تا کمتر از یکسال قبل عدالت آموزشی و ترویج آن در زیرساختها و فضای فیزیکی و به تعبیری ساخت مدرسه و فضای ورزشی و کاهش تراکم جمعیت دانش‌آموزی در کلاسها خلاصه می‌شد و در دستورکار متولیان و خیران مدرسه‌ساز قرار داشت، اما این روزها به خاطر شرایط پیش آمده ناشی از پاندمی کویید ۱۹، تغییر و تحولات سریع و اغلب غیرقابل انتظار در حوزه تعلیم و تربیت و آموزش رخ داده است.
تحولات و تغییراتی که به واسطه فشار ناشی از اجبار و ترس ناشی از شیوع بیماری موجبات استرس و نگرانی فراوان برای دانش‌آموزان، والدین و معلمان فراهم کرده و افزوده شدن هزینه جدید برای تامین و خرید ابزارهایی مانند گوشی موبایل و تبلت برای خانواده‌ها را به دنبال داشته است.
آموزش مجازی یا vitrual learning یا به عبارت دیگر آموزش الکترونیکی e-learning که شروع اولیه آن از دهه ۱۸۰۰ میلادی کلید خورد و از دهه ۱۹۰۰ مورد استفاده فزاینده قرار گرفت موجب شد تجهیزات نوین آموزشی برای کشورهای توسعه یافته و پیشرفته تجهیزاتی رایج و در دسترس برای نسل جوان و جویای علم باشد اما این تجهیزات برای کشورهای در حال توسعه به خاطر ورود دیرهنگام به عرصه آموزش‌های مجازی و آنلاین با وارد آمدن شوک کرونا مورد توجه قرار گرفت و به عبارتی "نوین" محسوب شد.
ضرورت استفاده و خرید تجهیزاتی مانند تبلت و گوشی تلفن همراه، که تا پیش از این همراه داشتن آنها برای دانش‌آموزان ممنوع بود، در شرایطی به امری اجتناب ناپذیر و تنها راه بهره گیری از آموزش‌ها تبدیل شد که در کنار آن تامین هزینه های گزاف اینترنت، افزایش فشار به خانواده به خاطر ضرورت فراهم کردن فضای خانه برای آموزش فرزندان، تغییر تحمیلی اولویت و زمان خانواده در استفاده از ابزاری مانند تلویزیون و گوشی موبایل در کنار تنبلی دانش‌آموزان برای شرکت در کلاسهای مجازی و انجام تکالیف و چاقی و اضافه وزن آنها به دلیل کم تحرکی و ابتلا به مشکلات ساختار قامتی به دلیل افزایش چشمگیر و ناگهانی استفاده از تبلت، گوشی و تلویزیون، حجمی از فشار روانی، نگرانی و فشار اقتصادی سنگین را به خانواده ها وارد آورد.
فشارهایی که به دلیل شرایط خاص و غیرقابل پیش‌بینی رخ داد و راه گریزی از آن نبود، گرچه با گذر زمان مدیریت این فشارها و نگرانی ها برای خانواده هایی که از سطح اقتصادی متوسط به بالا برخوردار بودند تا حدودی در زمینه تامین تجهیزات و هزینه های مربوطه حل و رفع شد اما در این میان هستند دانش‌آموزان و گروهی از فرزندان این مرز و بوم که صدایشان آنطور که باید به گوش نمی‌رسد و همچنان در سکوت به راه خود برای عبور از این بحران و طی مراحل تحصیل ادامه می‌دهند.
دانش‌آموزان مناطق محروم، حاشیه شهر، روستاها و حتی بسیاری از آنها که در مناطق معمولی شهر زندگی می‌کنند به هر دلیل در شرایط اقتصادی دشوار و بیکاری های ناشی از شیوع بیماری کویید ۱۹ قادر به خرید تجهیزات آموزشی مورد نیاز نیستند بنابراین ترس از ترک تحصیل، عقب ماندگی تحصیلی یا کاهش کیفیت آموزش برای آنان ساده ترین و ابتدایی‌ترین آسیبهای محتمل و قابل پیش‌بینی برای آنان است.
یکی از مهم‌ترین اسناد تدوین‌شده در حوزه تعلیم و تربیت ایران، سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش است؛ این سند کامل‌ترین سند و نقشه راه آموزش‌وپرورش به شمار می‌رود، طراحی و تدوین این سند از ابتدا پیگیری و تحقق دو راهبرد اصلی شامل افزایش کیفیت در آموزش و پرورش و افزایش عدالت آموزشی را مدنظر داشته است.
در شرایط تحمیلی ناشی از شیوع ویروس کرونا و تاثیرات آن بر روند آموزش و پیشبرد تعلیم و تربیت گروهی از دانش‌آموزان که زیرپوشش نهادهای حمایتی هستند یا در مناطق محروم و حاشیه شهرها و در خانواده های کم برخوردار و با مشکلات اقتصادی قرار دارند با باز شدن مدارس نمی‌توانند به صورت غیرحضوری با گوشی هوشمند و تقبل هزینه اینترنت به دریافت آموزش‌ها بپردازند.
خراسان رضوی با بیش از یک میلیون و ۳۵۰ هزار دانش‌آموز که معادل حدود ۹ درصد شمار دانش‌آموزان کشور است دارای بیش از ۲۵ هزار دانش‌آموز زیرپوشش کمیته امداد و بیش از ۱۳۸ هزار دانش‌آموز در منطقه محروم تبادکان و شمار فراوان و نامعلوم دانش آموزان نیازمند و محروم سایر مناطق ۴۷ گانه آموزش و پرورش و شهرستانهاست که نیازمند عدالت آموزشی آنهم در تعریف جدید یعنی برخورداری از تجهیزات نوین آموزشی هستند.
عدالت آموزشی اصل مهم در شرایط کرونایی
معاون وزیر آموزش و پرورش و رییس آموزش و پرورش استثنایی گفت: در شرایطی که ویروس کرونا همراه زندگی ما شده و در عین حال تداوم آموزش، اصل مهم برای ادامه راه است باید چند اصل مورد توجه و پیگیری باشد.
سیدجواد حسینی افزود: ضرورت تداوم آموزش با کرونا، همه‌گیر شدن آموزش، ضرورت عدالت آموزشی و استفاده موثر و بهره درست از فرصت استفاده از فناوری‌های نوین و ترویج آموزش دیجیتالی از جمله اصولی است که باید مورد پیگیری قرار گیرد.
وی ادامه داد: باید در این میان همانطور که تا پیش از این به همه اقشار دانش آموزی توجه می‌شد در شرایط موجود و نیاز به عدالت آموزشی از منظر تجهیزات آموزشی نیز توجه ویژه نشان داد.
معاون وزیر آموزش و پرورش گفت: تحول‌آفرینی برمبنای سند تحول بنیادین، اصل سلامت محوری و اعمال آموزش‌های لازم به دانش‌آموزان از دیگر اصولی است که باید مورد نظر قرار گیرد.
وی افزود: با توجه به تاثیرات دگرگون کننده و بنیادین ناشی از شیوع بیماری کووید۱۹ در همه زمینه‌ها، حوزه آموزش نیز همانند سایر حوزه‌ها در معرض سریع‌ترین، همه‌گیرترین و اساسی‌ترین تغییرات قرار گرفت و آموزش در بحران و بحران در آموزش دو بخش عمده ایجاد شده در جامعه است.
دستور ویژه پیگیری مشکلات دانش‌آموزان مناطق محروم
مدیر کل آموزش و پرورش خراسان رضوی برای پیگیری مشکلات دانش‌آموزان حاشیه شهر مشهد در اواخر هفته گذشته دستور ویژه‌ای صادر کرد و با تعیین معاون آموزش ابتدایی خود به عنوان مامور پیگیری مشکلات این دانش‌آموزان تلاشی در جهت شناسایی و رفع این مشکلات انجام داد.
قاسمعلی خدابنده با اشاره بر لزوم پیگیری مشکلات ویژه دانش آموزان این مناطق، بر ضرورت تلاش برای رفع موانع حضور دانش آموزان بازمانده از تحصیل در مدارس تاکید کرد.
وی با بیان اینکه میزان عضویت دانش آموزان و معلمان در سامانه شاد (شبکه اجتماعی آموزش دانش آموزان) در سطح مطلوب قرار دارد گفت: در سال تحصیلی گذشته ۹۹ درصد مدیران، ۹۸ درصد معلمان و ۹۲.۵ درصد دانش آموزان استان عضو این شبکه بودند که امسال این تعداد افزایش دارد.
مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی افزود: در حال حاضر تمامی مدارس استان به اینترنت متصل شده‌اند و از این نظر با مشارکت خوب مخابرات مشکلی نداریم.
۳۲ هزار دانش‌آموز استان فاقد تجهیزات مورد نیاز
وی ادامه داد: حدود ۳۲ هزار نفر از دانش آموزان استان هیچگونه تجهیزات نوین آموزش دیجیتال و الکترونیکی از قبیل موبایل و تجهیزات مورد نیاز در این زمینه ندارند.
خدابنده با بیان اینکه در ادارات و ازسوی خیرین به صورت موردی اقدام به کمک در این زمینه شده است گفت: این وضعیت در مناطق محروم و حاشیه شهر به مراتب سخت‌تر و شمار دانش آموزان فاقد این تجهیزات بیشتر است بنابراین دانش آموزان این مناطق بیشتر با حضور در کلاس سعی در جبران این کمبود دارند.
وی افزود: تلاش داریم با بررسی ویژه مشکلات و معضلات دانش آموزان مناطق حاشیه شهر به هر ترتیب در کنار شناسایی دقیق مشکلات نسبت به حل و رفع آن با کمک و مشارکت خیران تلاش کنیم.
مدیرکل آموزش و پرورش خراسان رضوی با بیان اینکه آماری از میزان مشارکت خیران در زمینه تامین و خرید تجهیزات نوین آموزشی در دست نیست ادامه داد: کمک خیران در این حوزه به صورت موردی و خودجوش بوده ضمن اینکه خیران همچنان علاقه و گرایش بسیار به ساخت مدرسه دارند لذا باید در این زمینه فرهنگسازی و هدایت خیران به ضرورت تامین تجهیزات نوین آموزشی انجام شود.
۲۵ هزار دانش‌آموز زیرپوشش کمیته امداد
مدیرکل کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان رضوی نیز در این زمینه گفت: در حال حاضر ۲۵ هزار دانش‌آموز و بیش از چهار هزار دانشجو زیرپوشش خدمات این نهاد قرار دارند.
حبیب‌الله آسوده افزود: برآورد و سنجش خاصی در زمینه کمبود تجهیزات نوین آموزشی بین این شمار دانش آموزان انجام نشده و آنچه روشن است محرومیت موجود درخانواده این دانش‌آموزان به قدری است که توان خرید گوشی اختصاصی هوشمند و تقبل هزینه های اینترنت برای آنان وجود ندارد.
وی ادامه داد: این در حالی است که این خانواده‌ها برای تامین هزینه مسکن و خوراک و حتی اشتغال خود دچار چالش هستند و در شرایط شیوع بیماری کویید ۱۹ بیش از گذشته دچار فقر و نداری شده‌اند.
مدیرکل کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان رضوی گفت: در این راستا در ادارات و مناطق مختلف در صورت مراجعه و به صورت موردی برای مددجویان کمکی در زمینه تهیه تجهیزات نوین آموزشی انجام شده است اما به صورت گسترده و شناسایی و راستی آزمایی تخصصی تاکنون به دلیل نبود اعتبارات لازم اقدامی نشده است.
تامین۶۰ هزار تبلت به صورت متمرکز
وی افزود: از طریق سازمان مرکزی کمیته امداد در تهران به صورت متمرکز تهیه و توزیع ۶۰ هزار دستگاه تبلت آغاز شده که به زودی به هر استان سهمی از این تعداد داده می‌شود.
آسوده بدون اشاره به میزان تبلت مورد نیاز برای دانش‌آموزان زیرپوشش این نهاد در استان خراسان رضوی ادامه داد: پیش‌بینی می‌کنیم سه تا چهار هزار تبلت از سوی مرکز به این استان واگذار شود تا به دانش‌آموزان فاقد تجهیزات نوین آموزشی اهدا شود.
وی گفت: باید توجه داشت خرید تبلت و گوشی هوشمند با توجه به افزایش قیمت آنها امری سخت و خارج از توان است.
مدیرکل کمیته امداد امام خمینی (ره) خراسان رضوی افزود: همچنان تلاش داریم تا به هر روش ممکن نسبت به شناسایی و حل مشکلات دانش آموزان نیازمند مناطق محروم در این زمینه اقدام شود که همچون گذشته کمک و نقش آفرینی خیران امری اجتناب ناپذیر و حیاتی است.
محرومیت جدی است
رییس منطقه تبادکان آموزش و پرورش شهرستان مشهد نیز با بیان اینکه افزون بر ۱۳۸ هزار دانش‌آموز در این منطقه تحصیل می‌کنند که سالانه بین پنج تا هشت هزار نفر بر شمار آنان افزوده می شود گفت: میزان انباشت جمعیت و دانش آموز در این منطقه و محرومیت در میان دانش آموزان آن بسیار زیاد است.
علی سعیدی با بیان اینکه همزمان با آغاز سال تحصیلی مشخص شد که در ۷۵ درصد مدارس این منطقه بیش از ۷۱ درصد دانش‌آموزان به صورت حضوری در کلاس درس شرکت کردند، افزود: این تعداد حضور دانش آموزان در کلاس درس ناشی از نداشتن امکانات لازم برای استفاده از آموزش مجازی است.
وی با بیان اینکه حتی در این منطقه دانش آموزان و خانواده هایی هستند که تلویزیون هم برای استفاده از آموزش های صدا و سیما ندارند، ادامه داد: عدم دسترسی به تلفن و گوشی موبایل و نداشتن پول برای خرید اینترنت و پدری که گرچه گوشی هوشمند دارد اما از صبح تا شب سر کار است از جمله مسائل موجود برای دانش آموزان این منطقه است.
رییس منطقه تبادکان آموزش و پرورش شهرستان مشهد گفت: استقبال دانش آموزان این منطقه از حضور در کلاس درس در شرایط شیوع کرونا بیشتر از سایر مناطق آموزشی است.
وی افزود: منابع و اعتباری برای این منظور نداریم و با توجه به محروم بودن منطقه و سرانه اندک آموزشی به دلیل تعداد بسیار ورودی دانش آموز و دانش آموزان موجود، حل مشکلات آنان در زمینه تجهیزات نوین آموزشی و اجرای عدالت آموزشی در این بخش بسیار مشکل است.
سعیدی ادامه داد: گرچه کم و بیش خیران و نیکوکاران تلاش ها و اقدامات موثری در این زمینه داشته و دارند اما وسعت چهار هزار کیلومتر مربعی این منطقه و وجود بیش از ۱۳۸ هزار دانش آموز که ۲۱ هزار نفر آنان را اتباع خارجی تشکیل می‌دهند و همگی از محرومیت و فقر رنج می برند کار را برای چنین حمایتهایی سخت کرده است.
وی با بیان اینکه با تلاش دولت و پیگیری اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی ظرف ۶ سال اخیر ۱۲۰ مدرسه در قالب طرحهای آموزشی در منطقه تبادکان اجرا و به بهره‌برداری رسیده است گفت: هم‌اینک نیز در راستای تلاش برای افزایش سرانه فضای آموزشی و ارتقای این شاخص در منطقه آموزش و پرورش تبادکان شهرستان مشهد ۴۶ پروژه آموزشی در دست اجراست تا هرچه زودتر به جمع مدارس فعال در این منطقه افزوده شوند.
رییس منطقه تبادکان آموزش و پرورش شهرستان مشهد افزود: با این حال همچنان بخشهایی از این منطقه هستند که دانش‌آموزان با تراکم بسیار سر کلاس درس حاضر می‌شوند و حتی با گروه بندی و نوبت بندی به خاطر شیوع کرونا امکان اجرای فاصله گذاری اجتماعی فراهم نیست.
وی ادامه داد: از آغاز سال تحصیلی تاکنون بیش از ۲۵۰ مورد بازدید نظارتی از مدارس این منطقه در خصوص کنترل رعایت پروتکلهای بهداشتی انجام شده و به طور معمول و در حد نیاز شاهد رعایت این اصول از سوی مدارس هستیم هرچند نیاز به آموزش و فرهنگسازی در این زمینه برای دانش آموزان و والدین وجود دارد.