با توجه به اینکه آموزش مجازی در زمان کوتاهی برای دانش‌آموزان و دانشجویان کشور به عنوان تنها راه ادامه مسیر آموزشی تعریف شد، بسیاری از مدارس، دانشگاه‌ها و موسسه‌های آموزشی به استفاده از فضای مجازی روی آوردند و این موضوع باعث شد استفاده از اینترنت برای دسترسی به کلاس و تداوم گفت و گوی استاد با دانشجویان تبدیل به یک معضل دیگر شود.
تا قبل از شیوع کرونا، استقبال مناسبی از آموزش مجازی در کشور نشده بود ولی همانگونه که ویروس کرونا باعث تغییر در سبک آموزش حضوری و حرکت به سوی آموزش مجازی و نوآوری در این موضوع شد، با نگاه ویژه و تغییر در سبک آموزش مجازی نیز روش‌های دیگری که کمتر مورد توجه قرار گرفته بودند پا به عرصه میدان گذاشتند.
آموزش معکوس که حدود یک دهه از شکل گیری آن در جهان می‌گذرد، سعی دارد به جای آنکه همچون گذشته درس توسط استاد و در محیط کلاس به دانشجو داده شود و سپس پاسخگوی سوال‌ها و مشکلات آنها باشد، کلاس را به سوی مشارکت بیشتر دانشجویان سوق داده و با پیش مطالعه و در اختیار گذاشتن منابع مختلف توسط استاد، دانشجویان با سوالات و ابهامات خود در کلاس حضور یافته و اطلاعات دانشی خود را تکمیل کنند.
پیشتر مدیران دانشگاه فردوسی مشهد از تغییر روش آموزشی خود خبر داده بودند، بطوری که دکتر محمد کافی رییس این دانشگاه در مراسم بزرگداشت هفته سرآمدی آموزش در اردیبهشت ماه سال‌جاری گفته بود: این دانشگاه خود را آماده کرده است تا از تجربیات آموزش مجازی پس از کرونا نیز استفاده کند.
وی چند روز بعد نیز در پیام ویدئویی از تدوین بسته‌های آموزش مجازی در دانشگاه فردوسی خبر داد و افزود: بسیاری از استادان تجربه آموزش مجازی را نداشتند ولی اکنون در حال تهیه بسته‌های آموزشی متناسب با این فضا هستند و نیاز است تعامل بین استادان، دانشجویان و کارشناسان در این موضوع فراهم شود زیرا این شرایط در تاریخ آینده آموزش عالی کشور جزو مقاطع خاطره‌انگیز به شمار خواهد آمد.
حضور در محیط آموزشی جدید، استرس دارد
معاون آموزش و تحصیلات تکمیلی دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص آموزش معکوس و نگرانی های برخی افراد در مورد آن به خبرنگار ایرنا گفت: اضطراب و فشار روانی معمول برای همگان هنگام حضور در هر محیط جدید و از قبل تجربه نشده وجود دارد.
دکتر رضا پیشقدم افزود: گاهی گمان می‌رود استرس هنگام حضور در کلاس مضر است اما مقداری استرس می‌تواند تسهیلگر در امر یادگیری باشد. اگر استرس مثبت و کمک‌کننده باشد خوب است اما اگر منفی و فلج‌کننده باشد بد است.
از شکل گیری آموزش معکوس در جهان حدود یک دهه می‌گذرد.وی ادامه داد: فعالیت آموزشی در نیمسال تحصیلی جدید بر اساس آموزش معکوس در نظر گرفته شده است، به این معنا که دانشجویان می‌بایست با مطالعات پیش از حضور در کلاس، با آمادگی قبلی وارد بحث و گفتگو با استادان و یکدیگر در کلاس رسمی شوند.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی گفت: آموزش مجازی و معکوس همانند آموزش حضوری نیست لذا نباید انتظار داشت به همان روش حضور در کلاس درس و تدریس فیزیکی استاد انجام شود.
وی با اشاره به فعالیت‌های انجام شده برای آموزش معکوس در دانشگاه فردوسی مشهد افزود: در تابستان امسال فیلم آموزشی برخی درسها مانند دروس عمومی، زبان انگلیسی، درسهای معارف اسلامی، دروس پایه مانند فیزیک، شیمی و ریاضی آماده شد تا در اختیار دانشجویان قرار گیرد.
پیشقدم ادامه داد: با این روش دانشجو پیش از حضور در کلاس به محتوای فیلم آموزشی دسترسی دارد تا در فرصت مناسب آموزه‌های آن را فراگیرد و هنگامی که وارد کلاس مجازی می‌شود کمترین فشار روانی را داشته باشد.
وی گفت: اکنون شاهد این هستیم که هر مرکز آموزش عالی سعی دارد منابع و محصول آموزشی منحصر به خود را در اختیار دانشجویانش قرار دهد و بر سر این موضوع نیز رقابتی سالم شکل گرفته است و این درحالی است که در روزهای آغازین شیوع کرونا برخی از دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی از ما خواستند که از امکانات و منابع آموزش مجازی این دانشگاه به صورت رایگان بهره‌مند شوند.
محتوای آموزشی تغییر نمی‌کند
استاد ریاضی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: در آموزش معکوس محتوای آموزشی تغییری نخواهد داشت بلکه مسیر ورود به محتوا همراه با تغییر است. در گذشته مطالب در کلاس آموزش داده می‌شد و استادان با طرح سوال و مسئله سعی در ملموس و کاربردی کردن مفاهیم آموزشی داشتند.
دکتر مجید میرزاوزیری افزود: ولی اکنون پرسش دانشجو از جنس حل مسئله و مشکل به سوی فراگیری مطلب تغییر کرده است زیرا اکنون کلاس با مسئله شروع می‌شود.
آموزش مجازی به این معنا است که دانشجویان می‌بایست با مطالعات پیش از حضور در کلاس، با آمادگی قبلی وارد بحث و گفتگو با استادان و یکدیگر در کلاس رسمی شوند.وی ادامه داد: منابع آموزشی مختلفی که توسط استاد تهیه شده، از قبل در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد و آنها فرصت دارند قبل از شروع کلاس کتاب و منابع مختلف خود را مرور کرده و در زمان برپایی کلاس سوالات و ابهام های خود را مطرح کنند تا با کمک استاد، به فهم کامل درس دست یابند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه از نیمسال تحصیلی گذشته این روش را در تدریس خود مورد استفاده قرار داده است گفت: در این مدت حدود ۱۵ روش آموزشی را تجربه کردم و شاهد این هستم که دانشجویان با این روش هیچ مخالفتی نداشته و حتی فراگیری آنها نیز بسیار بهتر شده است.
وی افزود: باید سوالی پیش بیاید تا دانشجو به دنبال جواب آن برود و این نیاز در آموزش معکوس به راحتی انجام می‌شود تا مسیرآموزش، مسئله محور شود و به یادگیری ختم گردد.
میرزاوزیری ادامه داد: به عنون مثال تا قبل از شیوع کرونا کمتر امکانات وبینار و فضای مجازی مورد توجه بود ولی اکنون مردم به دنبال یادگیری این موضوعات و استفاده از امکانات گوشی‌های هوشمند هستند.
وی گفت: با توجه به اینکه در نیمسال تحصیلی گذشته دانشجویان در زمان وصل شدن به کلاس از طریق اینترنت با مشکلاتی روبرو شدند، بسیاری از استادان دانشگاه کلیپ های آموزشی خود را در مدت زمانهای کوتاه تهیه و در اختیار دانشجویان قرار می‌دادند.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: با این روش هر دانشجو بر اساس بهترین زمان فراگیری خود و در هر مکان و هر زمان و به هر بار که می‌خواست می‌توانست از فیلم‌های آموزشی که در اختیار داشت بهره ببرد و دیگر نیاز به اتصال همزمان به کلاس نبود.
وی با بیان اینکه برای یک درس چهار واحدی بیش از ۳۰۰ کلیپ و فیلم آموزشی در اختیار دانشجویان قرار می‌گیرد ادامه داد: استادان می‌توانند در ترم‌های آموزشی آینده نیز از این منابع استفاده کرده و زمان بیشتری را برای تهیه منابع به روزتر اختصاص دهند.
آموزش معکوس برای همه دروس یکسان نیست
استادیار گروه آموزشی مهندسی عمران دانشگاه فردوسی مشهد نیز گفت: آموزش معکوس برای همه دروس نمی‌تواند یکسان باشد و نیاز است برای برخی از درسهای آزمایشگاهی و کارگاهی برنامه ریزی مناسبی صورت گیرد.
دکتر سیدیاسر بنی هاشمی افزود: به دلیل اینکه تهیه برخی منابع آموزشی برای بعضی رشته‌هایی که نیار به مهارت عملی دارند، با مشکل روبروست، باید برنامه ریزی مناسبی صورت گیرد تا در کنار افزایش سواد آکادمیک دانشجویان، مهارت عملی آنها نیز پیشرفت کند.
وی ادامه داد: بر همین اساس در سالهای آینده شاهد استفاده از امکانات "واقعیت مجازی" برای آموزش این دروس خواهیم بود که در آن صورت انقلاب بزرگی نیز در عرصه آموزشی رخ خواهد داد.
استفاده از سامانه ocw.um.ac.ir
رییس مرکز آموزش‌های الکترونیکی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: این دانشگاه در راستای انجام فعالیت اجتماعی خود امکان استفاده علاقه‌مندان به آموزش‌های این دانشگاه و فیلم‌های آموزشی استادان را از طریق آدرس پورتال ocw.um.ac.ir فراهم کرده است.
سعید ابریشمی افزود: برخی از استادان در چند سال گذشته از روش آموزش معکوس و با استفاده از امکانات فضای مجازی سعی در نوآوری برای کلاس‌های خود داشتند.
وی ادامه داد: استادان می‌توانند، بعضی از دروسی را که هر نیمسال ارائه می‌کنند برای یک بار ضبط کرده و فایل آن درس را، قبل از شروع کلاس جلسه آینده در اختیار دانشجویان قرار دهند و در ابتدای هر جلسه آزمونی از دانشجویان بگیرند تا از یادگیری مطالب ارائه شده به دانشجو اطمینان حاصل کنند، سپس به حل تمرین‌های جدید و رفع ابهامات دانشجویان در کلاس بپردازند.
استادیار رشته کامپیوتر گفت: این روش در بیشتر دانشگاه‌های دنیا در حال اجراست تا دانشجویان و اساتید در کنار کلاس فیزیکی از آموزش مجازی نیز در دیگر زمانهای غیر درسی بهره‌مند شوند.
در آموزش معکوس محتوای آموزشی تغییری نخواهد داشت بلکه مسیر ورود به محتوا همراه با تغییر است.وی افزود: در تابستان سال جاری برخی از استادان رشته‌های مختلف دانشگاه در استودیو این دانشگاه حضور یافته و تدریس خود را انجام دادند و این دروس تصویربرداری شد و بعدازظهرها نیز با همکاری گروه های مختلف این دروس تدوین و برای مهر ماه آماده شد تا در اختیار دانشجویان قرار گیرد.
ابریشمی ادامه داد: تاکنون صوت و فیلم بیش از ۳۰۰ نوع کلاس آماده شده که در سامانه این دانشگاه به آدرس ocw.um.ac.ir بارگزاری شده است.
وی گفت: این دانشگاه در زیرساخت مناسب آموزش مجازی و استفاده از منابع آموزش معکوس هیچ محدودیتی ندارد و برخی مشکلات در زمینه اخلال یا مشکل مرتبط با سرورهای دانشگاه با توجه به مسبوق به سابقه نبودن در حال برسی و رفع شدن است.
رییس مرکز آموزش‌های الکترونیکی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: از نظر سرورها و دسترسی آنها در حال مانیتورینگ هستیم که در بدترین حالت فقط ۷۰ درصد فضای هر سرور مورد استفاده قرار گرفته است.
وی ادامه داد: یکی از علل کندی، وجود سرورهای اجاره‌ای این دانشگاه و همچنین عدم پایداری اینترنت مخاطبان و دانشجویان است.
ابریشمی گفت: یکی دیگر از دلایل کندی، نبود زیرساخت مناسب شبکه اینترنت کشور برای پاسخگویی به میلیون‌ها دانشجو و دانش‌آموزی است که باید به کلاس‌های مجازی وصل شوند و به دلیل ترافیک، این ارتباط همواره با قطع و وصل همراه می‌شود.