طی سال‌های اخیر، اظهار نظرهای متعددی در مورد کاشت و ترویج گردوی گرمسیری در فضای مجازی منتشر می‌شود و افراد زیادی از مزایای این نوع گردو و لزوم ترویج کشت آن در مناطق گرمسیری کشور سخن به میان آورده‌اند. برآن شدیم با گفت و گو با کارشناسان به بررسی این موضوع بپردازیم چراکه بسیاری از کشاورزان و باغداران مناطق جنوبی کرمان، از یک طرف، اقتصادی بودن این محصول را می‌بینند و از دیگر سو مردد و نگران هستند که آیا کاشت آن در این منطقه با موفقیت همراه خواهد بود یا نه!
اصلا پِکان چه نوع گردویی است؟
پِکان، به گفته کارشناسان، گردوی بومی جنوب شرقی آمریکا و جنوب مکزیک بوده و ارتفاعش به ۲۰ تا ۴۰ متر و قُطر تنه آن حداکثر به ۲ متر و بیشتر می‌رسد.
«آب و هوای مکزیک در برخی نواحی، معتدل کوهستانی و جنوب آن همچون مناطق جنوبی کرمان، گرم و مرطوب است»
تفاوت پکان با سایر گردوها در این است که ۹۸ درصد گردو را مغز آن تشکیل می‌دهد زیرا این گردو برخلاف سایر گردوها دارای جداره سختِ جدا کننده در داخل هسته نبوده و مغز آن از سایر گردوها چرب‌تر است به همین علت بسیار خوش‌خوراک و بازارپسند است. در همین راستا تصمیم گرفتیم ابعاد مختلف کاشت این نهال خارجیِ بومی‌سازی شده را بررسی کنیم.
اینکه کاشت و ترویج یک درخت غیربومی اما سازگار با منطقه جنوب کرمان، می‌تواند در اقتصاد باغداری این منطقه تاثیرگذار باشد را باید از اهل فن، جویا می‌شدیم پس نخست به سراغ سعید برخوری دکترای کشاورزی و رییس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان رفتیم. وی سطح موجود گردوی پِکان در جنوب کرمان را یک هکتار اعلام کرد.
یک هکتار پکان در جنوب کرمان کشت شده است
برخوری گفت: طبق بررسی کارشناسان، این نوع گردو در مناطق میان‌دَر (معتدل) جنوب کرمان به ثمر نشسته و کاشت آن با نتایجی مثبت و بعضا منفی همراه بوده است.
« در جنوب کرمان، میان‌دَر به مناطقی همچون دَلفارد، سَقدِر و جبالبارز که بین نواحی سردسیر و گرمسیر واقع شده‌اند، می‌گویند و جالب است بدانید در برخی از این مناطق همچون دلفارد، درختانی همچون گردوی سردسیری، آلو و زردآلو، مرکبات و خرما در کنار هم ثمر می‌دهند» درواقع، هم‌زیستی درختان گرمسیری و سردسیری در این مناطق برای بسیاری از مسافران و گردشگران باعث تعجب و شگفتی است.
ریس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان عملکرد گردوی پِکان در جنوب کرمان را ۶۰۰ کیلوگرم در هر هکتار عنوان کرد. ریس سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان اما عملکرد گردوی پِکان را در جنوب کرمان ۶۰۰ کیلوگرم در هر هکتار عنوان کرد و گفت: این نوع گردو به شکل تک‌درخت در باغ‌های دلفارد و در شهرستان‌های جیرفت، منوجان و عنبرآباد کشت شده است.
وی اظهار داشت: با توجه به اینکه گردوی پکان در برخی مناطق بازدهی خوبی نداشته، مورد استقابل باغداران قرار نگرفته است و در مناطق معتدلی که این درخت ثمردهی دارد علتش این است که در این مناطق، درختان با تنوع بیشتری کشت می‌شود، با این حال در آن مناطق هم مورد استقبال واقع نشده است.
البته، برخی از کارشناسان بر این باورند که شاید کشاورزان، گونه مناسب و سازگار با اقلیم منطقه خود را خریداری و کشت نکرده‌اند و همین موضوع باعث دلسردی آن‌ها شده است.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی جنوب استان کرمان در این رابطه اظهار داشت: شاید عملکرد ضعیف گردوی پکان در برخی مناطق، نوع نهالی بوده که با منطقه یا محل کشت سازگاری نداشته است.
منصور شریف همچنین گراتکس، ویچیتا، گراکینگ و چوکتا را از انواع ارقام گردوی پکان در جهان دانست و تاریخ کشت این نوع گردو را در جنوب کرمان از حدود ۱۰ سال قبل عنوان کرد.
حال این سوال مطرح می‌شود که آیا با تکنولوژی‌های دهه اخیر و کشف روش‌های مختلف پیوندزنی درختان، هنوز این نوع گردو در مناطق میان‌دَر جنوب کرمان قابل کشت نیست یا اینکه می‌توان گونه مناسب را پیدا و ترویج کرد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی جنوب کرمان کشت گردوی پکان را برای نخستین‌بار در این منطقه، ثمره طرح تولید محصولات گرمسیری(pcp) سازمان خواربار و کشاورزی (فائو) دانست و گفت: در این طرح ۱۰ نوع درخت میوه گرمسیری در شهرستان جنوبی استان کرمان کشت شد که بازدهی مطلوبی را به دنبال نداشت.
وی افزود: چرایی بازده نبودن این درختان باید تحقیق و بررسی شود، شاید نوع این درختان سازگار با منطقه نبوده و قطعا در زمان کشت چنین درختانی، نوع ارقام مشخص نبود و فقط تحت عنوان گردو، گیلاس، سیب و گلابی گرمسیری کشت شده است.
با این تفاسیر آیا می‌توانیم بگوییم هنوز می‌توان رقم سازگار با مناطق جنوبی کرمان را کشف و کشت آن را نهادینه کرد؟
به سراغ عضو هیات علمی دانشگاه جیرفت رفتیم و او اینگونه پِکان را معرفی کرد: این گردوی گرمسیری تنها جنس از گردوئیان است که نیاز سرمایی پائینی داشته و در مناطق نیمه گرمسیری، به خوبی رشد و نمو کرده و محصول مناسب با کیفیت بالایی تولید می‌کند.
فاطمه‌السادات موسوی، خاستگاه گردوی پکان را بخشی از آمریکا و مکزیک دانست و عنوان کرد: مغز این میوه از لذیذترین خشکبارها بوده و ارزش غذایی بالایی دارد.
وی میزان بالای اسید اولئیک (اسید چربی یا روغنی) در پکان را از ویژگی‌های منحصر به فرد این گونه گیاهی دانست و گفت: در برخی از ارقام پکان، میزان اسید اولئیک بیش از ۲ برابر گردوی معمولی بوده و معمولا به بیش از ۷۵ درصد می‌رسد.
او با بیان اینکه امروزه در دنیا توسعه کشت پکان در مناطقی که محدودیتی از نظر اقلیمی برای این درخت ندارند بسیار مورد توجه قرار گرفته است، اظهار داشت: کشور آمریکا بزرگترین تولید کننده پکان در دنیا بوده و تولید و عرضه ارقام تجاری را در انحصار خود دارد. «گردوی پکان دارای رنگ روشن بوده و شکل بیضی بسیار منظمی دارد»
این دکترای کشاورزی با بیان اینکه گردوها از نظر غذایی و سلامت برای بدن بسیار مفید هستند، بیان داشت: از بین گردوها شاید بتوان بهترین نوع گردو را پکان نامید که از نظر چربی و مواد غذایی کامل است.
او نیز با بیان اینکه درختان پِکان تا ارتفاع ۴۰ متر رشد می‌کنند، تصریح کرد: قُطر این نوع گردو به ۲ متر می‌رسد که گاهی ارتفاع یک درخت ۱۰ساله پکان شاید به پنج متر برسد.
موسوی ادامه داد: برگ این نوع گردو دراز بوده و تا ۴۵ سانتی‌متر نیز می‌رسد که هر برگ داری عَرضی حدود ۱۲ سانتی‌متر است.
وی گردوی پکان را بهترین رقم برای مناطق گرمسیری کشورمان به ویژه دزفول، بندرعباس، کیش، قشم، اهواز، آبادان، خرمشهر، جنوب استان کرمان و مناطقی با آب و هوای گرم و متعادل برشمرد و گفت: این نوع درخت، درختی است بلند، اَفراشته و پُر طاقت، دارای شاخه‌های وزین و پیچ خورده و برگ سبز روشن و سایه‌انداز متوسط که واریته‌های گوناگون آن مناسب شرایط اقلیمی مختلف است.
این مدرس دانشگاه هم مهمترین دلیل کم استقبالی از پکان در منطقه جنوب کرمان را انتخاب رقم نامناسب این نوع گردو اعلام کرد و گفت: در زمان انتخاب گردوی پکان باید دقت لازم به عمل آید که گونه مناسب این نوع درخت انتخاب شود.
«باغداران، قبل از خرید نهال پکان، شرایط اقلیمی منطقه خود را برای کارشناسان کشاورزی و مدیران نهالستان‌ها تشریح کنند»
اما موسوی با بیان اینکه کشت عمیق پکان به درخت صدمه می‌زند، اظهار داشت: این نوع گردو برای ازدیاد محصول، به گرمای زیاد تابستان نیاز دارد. پکان در سال‌های نخستِ کشت، کُند و بعد از چند سال سرعت رشد متوسطی پیدا می‌کند.
به گفته او، این درخت در پنج سالگی میوه می‌دهد و هر سال بر میزان میوه‌دهی آن افزوده می‌شود. البته خاک مرطوب و غنی را ترجیح می‌دهد.
وی با بیان اینکه پکان نور مستقیم خورشید را می‌پذیرد، بیان داشت: این نوع گردو در زمستان یا اوایل بهار هرس خوشه گیری و یا هرس فرم و در صورت نیاز، تُنُک (پهن) می‌شود.
دکترای کشاورزی به تغذیه درخت گردوی پکان (گرمسیری) هم اشاره کرد و گفت: هر بهار، دادن مقداری کود شیمیایی و در پائیز کود دامی پوسیده برای این درخت مفید بوده و آبیاری آن در فصول سرد، هر ماه یک بار است.
تا این قسمت از گزارش با گردوی گرمسیری پکان و نحوه انتخاب نهال مناسب آن آشنا شدیم. پس به سراغ مرکز تحقیقات کشاورزی به عنوان متولی امر پژوهش در این حوزه رفتیم. رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی جنوب استان کرمان اما حرفِ آخر را زد و گفت: تا کنون هیچ طرحی در زمینه گردوی پکان، کار نشده است.
دکتر احمد آئین کشت گردوی گرمسیری را یک طرح تحقیقاتی دانست و افزود: این طرح باید توسط کارشناسان بررسی و در مورد آن تحقیق شود تا پس از کشت آزمایشگاهی و تحقیقات لازم، تاییدیه یا رد کشت آن اعلام شود.
او کشت گردوی گرمسیری را بدون تحقیق و آزمایش به مردم توصیه نکرد و گفت: از دیدگاه علمی هر نوع درختی که برای نخستین مرتبه کشت می‌شود باید مورد بررسی قرار گیرد تا شاهد تکثیــر ویــروس و تبعات دیگر در منطقه نباشیم.
حال باید سوال کرد چرا پس از گذشت یک دهه از نخستین کشتِ پکان در جنوب کرمان، هنوز به عنوان یک طرح جدی به موضوع کاشت و ترویج آن نگاه نشده است. طبق بررسی‌هایی که داشتیم هر نهال پکان، امروز بسته به نوع رقم آن از ۵۰ تا ۲۰۰ هزار تومان به فروش می‌رسد. کشاورزانِ زیادی تمایل به کشت این رقم صادراتی و خوش‌بازار دارند اما نبود تحقیقات لازم در این زمینه، آن‌ها را حیران کرده است و نمی‌دانند باید بکارند یا نکارند! انتظار می‌رود مسوولان مربوط با انجام تحقیقات لازم در خصوص واریته‌های پکان، تکلیف باغداران جنوبی را روشن کرده و در اطلاعیه‌هایی نوع ارقام سازگار با مناطق جنوبی استان را مشخص و به کشاورزان اعلام کنند.