شمیران یا به زبان محلی «شمرون» شمالی‌ترین نقطه تهران بوده و دارای فضای سبز گسترده با تعداد زیادی درخت چنار تنومند و کهنه سال است و توصیف آب و هوای مطبوع و طبیعت زیبایش را می‌توان در آثاری از نویسندگان بنام ایرانی هم مطالعه کرد.
«سیدمهدی اعرابی» با نگاهی تاریخی درباره این نگین انگشتری تهران چنین می‌گوید: در پهنه ری به عنوان یکی از ام‌البلاد یا کلانشهر، تمدن هفت هزار ساله سیلک وجود داشت و شهرستان‌های مختلفی از جمله کوهسران که معرب آن قصران است، به وجود آمد.
وی با تاکید بر اینکه قصران به دو بخش کوهسران داخل و کوهسران خارج تقسیم شده، عنوان می‌کند: آنچه به عنوان شمیرانات بیان می‌شود اشتباه است زیرا حروف «الف و ت» ناظر بر جمع شمیران و وجود چند شمیران است.
وی در ادامه می‌گوید: با وجود اینکه لغت «شمیرانات» در تقسیمات کشوری و ادبیات رسمی و قوانین و مقررات استفاده می‌شود اما کلمه‌ای نادرست است چرا که ما تنها یک شمیران داریم و کوه سران از ده قرن قبل تاکنون شمیران نامیده می‌شده است.
وی با اشاره به کتاب‌های الممالک و المسالک از قرن سوم هجری به بعد اظهار داشت: شمیران از «شم+ران» در مقابل تهران «ته+ران» تشکیل شده و از نظر معنا ناظر بر محل سرد در مقابل محل گرم بوده است.
به گفته وی شمیران به دلیل کوه‌پایه‌های متعدد، البرز مرکزی و قله‌توچال از دیرباز هر بیننده‌ای را جذب می‌کرده و از ۴۰۰ سال پیش تاکنون هرکسی که به تهران آمده به این مناظر زیبا جذب می‌شده است.
وی با اشاره به جاری بودن آب‌ها در شمیران، وجود آب را یکی از جاذبه‌های مهم می‌داند و می‌گوید: آب مایه آبادانی است و قله توچال در شمیران با داشتن هفت رود دره در دامنه جنوبی خود، بخشی از آب شمیران و تهران را تامین می‌کرده است.
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به جاذبه‌های شمیران برای هنرمندان داخلی و گردشگران و سیاحان خارجی بیان می‌کند: از نمونه توجه هنرمندان به شمیران می‌توان به تابلو توچال اثر زیبای کمال‌الملک اشاره کرد که زیبایی‌های توچال و شمیران را به خوبی به تصویر کشیده است.
«اعرابی» این را هم می‌گوید که نمی‌توان نقش مردم و ساکنان بومی شمیران را در ایجاد این زیبایی‌ها انکار کرد و بیان می‌کند: مردم کوهپایه‌نشین و روستاهای شمیران کسانی بودند که با قدردانی از موهبت‌های الهی تلاش کردند بر زیبایی‌های شمیران بیافزایند.
وی غرس اشجار چنار، درختان مثمر و غیرمثمر و ثروتی که امروز به عنوان ثروت اکولوژیک نامیده می‌شود را ماحصل تلاش نیاکان شمیرانی‌ها در سده‌های گذشته دانست و ادامه داد: باید توجه داشت که زمین شمیران فی‌نفسه دارای ارزش نیست اما اقداماتی که نیاکان ما بر روی زمین شمیران انجام داده‌اند به این زمین ارزش بخشیده است.
وی همچنین می‌گوید: باید برای نگه داشت این ثروت عظیم همگی بکوشیم تا از طریق قوانین و مقررات تثبیت‌کننده و حفاظت دائمی از این ثروت و جلوگیری از پنجه کشیدن به صورت البرز مرکزی و تجاوز به حدود طبیعی شمیران، این ثروت ارزشمند را برای آیندگان حفظ کنیم؛ در اینصورت است که می‌توان در شمیران از توسعه پایدار سخن به میان آورد.
این شمیران‌پژوه همچنین می‌گوید: زندگی تهران همواره با دو عامل آزاردهنده «وبا» و «گرما» همراه بوده و در حقیقت «وبا» سلامت مردم را به خطر می‌انداخته و گرما نیز طاقت آنان را طاق می‌کرده است؛ این دو عامل موجب می‌شد تا ساکنان تهران همواره برای استفاده از هوای مطلوب به ییلاق شمیران بیایند.
وی بیان می‌کند: برخی از آنان که دارای موقعیت مناسب اقتصادی بودند در شمیران، زمین خریداری می‌کردند و برخی نیز در خانه‌ها و باغ‌های استیجاری از هوا و فضای مناسب شمیران بهره می‌بردند؛ در حقیقت برخی در شمیران کاخ‌نشینی می‌کردند و برخی نیز اجاره‌نشینی و افرادی که از تمکن مالی مناسبی برخوردار نبودند، با چادر زدن و استراحت در پشه‌بندها، از فضای مناسب در کنار روددره‌ها و مکان‌های خنک، استفاده کنند.
«اعرابی» در ادامه نقش مردم در ایجاد شمیران بیان می‌کند: این مردم شمیران بودند که درختان را کاشتند و اگر تهران پایتخت هم نمی‌شد باز هم شمیران جای زیبا و باشکوهی بود.
وی با اشاره به وجود درختان نظیر چنار ۱۲۰۰ ساله در محله اوین و چنار هزار ساله در امامزاده صالح تجریش و تعداد زیادی از درختان در روستاهای مختلف شمیران، عنوان کرد: شمیران پیش از آنکه تهران پایتخت شود نیز از شکوه و عظمت طبیعی برخوردار بوده است.
وی اضافه کرد: رفت و آمد حاکمان در شمیران و وجود سفارتخانه‌های خارجی در تهران موجب شد تا آنان باغ‌های شمیران را برای گذران تابستان خود در نظر بگیرند و این موضوع از نظر اقتصادی نیز برای شمیران منافعی داشت.
وی افزود: سفارتخانه‌های انگلیس، روسیه، عثمانی، آلمان فرانسه، ایتالیا و آمریکا برای گذران تابستان خود باغ‌هایی را در شمیران تملک یا اجاره می‌کردند و فصل تابستان را در شمیران می‌گذراندند.
اقتصاد شمیران
«اعرابی» در ادامه با اشاره به اختلاف سطح شمیران از دریا بیان می‌کند که مردم شمیران با هوشمندی از این اختلاف سطح و اختلاف سطح ۴۰۰ متری با تهران، برای ایجاد آسیاب‌ها استفاده کردند و از این طریق اقتصاد خود را در شمیران رونق دادند.
به گفته این شمیران‌پژوه فعالیت آسیاب‌ها در شمیران چندین دسته شغل را ایجاد کرده بود و برای مردم شمیران درآمد داشت؛ در پی ایجاد آسیاب‌ها غله از تهران به شمیران می‌آمد و بنابراین مردم با حمل و نقل غله درآمدهایی را کسب می‌کردند؛ همچنین زنان در کنار مردان در پاک کردن غله و بوجاری فعالیت داشتند و از این طریق درآمدهایی را کسب می‌کردند.
وی ادامه می‌دهد: مردم شمیران قدر آب را هم می‌دانستند و از نظرشان آب ارزشمند و مقدس بود؛ آنان آب را خرید و فروش نمی‌کردند چرا که آنرا مهریه حضرت زهرا می‌دانستند اما حق مجرا را خرید و فروش می‌کردند؛ تربیت فرزندان و عامه مردم با این موضوع گره خورده بود که هیچ نوع زباله و آشغال و نخاله را داخل آب نمی‌ریختند.
وی از وقایع تاریخی به شرایط فعلی سفر کرده و بیان می‌کند: با تأسف فراوان اکنون به این صورت نیست و فاضلاب و آشغال را درون نهرهای آب می‌ریزند تا جایی که آب نهرهای شمیران مانند نهرهای آب جنوب تهران غیرقابل شرب شده است در حالی که در گذشته هر فرد عبوری می‌توانست از آب قابل شرب نهرهای شمیران استفاده کند.
باغ‌شهر شمیران امروزه شوخی است
این شمیران‌پژوه می‌گوید: با وجود همه توصیف‌های شمیران باید بگویم که تاسف‌ها و چالش‌های عمیقی از وضعیت کنونی شمیران وجود دارد و شمیران با بحران‌های جدی روبه رو است.
وی می‌گوید: باید متوجه باشیم که امروز باغ‌شهر شمیران به یک شوخی شبیه است و در سال‌های اخیر باغ‌های شمیران با صدای اره پولسالاران و برج‌سازان به نابودی کشیده شده است.
وی عنوان می‌کند: هرچند اخیرا با لغو مصوبه برج‌باغ‌ها تا حدودی از نابودی باغ‌ها جلوگیری شده و در سال‌های اخیر سرعت ساخت‌وساز در شمیران کاهش یافته اما طی سال‌های گذشته ضربه‌های مهلک و غیرقابل جبرانی به باغ‌های شمیران وارد شده است.
«اعرابی» تناسب نداشتن زیرساخت‌ها با جمعیت ساکن در شمیران را چالش دیگر این منطقه عنوان می‌کند و می‌گوید: طی دهه ۳۰ حدود ۲۵ هزار نفر در شمیران ساکن بودند اما اکنون ۶۰۰ هزار نفر در این شهر ساکن هستند ولی شبکه راه‌های ارتباطی که قبلاً کوچه باغی بوده اکنون شاهد تردد شبانه‌روزی خودروهاست.
وی ادامه داد: اکنون مردم شمیران در آلودگی‌ها و مونواکسید کربن و آزبست، زندگی و با آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کنند.
وی همچنین ایجاد خط ۱۰ مترو را خبر خوشی عنوان کرده و بیان می‌کند: در صورت تحقق این پروژه بسیاری از رفت و آمدها به زیرزمین منتقل می‌شود اما باید توجه داشت که حفر تونل مترو موجب خشک شدن قنات‌ها و ریشه‌کن کردن درختان نشود زیرا در گذشته ۲۶۰ رشته قنات در شمیران جاری بود اما اکنون این تعداد به ۳۰ رشته قنات کاهش یافته است.