به گزارش ایرنا، صنعت کشت و تولید گیاهان دارویی امروز در جهان به عنوان یک صنعت مستقل توانست برای هزاران نفر شغل ایجاد کند و درآمد مناسبی را برای اقشار مختلف از تولید کننده و صادر کننده گرفته تا پزشک و پژوهشگر و داروساز به همراه داشته باشد.
در ایران به دلیل وجود مناطق حاصلخیز با آب و هوای گوناگون زمینه رشد، کشت و تولید انواع گیاهان دارویی میسر است اما باید با برنامه‌ریزی و تدابیر صحیح برای کشت و پس از آن بهره برداری اصولی و غیرمخرب و در نهایت احیای منابع طبیعی و جهش تولید در این ارتباط گام برداشت.
نگاهی به وضعیت استان اصفهان از حیث انواع گیاهان دارویی حاکیست که وجود مجموعه‌ای ارزشمند از گیاهان دارویی و صنعتی در محل ایستگاه تحقیقاتی این خطه با بیش از ۲۸۵ گونه گیاهی به همراه ۳۰۰ نمونه بذر گیاهان دارویی در بانک بذر توانسته بستر مناسبی را برای کار و فعالیت در این صنعت بوجود آورد.
در رویشگاه‌های طبیعی استان اصفهان ۳۰۰ گونه گیاه دارویی، صنعتی، خوراکی، ادویه‌ای که به آنها محصولات فرعی جنگل و مرتع گفته می‌شود شناسایی شده که در کل ۹.۶ میلیون هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی استان گسترده شده‌اند، ۴۵ گونه از این محصولات برای مصارف مختلف اشاره شده بهره برداری می‌شوند.
بر اساس آمار و ارقام اخذ شده از اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری اصفهان، این نهاد اکنون سطحی معادل ۹۱۱ هزار و ۹۹۰ هکتار از رویشگاه‌های محصولات فرعی را در قالب ۱۳۸ طرح احیا و بهره برداری مطالعه کرده و این تعداد بهره برداری مطالعه شده به ترتیب شامل حدود ۷۳۹ هزار هکتار کتیرا، ۶۱ هزار هکتار آنغوزه، ۲۰ هزار هکتار باریجه، ۵۲ هزار هکتار اُشنان، ۱۳ هزار هکتار کرفس کوهی و ۳۷ هزار هکتار سایر محصولات است.
علاوه بر این بهره برداری از محصولاتی از جمله سماق، انواع آویشن کوهی و شیرازی، محلب، نسترن وحشی، زیره سیاه، کنگر، میوه بلوط و سایر گونه‌ها انجام می‌شود.
درباره نقاط قوت استان اصفهان در زمینه کشت، توسعه و بهره برداری گیاهان دارویی و صنعتی باید گفت که اجرای طرح‌های این بخش نسبت به سایر بخش های اجرایی مانند جنگل و مرتع کمترین وابستگی و نیاز مالی را به اعتبارات تملک دارایی و هزینه‌ای دارد، بطوریکه اکثر هزینه‌ها از جمله نظارت، احیا و بهره برداری و حتی مطالعات را مجریان می‌پردازند جدای از آن درآمدی نیز از محل بهره مالکانه عاید دولت می‌شود.
امکان کشت گونه های متنوع دارویی با قابلیت‌های اقتصادی در عرصه‌های طبیعی استان در مناطق غربی و جنوبی استان با بارندگی بالای ۴۰۰ میلیمتر وجود دارد و در کنار آن وجود چندین مورد صنایع داروسازی و اسانس گیری معتبر با کادر تخصصی و تحقیقاتی و نیروی جوان و تحصیلکرده و علاقه‌مند به کار و تولید در بین قشر بهره برداران منابع طبیعی فرصتی مناسب را رقم زده است.
بنا به اظهارات کارشناسان اقتصادی وجود تجار عمده صادرات گیاهان دارویی به خصوص صادرکنندگان کتیرا در استان اصفهان و همچنین فعالیت بازار گیاهان دارویی بعنوان اولین بازار گیاهان دارویی کشور در شهر اصفهان و شرکت‌های تامین نهاده های کاشت گیاهان دارویی از دیگر نقاط قوت این صنعت در این منطقه به شمار می‌رود.
کارشناسان بر این باورند که وجود یافته های تحقیقاتی در زمینه نیازهای اکولوژیکی برخی گونه های دارویی و کادر متخصص در زمینه گیاهان دارویی و صنعتی در مرکز تحقیقات استان و استقرار مرکز بیوتکنولوژی منطقه مرکزی کشور در در این خطه، تدریس رشته تولید و بهره برداری گیاهان داروئی و معطر در سطح کارشناسی و فعالیت دانشگاه های معتبر مانند دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشکده داروسازی دانشگاه اصفهان زمینه های علمی مبتنی بر این صنعت را دو چندان کرده است.
برداشت سالانه افزون بر ۲ هزار تن گیاهان دارویی در اصفهان
در ارتباط با موضوع گیاهان دارویی در این خطه رییس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی اصفهان گفت: میزان برداشت این محصولات متأثر از شرایط اقتصادی بهره برداران، تقاضای بازار و شرایط عمومی رویشگاه‌ها هر سال دچار تغییرات و نوساناتی روبه رو می‌شود، ولی بطور متوسط میزان برداشت و تولید سالانه محصولات فرعی مراتع و جنگل های استان افزون بر ۲ هزار و ۱۰۰ تن به ارزش ۴۷۱ میلیارد ریال برآورد می‌شود و اشتغال ایجاد شده از این محل بیش از ۲۰۳ هزار نفر روز است.
آبتین میرطالبی در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: ارزش مورد اشاره شامل محصولات خام بوده و پس از فرآوری در صنایع داروسازی، آرایشی بهداشتی و غذایی ارزش محصولات نهایی و فرآوری شده به مراتب افزایش پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: یکی از مهمترین فواید بهره برداری محصولات فرعی، ایجاد منبع درآمد جایگزین برای بهره برداران منابع طبیعی در مقابله با چرای دام و فشار بر مراتع و جنگل‌ها، کشت دیم و شخم زمین‌های جنگلی و مرتعی است.
گسترش صنعت گیاهان دارویی گامی برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی
رییس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی اصفهان خاطرنشان کرد: ایجاد درآمد در تولید گیاهان دارویی صنعتی می‌توان فعالیت‌ها و رفتار های مخرب زیست محیطی در جنگل‌ها و مراتع را کاهش داد و درآمدی پایدار و سازگار با زیست بوم طبیعی برای جوامع محلی ایجاد کرد.
میرطالبی نبود ساختار تشکیلاتی مناسب در بخش بهره برداری را از چالش های این بخش برشمرد و گفت: از سال ۱۳۹۱ وظایف بخش بهره برداری محصولات فرعی از دفتر امور منابع جنگلی به دفتر امور مراتع منتقل شد و با وجود ظرفیت های بالای اشتغال، تولید و درآمد زایی برای بهره برداران و دولت، هنوز این بخش فاقد تشکیلات ساختاری شایسته جایگاه خود در ستاد و استان‌هاست از سوی دیگر از سال ۱۳۹۰ اعتبارات نظارت بر بهره برداری و تهیه طرح بهره برداری به علت حذف طرح مدیریت منابع جنگلی از سرفصل اعتبارات استان اصفهان حذف شد و متاسفانه از زمان انتقال وظایف بخش بهره برداری به دفتر امور مراتع اعتبار و ردیف مستقل برای این بخش در نظر گرفته نشده و اعتباری که این بخش در سال‌های گذشته از محل پروژه صیانت زاگرس دریافت می‌کرد افت کرده است.
به گفته وی کمبود نیروی نظارتی و به معنای دیگر کمبود کارشناس در اکثر شهرستان ها برای پیگیری امور بهره برداری شامل عملیات کشت و توسعه و نظارت بر قرارداد های منعقده و عملیات احیایی از دیگر مشکلات موجود به شمار می رود که باید برای آن چاره اندیشی کرد.
رییس اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی اصفهان تصریح کرد: کمبود امکانات پشتیبانی، رعایت نکردن اصول صحیح بهره برداری در برخی قرارداد های منعقده، نبود نظارت کافی و به موقع از جانب برخی شهرستان ها و استان، بالا رفتن هزینه های بهره برداری، ضعف بنیه مالی بهره برداران و مجریان قراردادها و عدم امکان ارائه ضمانت نامه های مورد نیاز از جمله ضمانت نامه بانکی، نبود ساختار مناسب و قوانین و مقررات به روزشده در بخش بهره برداری محصولات فرعی از دیگر چالش های این صنعت در استان محسوب می‌شود.
ضرورت گشت گیاهان دارویی متناسب با آب و هوای منطقه
بنا به اظهارات مدیرعامل یک شرکت تعاونی در منطقه کویری جندق از توابع شهرستان خور و بیابانک واقع در شرق اصفهان، کشت گیاهان دارویی باید متناسب با شرایط آب و هوای هر منطقه باشد و نباید گیاهانی را از مناطق دیگر به اجبار بخواهیم در منطقه دیگر کشت کنیم.
غضنفر حیدری در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: برای مثال در سال گذشته آویشن گلخانه ای از مناطق کوهستانی غرب اصفهان در این منطقه کشت شد و بدلیل تناسب نداشتن با آب و هوای کویری به استحصال کمتر از پنج درصد منجر شد.
وی با بیان اینکه میزان اعتماد نهاد اجرایی اداره کل منابع طبیعی باید به تولیدکنندگان افزایش یابد خاطرنشان کرد: بهترین افرادی که می دانند کدام گیاه متناسب با آن منطقه قابلیت پرورش دارد بومیان منطقه هستند.
این بهره بردار گیاهان دارویی یکی دیگر از مشکلات پیش پای تولیدکنندگان را وجود آفات گوناگون مانند موش در مناطق کویری دانست و تصریح کرد: این آفت ها سبب زیان به تولید کنندگان و کاهش تولیدات آنها می‌شوند.
واسطه و دلال معضل همیشگی تولیدکنندگان
بنا به گفته یک تولید کننده گیاهان دارویی در منطقه کوهستانی غرب اصفهان، وجود واسطه ها و دلالان اصلی‌ترین مشکلات این صنعت به شمار می‌رود.
احمد عباسی در گفت و گو با ایرنا اظهارداشت: بیشترین تلاش و زحمات را قشر کارگر را در برداشت گیاهان دارویی متقبل می‌شود اما بیشترین سود را واسطه ها و دلالان به جیب خود روانه می‌کنند و این ظلمی به جامعه کارگری است.
وی اضافه کرد: برای مثال کتیرای خرمنی در بالاترین قیمت کیلویی ۳۰۰ هزار تومان از تولیدکننده این خطه خریداری می‌شود اما در خارج کشور با احتساب قیمت دلار به کیلویی ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان می رسد.
این تولید کننده گیاهان دارویی با بیان اینکه خرید و فروش در این صنعت باید از حالت مافیایی خارج شود افزود: در این صورت خود تولیدکنندگان هم از درآمد کافی برخوردار خواهند بود و برای توسعه منابع طبیعی بیش از گذشته تلاش خواهند کرد.
نگاهی به وضعیت استان اصفهان از حیث عرصه‌های طبیعی حاکیست که این سرزمین به مرکزیت شهرستان اصفهان با ۲۴ شهرستان، مساحتی معادل ۱۰.۷ میلیون هکتار دارد که بیش از ۹۰ درصد از این مساحت را معادل ۹.۸ میلیون هکتار عرصه‌های منابع طبیعی و ملی و ازاین میزان حدود ۴۰۳ هزار هکتار جنگل معادل (۴ درصد)، ۶ میلیون هکتار مرتع معادل (۶۴ درصد ) و سه میلیون هکتار بیابان معادل ( ۳۲ درصد) در بر گرفته است.
جنگل‌های استان اصفهان بطور عمده در ۲ شهرستان فریدونشهر با ۴۰ هزار هکتار و سمیرم با ۲۵ هزار هکتار پراکنده است و سرانه جنگل درکمتر از ۰.۱ هکتار است اما با وجود سطح به نسبت کم از تنوع گونه‌ای خوبی ( ۳۵ گونه درختی ودرختچه ای) برخوردار است.
این استان از نظر تقسیم بندی نواحی رویشی در ۲ ناحیه رویشی زاگرسی و ایران تورانی قرار گرفته که ناحیه رویشی زاگرسی غرب و جنوب استان را شامل می‌شود و بقیه مناطق استان جزو ناحیه رویشی ایرانی تورانی است.
این استان واقع در مرکز کشور دارای اقلیم خشک و نیمه خشک است و از این پهنه ۳.۲ میلیون هکتار معادل ۳۲ درصد سطح استان را اراضی بیابانی و شنزار تشکیل داده که به طور عمده در بخش‌های شمالی و شرقی آن پراکنش دارند.