«تحریم ثانویه» عنوان نسبتا جدیدی است که طی روزهای اخیر و پس از اعمال تحریم بانک‌های ایرانی توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا، فضای رسانه‌ای ایران را به خود مشغول کرد. تحریم‌هایی که پس از بازی رسانه‌ای گسترده دولت آمریکا در حدود یک ماه گذشته، نگرانی‌های جهانی فراوانی را در خصوص خطر انسداد واردات کالاهای بشردوستانه به ایران، در پی داشت. اما آمریکایی‌ها سرانجام بی توجه به این نگرانی‌ها، پنجشنبه گذشته با اعلام اسامی ۱۸ بانک و موسسه مالی ایرانی آن را اعمال کردند.
تحریم‌هایی سیاسی و تبلیغاتی
عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی پس از اعلام تحریم ثانویه برخی بانک‌های ایران، وظیفه تعدادی از آن بانک‌ها را انتقال منابع برای خرید دارو و مواد غذایی بازار داخلی کشور عنوان کرد، اما با این وجود اطمینان خاطر داد: هر چند در ماه‌های گذشته برای تامین دارو و غذای مردم به خاطر فشار حداکثری به شدت در مضیقه بودیم، ولی تاکنون از مسیرها و روش‌هایی اجازه ندادیم هیچ‌گونه کمبودی در کشور ایجاد شود. از این پس نیز بانک مرکزی در کنار بخش خصوصی، تمام تلاش خود را برای تأمین دارو و کالاهای اساسی مورد نیاز مردم از روش‌های مختلف به کار خواهد بست و اجازه نخواهد داد از این ناحیه فشار بیشتری بر مردم وارد شود.
اطلاق عنوان «ثانویه» بر تحریم‌های جدید آمریکا، نمایان‌گر وجه متفاوتی از هدف اعمال تحریم‌های جدید آمریکایی‌ها نسبت به آنچه که در دو سال و نیم گذشته رخ داد، است. وجهی که به گفته معاون بانک مرکزی ایران نشان می‌دهد این تحریم‌ها بیش از آن که تاثیرگذاری اقتصادی و مالی داشته باشد، اهدافی «سیاسی و تبلیغاتی» در پی دارد.
دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، حدود دو سال و نیم پیش در تاریخ ۸ می ۲۰۱۸ به صورت رسمی اعلام کرد از توافق هسته‌ای میان ایران و گروه ۵+۱ موسوم به برجام خارج شده است و تحریم‌های لغو شده در پی تصویب این توافقنامه در شورای امنیت سازمان ملل متحد، را به صورت یک طرفه اعمال خواهد کرد. در ادامه این روند ۶ ماه بعد در روز ۵ نوامبر ۲۰۱۸ دولت آمریکا به طور رسمی دور جدید تحریم‌های علیه ایران را آغاز کرد و مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در تشریح جزئیات تحریم‌های اعمال شده، از تحریم پنجاه بانک ایرانی به همراه تمامی شعبات و نمایندگی‌های داخلی و خارجی آن ها خبر داد.
اسامی تمامی ۱۸ بانکی که پنجشنبه گذشته در لیست تحریم‌ها اعلام شد، در لیست ۵۰ بانکی که دو سال پیش هم اعلام شده بود، وجود دارد. بنابراین اعمال مجدد این تحریم‌ها یا به عبارتی تحریم‌های ثانویه چه اهدافی می تواند داشته باشد؟
تلاش ناکام برای بستن راه ورود کالاهای اساسی به ایران
به گفته رویترز برخی کارشناسان مالی یکی از اهداف اعمال این تحریم‌ها را بستن معدود منافذ مالی باقی‌مانده در نظام تحریم‌های یکچانبه آمریکا علیه ایران می‌دانند. منافذی که که به دولت ایران همچنان اجازه کسب درآمد و تامین نیازهای اساسی مردم را می‌داد. همین گمانه بود که که نگرانی دولت‌های اروپایی از سخت تر شدن راه انتقال کمک‌های بشردوستانه به ایران را در پی داشت.
اما حمید قنبری، مدیرکل بین‌الملل بانک مرکزی، به دلیل ثانویه بودن این تحریم‌ها، این هدف‌گذاری آمریکایی ها را بدون اثر توصیف کرده است. به اعتقاد او تحریم بانک‌ها در اولین نوبت برای آن ها ایجاد مشکلاتی می کند. در پی اعمال تحریم ها بانک های خارجی در تنظیم روابط کارگزاری خود با بانک تحریم شده تجدید نظر می کنند و بر اساس سیاست‌های خود و مراوداتی که دارند، تصمیم به ادامه، تعدیل یا قطع همکاری می گیرند. اما در تحریم های جدید نکته اصلی این است که این تحریم ها ثانویه است و به گفته قنبری، تحریم مجدد بانک هایی که پیشتر در لیست تحریم قرار گرفته اند، تاثیری در روابط مالی آنها ایجاد نخواهد کرد، چرا که تمامی بانک‌های خارجی که در اثر تحریم قصد قطع روابط مالی خود با بانک تحریم شده را داشته‌اند، همان دو سال پیش این تصمیم خود را عملی کرده‌اند.
علاوه بر تحریم‌های آمریکا علیه ایران، به اعتقاد کارشناسان درحال‌حاضر تمام ارتباط مالی ایران با شبکه بانکی جهانی، به دلیل قرار داشتن نام ایران در لیست سیاه FATF نیز عملا قطع است. در این شرایط تنها راه انتقال پول برای تجار و بازرگانان ایرانی به صورت چمدانی یا از طریق صرافی‌ها است و روابط تجاری ایران بر پایه تهاتر کالا به کالا شکل گرفته است. معدود مبادلات بانکی هم که صورت می‌گیرد از طریق ارزهایی مانند یوآن و روبل است، که حجم مبادلات مالی‌شان اصلا قابل توجه نیست تا در اثر تحریم های ثانویه آمریکا خللی در روابط تجاری ایران ایجاد کند.
آخرین تلاش‌ها برای جلوگیری از احیای برجام
اما هدف دومی که آمریکایی‌ها در پی آن هستند چیست؟ طراحان تحریم‌های ثانویه بانک‌های ایرانی بنا به توضیحات منابع خبری رویترز، چند تن از اعضای کنگره نمایندگان آمریکا و بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، که همگی روابط نزدیک و دیرینه‌ای با اسراییل دارد، هستند. همین ترکیب به خوبی می‌تواند اهداف سیاسی در پی این اقدام به گفته حسن روحانی، «ظالمانه، تروریستی و غیرانسانی» را به خوبی نمایان سازد.
جو بایدن، رقیب دموکرات دونالد ترامپ در انتخابات آبان‌ماه ریاست جمهوری آمریکا، در جریان رقابت‌های انتخاباتی وعده داده است که در صورت پیروزی، آمریکا را مجددا به توافق برجام بازخواهد گرداند. همین وعده باعث شده است تا به گفته بسیاری از کارشناسان، هدف اصلی اعمال تحریم‌های ثانویه، تلاش برای بی‌اثر کردن این وعده انتخاباتی نامزد دموکرات‌ها باشد. رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و سوییس در همین خصوص به ایرنا گفت: تحریم‌های بانکی در این مرحله یک حرکت تبلیغاتی برای گروهی است که احتمال باخت آنها در انتخابات پیش رو وجود دارد تا در فعالیت دولت بعدی جهت رفع یا عادی سازی روابط ایران و آمریکا مشکلاتی را ایجاد کنند.
در شرایطی که بر پایه نظرسنجی‌های انجام شده، احتمال شکست ترامپ در انتخابات پیش‌رو زیاد است، لابی‌های ضد ایرانی فعال در آمریکا به دنبال آن هستند تا هر راه‌حل بازگشت به برجام را برای دولت بعدی آمریکا بسیار سخت و دشوار کنند. چرا که فرایند لغو تحریم‌های اعمال شده توسط دولت‌های آمریکایی، زمان‌بر است و پیش‌بینی می‌شود، اعمال این تحریم‌های ثانویه، در صورت عزم دولت بعد آمریکا برای بازگشت به برجام، تا سه ماه این فرایند را به تاخیر اندازد.
بر همین اساس از آنجا که به گفته حسن روحانی، رئیس جمهوری اسلامی ایران؛ «آمریکایی‌ها تاکنون هرکاری علیه ملت بزرگ ایران می‌توانستند انجام داده اند» تا «مقاومت ملت ایران» را بشکنند، اعمال این تحریم‌های ثانویه مطابق با آنچه جواد ظریف نیز اشاره کرده است؛ «تبانی برای گرسنگی دادن یک ملت» از سوی دشمنانی است که از ترس از دست دادن قدرت در رقابت با رقیب خود، تلاش دارند تا آخرین حربه‌ها برای به زانو در آوردن ایران را در با شیوه‌ای عجولانه عملی سازند.