ایمن‌سازی مستمر به ویژه در مناطق دوردست، بخشی از خدمات بهداشتی است که دچار بیشترین اختلال شده است. همچنین فرایند نظارت بر انتقال ویروس، گزارش‌دهی و نمونه‌گیری محیطی نیز در کشورهای درگیر پاندمی مختل شده است. علاوه بر این مدیریت و تامین واکسن فلج اطفال نیز با مشکلات جدی مواجه شده است و از ماه فوریه ۲۰۲۰ میلادی تاکنون بیش از ۶۰ شرکت در ۲۸ کشور جهان تولید واکسن فلج اطفال را متوقف کرده‌اند.
در حال حاضر بیماری فلج اطفال در ۱۶ کشور جهان شیوع دارد و پاندمی کووید ۱۹ موجب توقف عملیات واکسیناسیون در برخی از این کشورها شده است. این در حالی است که مدیر برنامه منطقه‌ای سامان جهانی بهداشت در آفریقا اعلام کرده است که نوع جدیدی از واکسن فلج اطفال تولید شده است که در برابر جهش‌های ژنتیکی ویروس ضعیف‌شده مقاوم است.
به گفته وی قرار است این واکسن خوراکی جدید که از لحاظ ژنتیکی پایدارتر از نمونه‌های قبلی است و توانایی جهش ندارد، از پایان ماه جاری میلادی به بازار عرضه شود.
بیست و چهارم اکتبر به منظور بزرگداشت تولد جوناس سالک، کاشف لهستانی تبار واکسن فلج اطفال و در راستای افزایش آگاهی عمومی و پیشگیری از این بیماری که همچنان یک تهدید جدی برای سلامت عمومی محسوب می‌شود، روز جهانی فلج اطفال نام گذاری شده است.
سابقه فلج اطفال به زمان باستان برمی‌گردد. ولی نخستین تشخیص بالینی آن توسط یک پزشک انگلیسی به نام مایکل آندروود در سال ۱۷۸۹ میلادی صورت گرفت. ابتکار ریشه کنی فلج اطفال از سال ۱۹۸۸ میلادی با اتحاد دولت‌ها با سازمان‌هایی نظیر یونیسف، سازمان جهانی بهداشت و روتاری بین المللی آغاز شد.
فلج اطفال یک بیماری عفونی است که توسط نوعی ویروس ایجاد می‌شود و به سیستم عصبی حمله می‌کند. این ویروس معمولا از طریق فضولات یا دهان به طور مستقیم از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شود. مصرف آب و مواد غذایی آلوده نیز ممکن است موجب انتقال ویروس شود. علایم اولیه فلج اطفال شامل تب، گیجی، سردرد، استفراغ، خشکی عضلات گردن و درد دست و پا است و تنها در چند ساعت می‌تواند موجب فلج کامل فرد شود.
هیچ درمانی برای این عارضه وجود ندارد و فقط می‌توان با واکسن از وقوع آن پیشگیری کرد.
ویروس فلج اطفال دارای سه گونه تهاجمی (نوع۱، نوع ۲ و نوع ۳) است. ویروس نوع ۲ در سال ۱۹۹۹ میلادی ریشه کن شد. همچنین یک کمیسیون مستقل از متخصصان به این نتیجه رسیدند که ویروس نوع ۳ در سراسر جهان ریشه کن شده است و هیچ موردی از این نوع ویروس از سال ۲۰۱۲ میلادی تاکنون گزارش نشده است.
این خبر پس از ریشه‌کن کردن آبله و ویروس نوع ۲ از فلج اطفال، یک دستاورد تاریخی برای بشر بود. در حال حاضر هدف، نابودی کامل ویروس نوع یک است که تنها در پاکستان و افغانستان وجود دارد. متخصصان بر این باورند که زمانی می‌توان از این ویروس در امان بود که حتی یک مورد آن نیز در سراسر جهان وجود نداشته باشد.
بر اساس گزارش کمیته فوریت IHR که زیرنظر سازمان جهانی بهداشت فعالیت می‌کند، در سال ۲۰۲۰ میلادی موارد ابتلا به فلج اطفال نوع یک افزایش یافته و از ابتدای سال جاری میلادی تا پنجم اکتبر در مجموع ۱۲۱ مورد ابتلا به ویروس نوع یک گزارش شده است. در حالی که در بازه زمانی مشابه سال گذشته، میزان ابتلا به این نوع ویروس ۸۵ مورد بوده است.
از سال ۲۰۱۶ میلادی که مواردی از ابتلا به فلج اطفال در نیجریه شناسایی شد، هیچ موردی از ابتلا به ویروس نوع یک در قاره آفریقا گزارش نشده که خبر بسیارخوبی است. ریشه کنی نوع ۳ از ویروس نشان می‌دهد نابودی نوع یک و به طور کلی فلج اطفال قابل حصول است.
سه گونه ویروس فلج اطفال از نظر علائم کاملا مشابه هستند؛ ولی تفاوت‌های ژنتیکی و ویرولوژیکی بین آنان باعث می‌شود به طور جداگانه ریشه‌کن شوند.
مدل سازی اقتصادی نشان می‌دهد با ریشه کنی فلج اطفال، حداقل مبلغی معادل ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار آمریکا در هزینه‌های بهداشت عمومی صرفه جویی خواهد شد.
آخرین آمار منتشر شده از سازمان جهانی بهداشت در مورد فلج اطفال:
- فلج اطفال (پولیومیلیت) عموما کودکان زیر پنج سال را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- از هر ۲۰۰ مورد ابتلا به عفونت، یک مورد منجر به فلج غیر قابل بازگشت می‌شود و از این میان ۵ تا ۱۰ درصد به دلیل ضعف عضلات تنفسی، جان خود را از دست می‌دهند.
- موارد گزارش شده در سال ۱۹۸۸ میلادی حدود ۳۵۰ هزار نفر بود که در سال ۲۰۱۸ میلادی با بیش از ۹۹ درصد کاهش، به ۳۳ نفر رسید.
- تازمانی که یک کودک مبتلا به فلج اطفال وجود داشته باشد، کودکان تمام کشورها در معرض خطر ابتلا قرار دارند.
- ریشه کن نشدن فلج اطفال در چند منطقه باقیمانده، می‌تواند به ابتلای ۲۰۰ هزار کودک در سال منجر شود و پس از ۱۰ سال، این بیماری تمام جهان را فرا می‌گیرد.
- در اکثر کشورهای جهان، سیستم‌های نظارتی و ایمن‌سازی موثر برای مقابله با سایر بیماری‌های عفونی صورت گرفته است.
- هیچ درمانی برای فلج اطفال وجود ندارد و تنها راه مقابله پیشگیری است که با چند نوبت واکیسناسیون انجام می‌شود.
مترجم : سپیده کاشانی