صادرات به معنای انتقال کالا یا خدمات از یک کشور به کشور دیگر است به گونه‌ای که این انتقال از مسیر رسمی و گمرکی بین کشورها صورت گرفته باشد.
به عبارت کلی در تجارت بین‌المللی «صادرات» اشاره به فروش کالا و خدمات به بازارهای خارج از قلمرو گمرکی کشور تولیدکننده اطلاق می‌شود.
رشد صادرات اثر مستقیمی بر درآمدهای ارزی کشور داشته و از این طریق با تامین منابع ارزی کشور امکان سرمایه‌گذاری‌های لازم برای قرار گرفتن اقتصاد در مسیر رشد و توسعه را فراهم می‌سازد.
از طرف دیگر توسعه صادرات امکان استفاده از امکانات بازارهای جهانی برای رشد تولیدات داخلی را مهیا کرده و از این طریق واحدها و بنگاه‌های تولیدی را قادر می‌سازد از محدودیت‌های بازار داخلی رهایی یافته و با توسعه مقیاس تولید به منظور صادرات بیشتر به بازارهای خارجی علاوه‌بر کسب درآمدهای ارزی از صرفه‌های اقتصادی حاصل از مقیاس تولید نیز بهره کافی ببرند.
به جرات می‌توان گفت در چند دهه اخیر هیچ کشوری نتوانسته بدون تجارت برون مرزی و جذب سرمایه و فناوری از سایر کشورهای جهان دستاورد اقتصادی قابل توجهی کسب کند و استانداردهای زندگی بهتری برای شهروندانش فراهم سازد.
اگر چه بازتر شدن اقتصاد و حضور فعال در عرصه‌های جهانی به معنی حل تمامی مشکلات اقتصادی نیست اما نقش بسیار حیاتی در فائق آمدن بر آن ایفا می‌کند.
این مهم برای کشور ما که به سبب تحریم‌های اقتصادی آمریکا با محدودیت‌هایی در صادرات نفت مواجه شده است، از اهمیت دوچندانی برخوردار است و ضرورت تدوین راهبردی بلندمدت صادرات غیرنفتی کشور بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود.
برای تحقق این مهم الزاماتی وجود دارد و از سوی دیگر موانعی فراروی آن قرار دارد که باید با تدوین برنامه‌های مناسب آن را برطرف کرد.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)مرکز چهارمحال و بختیاری این موضوع را با صباح عباسی کارشناس مسائل اقتصادی، استاد دانشگاه شهرکرد و دارنده نشان لیاقت و شایستگی از سازمان جهانی گمرک در یک گفت و گو مورد بررسی قرار داده است.
ایرنا: در شرایط کنونی جهان، نگاه جدید به صادرات چگونه است؟
صباح عباسی: امروزه رویکرد به صادرات ۲ طرفه است و کشورها در کالاهایی که مزیت نسبی دارند اقدام به صادرات می‌کنند و در مقابل برای توسعه دانش و تولیدات خود ناگزیر به واردات هستند.
در واقع امروز با "کالاهای جهانی" طرف هستیم به این صورت که کشوری نمی‌تواند به تنهایی کالایی را تولید کند مگر اینکه اقدام به صادرات و واردات کند و هر کشوری در تولید بخشی از آن کالا سهیم باشد.
خوکفایی در محصولات و کالاها یک نگاه صرف سیاسی است و امروز به سبب تعاملات تجاری، هیچ کشوری نمی‌تواند ادعا کند که در زمینه تولید کالایی خودکفا است بلکه در یک نگاه معقول اقتصادی همه ملت‌ها بخشی از اقتصاد جهانی را شکل می‌دهند.
از همین‌رو در دنیای کنونی هیچ کشوری وارد کننده صرف و یا صادرکننده صرف نیست و همه کشورها به یکدیگر وابسته هستند.
ایرنا: با این تعریف صادرات در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید و موانع و مشکلاتی که با آن روبرو است، کدامند؟
عباسی: بی‌شک تحریم‌های اخیر بخشی از صادرات کشور را با کاهش روبرو کرده است و ما طی ۲ سال اخیر با کاهش صادرات مواجه بوده‌ایم که بخشی از آن به تحریم‌ها بازمی‌گردد، اما برخی سیاست‌های داخلی نیز در کاهش صادرات کشور نیز بی‌تاثیر نبوده است.
سیاست بازگشت ارز و تعهدات ارزی برای صادرکنندگان یکی از سیاست‌هایی بوده که در ۲ سال اخیر به شدت بر صادرات کشور تاثیر گذاشته که اگر چه این سیاست هدف مهمی از جمله بازگشت ارز به کشور را مدنظر داشته اما در عمل به هدف غایی خود نرسیده و می‌طلبد بانک مرکزی در این خصوص تجدیدنظر کند چرا که به گفته بانک مرکزی هنوز هفت میلیارد دلار ارز به کشور بازنگشته که این موضوع نشان می‌دهد این سیاست کارایی لازم را نداشته و انگیزه صادرات را از تاجران گرفته است.
به نظر می‌رسد اگر بانک مرکزی تخفیفی برای بازگشت ارز برای صادرکنندگان قائل شود و از حالت یکجانبه‌گرایی خارج شده و نظر بخش خصوصی را در این برنامه ببیند می‌توان به رونق صادرات غیرنفتی کشور امیدوار شد.
ایرنا: علاوه‌بر سیاست تعهدات ارزی چه موانع و محدودیت‌های دیگری فراروی صادرات کشور وجود دارد؟
عباسی: ما در حال حاضر با برخی محدودیت‌های ساختاری و فرهنگی در عرصه صادرات کشور روبرو هستیم.
محدودیت‌هایی نظیر بورسی شدن کالاها و اعمال محدودیت برای صادرات واحدهای تولیدی سبب شده تا واحدهایی که توان تولید ۱۰۰ درصد ظرفیت خود را دارند مجبور به تولیدی کمتر از ظرفیت واقعی خود شوند.
اعمال نظرات سلیقه‌ای، جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌ها و نبود یک نظام جامع و یکپارچه از دیگر موانع و آسیب‌هایی است که صادرات کشور با آن مواجه است.
به دلیل مشکلات ساختاری در قانون و نبود یکپارچگی لازم بین نهادهای متولی، یک واحد صنعتی مجبور است خود در نقش یک بازرگان نیز ایفای نقش کند.
به این معنی که هم واردات واحد تولیدی خود را انجام دهد و هم صادرات خود را بر عهده گیرد که به صورت عملی باید در هر سه حوزه در راس عمل کند و از پس مشکلات همه بخش‌های ساختاری برآید.
محدودیت مهم دیگر، به نگاه سنتی بازرگانان بازمی‌گردد به این صورت که تاجران و صادرکنندگان کشور و استان نگاه بلندمدت در عرصه تجارت خارجی ندارند، حاضر نیستند با ارائه مشوق‌هایی به کشورهای هدف کالاهای خود را با قیمت مناسب‌تر ارائه دهند.
از سوی دیگر نگاهی به مقوله‌هایی نظیر بسته‌بندی مناسب، فرآوری تولیدات و ارائه محصولات متنوع ندارند و در بسیاری از موارد اقدام به خام فروشی می‌کنند، در حالی که خام‌فروشی بزرگترین آسیب در عرصه تجارت خارجی است چرا که همین محصولات با فرآروی بهتر و متنوع‌تر و البته قیمت‌های بسیار بالاتر به کشور خودمان فروخته می‌شود.
ایرنا: آیا در بخش صادرات ایستایی وجود دارد؟
عباسی: هیچ ایستایی در ترخیص و صادرات کالا از کشور وجود ندارد و از سوی دیگر هیچ محدودیتی هم بابت میزان صادرات نیست و صادرکنندگان به هر میزان کالایی که بخواهند می‌توانند صادر کنند و در سال‌های اخیر با راه‌اندازی سامانه‌های آنلاین نظیر اظهارالکترونیک، کالاهای صادراتی در کمترین زمان و در هر ساعت از شبانه‌روز صادر می‌شوند.
ایرنا: مهمترین کالای صادراتی چهارمحال و بختیاری در سال‌های اخیر بادام مامایی بوده است، اما این کالا به صورت خام صادر می‌شود و ارزش افزوده چندانی برای تولیدکننده به همراه ندارد، از سوی دیگر بنا بر اظهار مسئولان صادرات این کالا در سال‌های اخیر کاهش یافته است، نظر شما در خصوص نحوه صادرات این کالای استراتژیک چیست؟
عباسی: بادام به ویژه بادام مامایی تبدیل به یک کالای راهبردی صادراتی در سال‌های اخیر شده که می‌توان از این ظرفیت برای ارزآوری و سودآوری تولیدکنندگان بهره گرفت اما از آنجا که انسجامی در بازار فروش بادام استان به ویژه بین صادرکنندگان وجود ندارد این محصول با ارزشی کمتر از ارزش واقعی خود صادر می شود در حالی که می‌توان آن را با فراوری‌های متنوع به کشورهای متعددی صادر کرد.
در عین حال باید تاکید کرد که بادام استان به هیچ عنوان در حد وسیعی قاچاق نمی‌شود و از مبادی گمرکی صادر می‌شود و از آنجا که تاجر مشخصی در خصوص صادرات بادام در استان نداریم به نظر می‌رسد در این حوزه با خلاهایی مواجه هستیم و گرنه قاچاقی در این خصوص وجود ندارد.
ایرنا: فرصت‌ها و تهدیدهای بخش صادرات استان کدامند؟
عباسی: در شرایط کنونی بی‌شک در خصوص صادرات کالایی نظیر فرش که یکی از مهمترین کالاهای صادراتی استان است با محدودیت روبرو هستیم و به تبع آن می‌توان گفت تحریم‌ها بزرگترین چالش فرآروری حوزه صادرات استان و کشور است اما در کنار آن نبود انسجام، نداشتن اتحادیه و نبود تاجران تخصصی و نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی مناسب از مهمترین آسیب‌ها و تهدیداتی به شمار می‌رود که متوجه صادرات استان است.
در حوزه فرصت نیز شرایط جغرافیایی استان و نزدیکی و مجاورت به استان خوزستان و اصفهان، برخورداری از محصولات مهم صادراتی نظیر بادام و فرش و مزیت نسبی در تولید برخی کالاهای صادراتی از جمله این فرصت‌ها به شمار می‌رود.
ایرنا: چه راهکارهایی برای رفع موانع صادرات و رونق آن پیشنهاد می‌شود؟
عباسی: در ابتدا باید موانع ساختاری در قانون برطرف شود و با یک دید علمی، فنی و کارشناسی شده به مقوله تجارت خارجی و صادرات نگاه شود و از بدنه کارشناسی برای بهره‌گیری از فرصت‌های شکل گرفته بهره گرفت.
سپس در استان‌هایی نظیر استان‌های کمترتوسعه از جمله چهارمحال و بختیاری به تربیت تاجران تخصصی و کارآزموده اقدام کرده و با تشکیل اتحادیه و تشکل‌های تخصصی فرایند صادرات را تسهیل کرد.
در گام‌های بعدی افرادی که به عنوان هیات‌های تجاری و یا حضور در نمایشگاه‌ها حضور پیدا می‌کنند از افراد توانمند و کارشناس باشند تا بتوانند با بازاریابی و بازارآفرینی، سهم استان را در بخش صادرات افزایش دهند.
نگاه سنتی به صادرات نیز باید تغییر کند و متناسب با تجارت روز شود و اعتقاد به رقابت‌پذیری و از جمله سود کم اما مستمر بین تاجران استان حاکم شود.
ایرنا: آیا کمک بخش خصوصی در صادرات کالا در استان امکانپذیر و موثر است؟
عباسی: بله امکانپذیر است اما برای بخش خصوصی توجیه اقتصادی ندارد که وارد مقوله‌هایی نظیر انبارداری شود چرا که حجم کالاهای ورودی و خروجی در استان به حدی نیست که بتوان از توان بخش خصوصی بهره گرفت و انبارداری برای این بخش زیان‌ده می‌شود.
ایرنا: نقش دولت و دیگر دستگاه‌های متولی در کمک به بخش صادرات چیست؟
عباسی: دستگاه‌های مختلف هر کدام وظایفی برعهده دارند به طور مثل در حوزه حمل و نقل باید مشارکت شود در قانون برای این بخش وظایف و حقوقی درنظر گرفته شده است.
از سوی دیگر دولت باید با ارائه تسهیلات و مشوق‌ها صادرکنندگان را حمایت کند.
احساس مسئولیت و نیاز مسئولان به مقوله مهم صادرات باید بیشتر شود و در مباحث بازاریابی و بازارآفرینی به صادرکنندگان کمک کنند.
مطالعات و تحقیقات از الزامات رونق صادرات است و باید بر روی مزیت‌های نسبی استان در حوزه صادرات مطالعات و تحقیقات بیشتری شود به طور مثال به جای تمرکز بر واحدهای آلاینده مثل فولاد و پتروشیمی می‌توان با ایجاد کارخانه‌های فرآوری بادام به این محصول به عنوان یک کالای راهبردی نگاه شود و سهم استان از صادرات را افزایش داد از همین رو باید نگاه‌های فعلی تغییر کند.
در واقع هر کالایی می‌تواند راهبردی و صادراتی باشد به شرط اینکه روی آن تحقیق و مطالعه شود و بتوان از فرصت‌های شکل گرفته آن بهره گرفت.
به طور مثل در حال حاضر شیره خرما از استان به کشورهای دیگر صادر می‌شود اما همین شیره خرما در کشورهای اروپایی تبدیل به شکلات می‌شود و با قیمت خیلی بالاتر به کشور وارد می‌شود از همین رو باید روی صنایع تبدیلی و تکمیلی تمرکز بیشتری شود.
ایرنا: مهمترین چالش‌های صادرات در استان چه چیزی است؟
عباسی: جدا از چالش‌های ساختاری و فرهنگی، یکی از مهمترین خلاهایی که در حال حاضر در استان وجود دارد نبود تاجران حرفه‌ای است.
در واقع استان از وجود تاجران متخصص بی‌بهره است و ما مجبوریم کالاهای خود را با واسطه و از طریق تجار دیگر استان‌ها به کشورهای هدف صادر کنیم.
از همین‌رو لازمه رفع این خلا ایجاد اتحادیه‌ها و تربیت تاجران توانمند و کارآزموده است تا بتوان به طور مستقیم و با ارزش افزوده بیشتر کالاهای خود را صادر کنیم.