در کنار کوههای سرسبز منطقه سراوان گیلان کوهی از زباله آلوده و متعفن که ارتفاع آن به دهها متر می رسد، شکل گرفته و جویباری از شیرابه سمی از آن جاری است و همه جا و همه چیز از آب و خاک را آلوده می سازد .اما این کوه زباله در سراوان، تنها خوره ای نیست که به جان گیلان افتاده در گردشی در دل جنگلها، ساحل و روستاها پلشتی زباله ها چشم، مشام و خاطر آدمیان را آزرده می سازد.
تحقیقات، جلسات و گفت و گوهای بسیاری پیرامون حل این مساله انجام شده اما شواهد حاکی از آن است که نه تنها مشکل حل نشده بلکه به صورت معضل در آمده است.
گیلان دو و نیم میلیون نفر جمعیت دارد که نیمی از آنها در روستاها زندگی می کنند. بیش از ۲ هزار تن زباله در گیلان تولید می شود که در ۹ مرکز رسمی و ۲۰ مرکز غیر رسمی دفع می شود اما منطقه زیبای جنگلی سراوان رشت از مهم ترین محلهای انباشت زباله استان است که با ورود روزانه ۵۰۰ تن پسماند امروز شاهد کوهی از زباله است که رودی سمی از شیرابه های آن، خاک و آب منطقه را روز به روز آلوده تر می سازد.
زیست بوم شکننده گیلان در حال دفن شدن زیر زباله
آریامن قویدل و علیرضا پنداشته از پژوهشگران جهاد دانشگاهی در تحقیقی پیرامون روش های سامان دهی زباله در دهیاری های گیلان عنوان کردند که"در استان گیلان با محیط زیستی شکننده و دارای اکوسیستم های مختلفی مانند منابع آبی گسترده و مناطق ساحلی به دلیل فقدان مدیریت مناسب زباله، اثرات سوء و زیانباری به وجود آمده است.
در گیلان به دلیل وجود اکوسیستم های متعدد، قابلیت توسعه جوامع انسانی وجود داشته که همین مهم از دلایل تشکیل مراکز متعددی از جمله روستاها شده است.
بر اساس بررسی های صورت گرفته بیش ترین درصد زباله های روستایی مربوط به مواد آلی با ۷۵.۸۹ درصد و کمترین مربوط به چوب با ۱.۱۷ درصد می باشد. بنابراین بخش بزرگی از زباله های روستایی استان را مواد آلی تشکیل می دهد که با ارائه برنامه جهت بازیافت مواد و جداسازی مواد خشک از تر می توان از مواد آلی برای تولید کود آلی بهره جست در صورتی که هم اکنون این مواد به محیط زیست تخلیه و اثرات سوء برای محیط زیست منطقه ایجاد نموده است.
پس از انجام مطالعه و بررسی های لازم برای کاهش مشکلات ناشی از عدم سامان دهی مناسب زباله در سطح مناطق روستایی گیلان دو راهکار ارایه شده است.
در جنوب استان به دلیل وجود تنها جایگاه دفن مهندسی و بهداشتی زباله استان در رستم آباد شهرستان رودبار، گزینه تفکیک از مبدا تولید، جداسازی مواد قابل بازیافت و دفن بهداشتی زباله و در سایر نقاط استان نیز عملیات تفکیک از مبدا تولید، جداسازی مواد قابل بازیافت و تهیه کودآلی خانگی پیشنهاد شده است. "
اما نه تنها گروه های دوستدار محیط زیست طبیعت بلکه مردم محلی و گردشگران از انباشت و ریخت و پاش زباله در طبیعت زیبای گیلان و آلودگی های آب و خاک ناشی از این پسماندها به تنگ آمده اند.
زباله هایی که ما و طبیعت را بیمار می کنند
سهراب پرواسی از ساکنان روستای پسیخان در سه کیلومتری حومه رشت با ۴۸۰ خانوار نزدیک به یکهزار و ۳۷۰ نفر جمعیت در تماس با دفتر ایرنا گفت: در روستای پسیخان جاده بیجار زباله ها برای مدت طولانی انباشته می شود و نه تنها منظره ای زشت ایجاد کرده بلکه موجب انتشار آلودگی است.
وی اظهار داشت : دامهای محل نیز که رها هستند از این زباله ها تغذیه می کنند و مسلما آلودگی را به ما انسان ها نیز انتقال می دهند. به علاوه این زباله ها و شیرابه هایشان آب و خاک را نیز به شدت آلوده می کنند.
پرواسی خاطرنشان کرد : برای حل این مساله به شورا مراجعه کردم ولی می گویند بودجه ای برای جمع آوری پسماندها نداریم.
تمام روستاهای گیلان درگیر معضل پسماند
محمد ضیابخش دهیار روستای اشمنان طالم که جزو روستاهای نمونه به لحاظ مدیریت پسماند است در این باره به ایرنا گفت :تمام روستاهای گیلان درگیر مساله پسماند هستند و روستای ما نیز از این معضل مبرا نیست.
وی اظهار داشت: مشکل ما این است که اکنون زندگی روستایی و بافت و معماری روستاها از قالب روستایی خطه شمال فاصله گرفته و شبه شهرنشینی شده و در بافت روستایی محوطه ها و عرصه ها کم شده و این باعث شده خیلی از مصارف خانواده های روستایی از بیرون و به صورت بسته بندی تهیه شود از سویی آموزش های لازم برای تفکیک زباله از مبداء وجود ندارد و بسیاری نیز از دفن زباله های تر به منظور تهیه کمپوست خودداری می کنند.
وی خاطرنشان کرد: ما از تجربیات سمن های محیط زیستی برای آموزش شیوه های مناسب تفکیک زباله و مدیریت آن استفاده کردیم و دو سه جلسه گذاشتیم و گرچه قدری از حجم زباله های روستا کاسته شد اما هنوز به نتیجه مورد نظر نرسیدیم.
ضیابخش با اشاره به این که روستای اشمنان‌طالم اکنون دیگر به شهر چسبیده است، افزود: این زباله ها به نهرها، اراضی کشاورزی و حاشیه جاده ها انتقال پیدا می کند و برای محیط زیست و مردم خطرناک است.
وی با بیان این که دهیاری ها بنیه مالی کافی ندارند، ادامه داد :مبلغی که از محل ارزش افزوده از استانداری واریز می شود ناچیز است به نحوی که برای روستایی یکهزار نفری مثلا پنج میلیون تومان جوابگو نیست و سیستم باید اصلاحیه ای بزند.
مدیریت پسماند باید دغدغه همگانی باشد
استاندار گیلان هم اخیرا در جلسه کارگروه مدیریت پسماند با تاکید بر لزوم بهره‌گیری از ابزارهای نوین برای کاهش تولید زباله و تفکیک از مبدأ گفت: موضوع پسماند باید به دغدغه همه نهادها و نیز عموم شهروندان تبدیل شود.
ارسلان زارع، موضوع محیط زیست را در توسعه پایدار، همه‌جانبه، موزون، متوازن و همزمان، موضوعی دارای اهمیت وافر عنوان و تصریح کرد: در این راستا مساله پسماند تنها یک مسئولیت بخشی و محدود به دولت نیست بلکه موضوعی اساسی، بنیادین و بسیار مهم است که باید دغدغه همه نهادها و عموم شهروندان باشد.
وی با اشاره به حساسیت جامعه و افکار عمومی نسبت به مسائل زیست محیطی بویژه مدیریت پسماند در سال‌های اخیر افزود: در این مسیر حمایت نهادها و فعالان مدنی و سمن های حامی محیط زیست بسیار موثر بوده و به طور قطع پشتیبانی از آنها می‌تواند نقش اثرگذاری در همراهی مردم با برنامه‌ها و سیاست‌های اتخاذشده در این حوزه به ویژه تفکیک زباله از مبدأ داشته باشد که البته در این راستا فعالیت‌های خوبی در استان شکل گرفته است.
وی با اشاره به بازدید خود از مراحل پایانی پروژه تصفیه خانه شیرابه زباله سراوان رشت در تاریخ ۱۲ تیرماه، پیشرفت فیزیکی این طرح را ۹۵ درصد عنوان و خاطرنشان کرد: با توجه به نگاه‌های ویژه در سطوح ملی؛ باید پیگیری و رصدها استمرار داشته باشد تا پروژه‌ها در موعد مقرر به بهره‌برداری برسد.
استاندار گیلان همچنین با اشاره به نیاز بالغ بر ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای تکمیل نیروگاه زباله سوز رشت تصریح کرد: در این خصوص پیگیری‌های لازم برای تخصیص اعتبارات به صورت مستمر در دستورکار است.
وی بر لزوم تشکیل جلسات شهرستانی مدیریت پسماند و ضرورت جذب سرمایه‌گذاران توسط فرمانداران و مدیران دستگاه‌های اجرایی برای فعالیت در حوزه صنایع پاک تأکید و اظهار کرد: جمع‌آوری اصولی و بهداشتی پسماند بیمارستانی، انتقال، بی‌خطرسازی و دفن آن مورد تأکید است که خوشبختانه نگرانی و دغدغه‌ای در این خصوص وجود ندارد و البته باید به صورت مستمر مورد پایش و نظارت قرار گیرد.
زارع با اشاره به انجام مطالعات میدانی موثر توسط یکی از مراکز تحقیقاتی ملی پیرامون موضوع پسماندافزود: طرح جامع مدیریت پسماند، نقشه راه ماست و تجمیع محل دفن زباله یکی از موضوعات مهم این نقشه راه است که در حال نیل به این سمت هستیم.
وی همچنین بر ضرورت بهره‌مندی از برنامه‌های ابلاغی در سطح ملی همچون تسهیلات ارزان قیمت سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها برای تأمین ماشین‌آلات مورد نیاز روستایی از جمله جمع‌آوری زباله تأکید و ابراز امیدواری کرد با فعال‌کردن تعاونی‌های روستایی توسط بخشداران و دهیاران و دریافت درخواست‌ها به زودی شاهد ورود حجم بالایی از ماشین‌آلات به استان باشیم.
شیوه مدیریت پسماند در روستا با شهر متفاوت است
مدیر عامل موسسه محیط زیستی سبزکاران هم در این باره به ایرنا گفت : می خواهیم نسخه شهر را در روستا اجرایی کنیم در حالی که مدیریت زباله شهر با روستا فرق دارد و مردم روستا باید آگاهی های متفاوتی دریافت کنند.
نسیم طواف زاده اظهار داشت: تولید در روستاهای گیلان کاهش یافته و مصرف زدگی افزایش پیدا کرده و به تبع آن تولید زباله هم بیشتر شده ولی متاسفانه شیوه مدیریت صحیح زباله نه در شهر و نه در روستا وجود ندارد.
وی خاطرنشان کرد: واقعیت این است که وضعیت زباله های روستایی در گیلان خیلی بد است چون عموما مرجع رسیدگی که دهیاری است فقط نگاهش به این است که باید برای دور کردن زباله از روستا هزینه کند .
وی تصریح کرد: نرخ رشد مصرف در روستاها بالاست و روستاییان به ویژه آنهایی که روستایشان به شهر نزدیک است انتظار دارند زباله هایشان مانند شهر جمع شود با مشکل انباشت زباله های روستایی روبرو هستیم.
به گفته وی، یک سری از روستاهای گیلان نیز با توجه به این که جنبه های گردشگری دارند، از آنجایی که روستاها تمیز نیست مسافر نیز حق خودش می داند که زباله هایش را هرجا خواست بریزد و یا روستاهای در طول جاده ها با مشکل ریخت و پاش زباله های مسافران و همچنین پسماند روستاهای دیگر مواجهند.
طواف زاده معتقد است، علاوه بر آموزش و فرهنگسازی برای تولید در روستا و چگونگی مصرف، باید شیوه مناسب کاهش، تفکیک و دفع زباله را به مردم آموزش داد و با بازیافت زباله های تر در روستا و در صورت امکان شهر از میزان زباله ها کاست، زباله های قابل تبدیل را بازیافت کرد و با نظارت دقیق بر عملکرد پیمانکاران زباله و همچنین عموم مردم جلوی ریخت و پاش پسماندهای آلوده در طبیعت را گرفت.
این کنشگر فرهنگی اجتماعی و حافظ محیط زیست تاکید کرد: رفع معضل زباله های شهری و روستایی بعنوان یکی از شاخصه های توسعه پایدار نیازمند همراهی تمام مردم و متولیان امر است.
بی شک زیستن در میان زباله ها و نوشیدن آب آلوده به شیرابه های سمی حاصل پسماندها آرزویی نیست که برای خود و فرزندانمان داریم، پس همگی باید نسبت به مدیریت پسماند مسئولانه رفتار کنیم .