پس از قریب به دو هفته درگیری بر سر قره باغ ، وزیران خارجه ارمنستان و جمهوری آذربایجان در مورد یک سند مشترک و برقراری آتش بس در منطقه قره باغ از ساعت ۱۲ روز شنبه ۱۰ اکتبر (۱۹ مهر) توافق کردند.
در بیانیه مشترک عنوان شده است که، ارمنستان و جمهوری آذربایجان با میانجیگری مشترک گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا مذاکرات اساسی را با هدف دستیابی به یک توافق صلح آمیز در اسرع وقت ادامه خواهند داد.
بر اساس این بیانیه هر دو طرف ملزم به آتش بس برای اهداف انسانی، تبادل اسرای جنگی و سایر زندانیان و همچنین اجساد کشته شدگان مطابق با معیارهای صلیب سرخ بین المللی خواهند بود. این دعوت برای نشست مشترک دو طرف با دعوت «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه صورت گرفت.
ایران و روسیه به عنوان دو کشور منطقه خواستار برقراری آتش بس از سوی ایروان و باکو بوده و هستند.
برقراری آتش بس از سوی دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان علاوه بر اینکه از سوی کشورها و مجامع بین المللی مورد استقبال قرار گرفت، موجب خرسندی بسیاری از مردم منطقه و به ویژه ساکنان منطقه قره باغ گردید.
اما به رغم این خرسندی و اعلام رضایت عمومی، چند نکته و سووال نیز در این آتش بس وجود دارد که نیازمند ارائه پاسخی روشن از سوی بازیگران آن و نیز برطرف کردن نگرانی ها می باشد.
نخستین پرسش این است که، آیا آتش بس برقرار شده پایدار خواهد بود و باکو و ایروان به تعهدات خود در این زمینه عمل خواهد کرد، اگر این چنین است، چرا پس از برقراری آتش بس طرفین در چندین نوبت یکدیگر را به نقض آن متهم کردند که در آخرین مورد آن حمله روز شنبه به شهر گنجه جمهوری آذربایجان بود که موجب کشته و یا زخمی شدن دهها نفر شد.
نقض مکرر آتش بس از سوی هر دو طرف به حدی بارز و مشخص بود که حتی واکنش مقامات ایران را نیز در پی داشت به گونه ای که سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امورخارجه در واکنش به نقض آتش بس اعلام شده میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان گفت که ایران بار دیگر از دو طرف می‌خواهد ضمن پایبندی به آتش بس، گفت‌وگوهای خود را در چارچوب حقوق بین‌الملل و احترام به تمامیت ارضی یکدیگر و تخلیه شهرهای اشغالی از سر بگیرند.
خطیب زاده در این باره افزود: جمهوری اسلامی ایران ضمن ابراز تاسف از نقض آتش بس اعلام شده در درگیری‌های اخیر میان جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان و دعوت از طرفین به خویشتنداری بیشتر، حملات موشکی به زیر ساخت‌های حیاتی و مناطق مسکونی شهرها و کشتار غیر نظامیان را محکوم کرده و با خانواده‌های داغدار ابراز همدردی می‌کند.
.برخی از ناظران و نیز مقامات کشورهای منطقه معتقدند که وجود برخی کشورها و دولت های ثالث موجب ناپایداری آتش بس در قره باغ شده است
در همین راستا دکتر حسن روحانی رئیس جمهور ایران نیز در تماس تلفنی با رئیس جمهور روسیه، ضمن اعلام نگرانی از نقض آتش بس با بیان اینکه درگیری نظامی دو کشور همسایه یعنی جمهوری آذربایجان و ارمنستان برای ما بسیار تلخ و نگران کننده است، اظهار داشت: مداخله احتمالی برخی کشورهای ثالت در این درگیری موجب گسترده و طولانی شدن بحران خواهد شد و آن را به نفع کشور های منطقه نمی دانیم.
هر چند رئیس جمهوری ایران نام هیچ کشوری را به طور مستقیم نبرد اما حضور برخی از این کشورها که دائم بر طبل جنگ می کوبند و موجبات خشونت و درگیری در منطقه را فراهم آورده اند و نیز عامل اصلی انتقال تروریست های تکفیری - صهیونیستی به منطقه مورد منازعه قره باغ بوده اند، به قدری ملموس و آشکار است که نیازی به نام بردن از آن ها نیست.
این که برقراری صلح و آشتی در منطقه از درجه اهمیت بالایی برای کشوررهای بزرگ از جمله ایران و روسیه برخوردار است، محل شک و تردید نیست، به همین علت تداوم ناآرامی و دامن زدن به آن از سوی هر کشور و یا دولت ثالثی نیز صورت بگیرد قابل پذیرش و اغماض نخواهد بود.
در همین راستا رئیس جمهور ایران نیز با تاکید بر ضرورت حفظ امنیت مرزهای ایران و جان هموطنان ساکن در مناطق مرزی، اظهار داشت: صلح در منطقه برای ما از اهمیت بالایی برخوردار است.
رئیس جمهور همچنین با ابراز نگرانی از حضور و مشارکت برخی گروه های تروریستی در درگیری منطقه قره باغ، تاکید کرد: حضور تروریست ها می تواند هم برای ایران و روسیه و هم کل منطقه خطرناک باشد.
ایشان با تاکید بر ضرورت تلاش مشترک و همکاری جمعی برای پایان دادن به درگیری ها، برقراری آتش بس و آغاز گفت و گو ها برای حل اختلافات، افزود: درصورت ادامه درگیری ها اوضاع در منطقه پیچیده تر شده و موجب خسارات و آسیب های مالی و جانی گسترده تر خواهد شد.
رئیس جمهور تلاش روسیه برای برقراری آتش بس و آغاز گفت و گو ها بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان را ارزشمند توصیف کرد و با مهم خواندن اجرای آتش بس و تداوم آن از آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای ارائه هرگونه کمک و همکاری در این زمینه خبر داد.
البته علاوه بر دخالت کشورها و یا دولت های دیگر در منازعه قره باغ موضوع مهم دیگر ورود تروریست های تکفیری به منطقه مورد مناقشه است که به نظر می رسد با توجه به برقراری آتش بس ضرورتی به حضور آنان نخواهد بود و انتقال دهندگان ملزم به بازگرداندن آنها به محل های سابق خواهند بود که بدون تردید هرگونه اغماض در این زمینه نیز از سوی ایران و روسیه و مردم منطقه مورد پذیرش نخواهد بود.
به هر روی با توجه به بی نتیجه بودن تلاش های گروه میانجیگر مینسک در برقراری صلح میان باکو و ایروان طی نزدیک به سه دهه و نیز به دست آوردن موفقیت نسبی ایران و روسیه برای برقراری این آتش بس، حتی در صورتی که این آتش بس شکننده و ناپایدار نیز باشد، باز کشورهای قدرتمند منطقه راسا خواهند توانست میان دو طرف مناقشه صلح و آشتی برقرار کنند.
شاید به همین علت است که حتی رئیس جمهور روسیه نیز به نقش موثر کشورهای منطقه از جمله جمهوری اسلامی ایران اشاره و گفته است که مواضع ایران در مسائل منطقه از جمله بحران قره باغ از اهمیت بالایی برای ما برخودار است و از ادامه رایزنی با تهران برای حل و فصل موضوع استقبال می کنیم.
پوتین مداخله کشورهای ثالث و همچنین حضور برخی گروه های تروریستی در بحران قره باغ را برای منطقه خطرناک خواند و گفت: تلاش همه ما همسایگان باید پایان دادن به جنگ و خونریزی و حل بحران از طریق گفت و گو و مذاکره باشد .
بر این اساس به نظر می رسد خواست روسیه نیز همان است که حسن روحانی آن را اعلام کرد و این همسویی و هماهنگی میان تهران و مسکو را به فال نیک گرفته و آن را سرآغاز دیگر برای برقراری صلح، امنیت و ثبات در منطقه ارزیابی می نماییم.