«حسن بهشتی پور» در گفت و گو با خبرنگار سیاسی ایرنا با بیان اینکه مناقشه قره‌باغ، به خاطر مسائل قومی، نژادی و مذهبی نیست و صرفا سرزمینی است، افزود: قره‌باغ در دوران شوروی و در تقسیم بندی استالین جزو جمهوری آذربایجان تعریف شد و در سال ۱۹۸۸ قبل از فروپاشی شوروی، درگیری نظامی در این منطقه آغاز شد زیرا اکثریت جمعیت این منطقه ارمنی بودند.
این کارشناس مسائل بین‌المللی یادآور شد: ارامنه ساکن قره باغ مایل به خودمختاری یا الحاق به خاک ارمنستان بودند و «آقابیگیان» از طرف «میخاییل گورباچف» مسئول پیگیری بحران قره باغ شد، اما نتوانست موفق شود و این مساله به عنوان یک موضوع لاینحل در روابط جمهوری آذربایجان و ارمنستان مانده است.
وی افزود: در زمان فروپاشی شوروی ارامنه مقیم قره‌باغ موقعیت را مناسب دیدند و تحرکات نظامی به کمک ارمنستان انجام دادند که مهمترین نتیجه این اقدامات اشغال منطقه استراتژیک شوشا – لاچین بود. این مسیر قره‌باغ را به ارمنستان وصل می‌کند چون تا آن زمان پیوستگی سرزمینی بین ارمنستان و قره‌باغ وجود نداشت و با تصرف این منطقه قره‌باغ و ارمنستان به هم وصل شدند.
سیاست ایران در بحران قره باغ، مصالحه و آشتی است
بهشتی پور با اشاره به میانجیگری ایران در حل مناقشه قره‌باغ اظهار داشت: جمهوری اسلامی در اردیبهشت سال ۱۳۷۱ برای میانجیگری در بحران قره‌باغ پیش‌قدم شد و اقدام عملی لازم را انجام داد. کفیل ریاست جمهوری آذربایجان، «یعقوب محمداف» و «لئون پتروسیان»، رئیس‌جمهور ارمنستان به دعوت مرحوم«اکبر هاشمی رفسنجانی» رئیس‌جمهور وقت ایران به تهران آمدند و در پایان مذاکرات سه‌جانبه بیانیه مشترک مبنی بر آتش‌بس را صادر کردند، اما هم‌زمان با صدور بیانیه مشترک تهران، شهر شوشا توسط ارامنه اشغال شد. این شهر در حالی سقوط کرد که ایران با حضور دو کشور درگیر جنگ و نماینده سازمان ملل متحد طرح آتش‌بس جامع را نهایی کرده بود و اقدام و حسن نیت کشورمان نتوانست به حل مناقشه قره‌باغ کمک کند.
این کارشناس بین الملل گفت: ایران تنها کشوری است که هم با ارمنستان و جمهوری آذربایجان و هم با منطقه مورد مناقشه قره‌باغ دارای مرز مشترک زمینی است. به همین دلیل بررسی مناسبات ایران با دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
وی افزود: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های گذشته در قبال مناقشه قره‌باغ، پیوسته سیاست مصالحه، تعادل و آشتی‌جویی بوده است و تهران تلاش کرده تا در سیاست‌گذاری‌های خود، سیاست متوازن‌سازی و خط و مشی حل‌وفصل اختلافات کشورهای هم‌جوار را دنبال کند.
بهشتی پور افزود: از دید جمهوری اسلامی ایران، لازمه ثبات منطقه، حل مناقشه‌های موجود و جلوگیری از بروز هرگونه مناقشه جدید است که این امر صرفاً در چارچوب همکاری‌های منطقه‌ای میسر است. نیروهای فرا منطقه‌ای در این مورد اقدام مثبت و مؤثر انجام نداده یا قادر به انجام آن نیستند. ایران، تشدید درگیری‌ها در قره‌باغ را موجب ناامنی در منطقه می‌داند و همواره خواهان توقف فوری هرگونه خشونت و درگیری بوده است.
اولتیماتوم ایران مانع از تصرف مناطق بیشتری از قره‌باغ شد
این کارشناس مسائل بین الملل با اشاره به پیشروی ارامنه و تصرف شهر شوشا و مناطق اطراف قره باغ بیان داشت: ایران در زمان پیشروی ارامنه در اطراف قره باغ، به ارامنه اولتیماتوم داد که اگر پیشروی نظامی آنها متوقف نشود ایران اقدام نظامی می‌کند و همین مانع پیشروی ارامنه و تصرف بیشتر مناطق قره باغ شد.
وی افزود: با این وجود اختلافاتی در داخل جمهوری آذربایجان وجود داشت و ارمنستان هم از حمایت‌های روسیه برخوردار بود و وضعیت مناقشه قره باغ به سمتی پیش رفت که نزدیک به ۲۰ درصد خاک آذربایجان در آن زمان از سوی ارامنه اشغال شد.
ناکامی گروه مینسک از حل بحران قره باغ
بهشتی‌پور با اشاره به تشکیل گروه مینسک برای میانجیگری باکو- ایروان گفت: با تشکیل گروه مینسک جنگ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان متوقف شد و تنها دستاورد این گروه در سال ۱۹۹۴ برقراری آتش بس بین دو کشور در قرارداد بیشکک بود و در۲۶ سال گذشته شرایط نه جنگ و نه صلح در این منطقه حاکم شده است.
این کارشناس مسائل بین الملل با بیان اینکه دو طرف درگیر جنگ، باید تمایلی برای صلح داشته باشند، اظهار داشت: هر طرح صلحی برای قره باغ ضامن تحقق دو شرط است: حاکمیت و تمامیت ارضی آذربایجان حفظ شود و به تامین حق سرنوشت ارامنه توجه شود.
وی گفت: جمهوری آذربایجان جدایی قره باغ از خاک خود را نمی‌پذیرد و اگر این جدایی رخ دهد کل منطقه قفقاز دچار مشکل می‌شود. در منطقه قره باغ اکثریت ارمنی نشین بودند و سالها در کنار آذری‌ها زندگی مسالمت آمیز داشتند و اکنون هم جمعیت قابل توجهی از ارامنه در قره‌باغ هستند که نمی‌توان آنان را نادیده گرفت.
بهشتی‌پور با بیان اینکه نمی‌توان به ادعاهای تاریخی دو کشور در موضوع قره‌باغ استناد کرد، اظهار داشت: اگر به ادعاهای تاریخی دو کشور در مساله قره باغ توجه کنیم کل جغرافیای قفقاز بازتعریف می‌شود، چون قومیت‌ها و ملت‌های زیادی در منطقه قفقاز و قره باغ زندگی می‌کنند نمی‌توان صرفا به دلیل ادعای تاریخی، جغرافیای سیاسی موجود در قفقاز را به هم زد.
شیوه اداره کنفدرال برای حل بحران قره باغ امکان پذیر است/ مینسک خواستار ادامه وضعیت نه جنگ و نه صلح در قره‌باغ است
این کارشناس مسائل بین الملل تاکید کرد: برای حل مناقشه قره باغ باید طرحی عملیاتی شود که بتواند تمامیت ارضی آذربایجان را تامین کند و حق تعیین سرنوشت ارامنه قره‌باغ را به رسمیت بشناسد. این طرح تحت عنوان کنفدرال بیان شده، به این معنا که قره‌باغ همچنان به عنوان سرزمین آذربایجان باشد و اداره آن به وسیله ارامنه انجام شود و بتواند به وسیله کنفدرال با جمهوری آذربایجان همکاری داشته باشد این طرح می‌تواند در حل این بحران موفقیت آمیز باشد.
بهشتی پور یادآور شد: دو کشور در ۲۶ سال گذشته به این نتیجه رسیدند که حل این مناقشه، راه حل نظامی نیست و دو کشور نمی‌توانند این موضوع را با جنگ و درگیری حل کنند، زیرا قدرت‌هایی مانند روسیه و ترکیه از دو طرف حمایت می‌کنند و بازی گروه مینسک در این سالها نشان داده که آنها می خواهند وضعیت نه جنگ نه صلح ادامه پیدا کند تا هم سلاح‌های خود را بفروشند و هم بهانه‌ای برای حضور در این منطقه داشته باشند.