت‌ها بهره گیریم
احمد اکبرپور نویسنده کودک و نوجوان نیز به ایرنا گفت: به راستی کجا بهتر از شیراز برای پایتختی کتاب ایران؟ اما حال که این عنوان را کسب کرده‌ایم و با شیوع کرونا نیز همزمان مواجهیم، پرسش اینجاست که چگونه می‌توان سرمایه‌گذاری‌ها را به سوی کتاب هدایت کرد.
او ابراز کرد: موافقم که عنوان پایتختی کتاب برای شیراز تمدید شود؛ اما در عین حال مهم است که در این مهلت بتوانیم زیرساخت‌های موجود را در شیراز فراهم کنیم و باغ کتاب را راه بیندازیم و دستکم یک مرکز تخصصی کودک و نوجوان در این شهر دایر کنیم.
عضو شورای کتاب کودک اظهار داشت: برکات پایتختی کتاب هنوز در شیراز دیده نمی‌شود و مهم است که متولیان این حوزه از این موقعیت خوب برای حرکتی موثر در زمینه ترویج کتابخوانی گام بردارند.
اکبرپور افزود: کرونا بی‌اغراق همه را زمین زد و تمام برنامه‌ها را به تعطیلی کشید، درست است که پایتختی کتاب برای شیراز تمدید شود و البته امیدواریم مسوولان این فرصت را غنیمت بشمرند و پاسخگوی نیاز مردم فرهنگ‌مدار باشند.
او ایجاد نمایشگاه‌های سیار با محوریت ارائه کتاب‌های نویسندگان فارس، برگزاری برنامه‌های مجازی برای هم‌اندیشی تمامی دست اندر کاران حوزه نشر و کتاب، توسعه برنامه‌های برخط و نیز اقدام لازم برای گسترش زیرساخت‌ها را از توجیهات بسیار خوب برای تمدید این عنوان برشمرد که باید در فرصت اندک باقی مانده عملیاتی شود.محمدحسین نیکوپور، خبرنگار حوزه کتاب در شیراز نیز به ایرنا گفت: معجونی از کرونا و غافلگیری محدودیت‌هایی را برای پایتخت کتاب ایران به‌وجود آورد و هم‌اکنون با گذشت ۸ ماه از کسب این عنوان عملا اقدامی چشمگیر با مشارکت مردم در این حوزه رخ نداده است.
او افزود: تمامی برنامه‌های انجام شده مربوط به پیش از کسب عنوان است و پس از آن،به دلیل همه‌گیری کرونا نتوانستیم از برکت نمایشگاه‌های کتاب واجرای طرح‌هایی همچون بوستان کتاب و باغ کتاب بهره‌مند شویم؛ البته هنوز کوچک‌ترین اقدامی نیز برای ساخت یک المان شهری در خصوص کتاب در شهر شیراز مشاهده نمی‌کنیم.
خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران، اظهار کرد: در شیراز فرهنگسرای کتاب داریم که با تعطیلی گسترده این مجموعه‌ها حتی یک برنامه در آن صورت نگرفت و حال که موضوع کسب عنوان جهانی هم مطرح شده است، ضروری است پایتختی کتاب برای شیراز تا سال ۱۴۰۰ تمدید شود.
نیکوپور ابراز داشت: کرونا نه بهانه که توجیه بسیار مهمی برای توقف امور بوده است؛ اما اینکه بخواهیم همین شیوه را در ادامه دنبال کنیم و برای رسیدن به اهداف در انتظار واکسن یا توقف بیماری باشیم، پذیرفتنی نیست، بلکه امروز زمان عمل رسیده و باید از وعده به سمت اقدام پیش رویم.
سیدمهدی میرعظیمی، طراح و ایده‌پرداز کتاب یک‌صفحه‌ای نیز به ایرنا گفت: همانگونه که خورشید نماد روشنایی است، شیراز هم نماد فرهنگ و کتابخوانی است و پایتخت کتاب بودن برای این شهر چندان موضوع دور از ذهنی نیست.
باید مسیر برگزاری رویدادها را تغییر دهیم
او افزود: درست است که در طول این مدت کرونا اجازه نداد مراسمی برگزار شود؛ اما می‌توانیم در ادامه و با خارج شدن از شوک شیوع این بیماری، مسیر برگزاری رویدادها را تغییر دهیم.
این ناشر شیرازی با تاکید بر اهمیت کتابخوانی در تغییر مسیر زندگی انسان‌ها، عنوان داشت: طرح‌های بسیاری برای اجرا داریم و هدفمان این است که کتابخوانی را در لایه‌های مختلف اجتماع جاری کنیم، مهم است که وقت مرده را به زمان مطالعه بدل سازیم بنابراین جایگزین کردن برنامه‌های غیر حضوری همچون انتشار کتاب صوتی، ساخت پادکست و اجرای برنامه‌های مردمی به‌صورت مجازی راهکار خوبی برای ادامه مسیر پایتختی تا ۱۴۰۰ است.
انتخاب پایتخت کتاب ایران که برگرفته از طرح انتخاب پایتخت کتاب جهان است، از سال ۱۳۹۳ آغاز شد. لقب پایتخت کتاب ایران به شهری اعطا می‌شود که برای تقویت جایگاه کتاب و کتابخوانی تلاش‌هایی در خور توجه داشته است.
در دور ششم این طرح استان فارس با شهرهای شیراز و اوز لارستان در جمع پنج نامزد نهایی این دور از جشنواره در کنار شهرهای بم، ری و رفسنجان به رقابت پرداخت و موفق شد این عنوان ویژه سال ۹۹ را کسب کند.