اواخر سال ۱۳۹۸، جهان شاهد پدیده‌ای نوظهور بود که به سرعت مرزها را در نوردید و بحران وسیع سلامت در بین آحاد مردم ایجاد کرد.
مردم را راهی بیمارستان کرد، آمار کشته‌شدگان و مرگ‌ومیر ناشی از آن نموداری صعودی داشت و باعث شد شهرها و کشورها به حالت تعطیلی درآیند.
مرزهای کشورها به روی هم بسته شد و تردد در این جهان به هم تنیده متوقف گردید. اقتصاد خوابید، چرخ تولید از حرکت باز ایستاد، مردم از ترس آنچه که "ویروس کرونا" نامیده شد به خانه‌هایشان پناه بردند و در عمل، چهره شهرها به تعطیلی گرایید.
حال با گذشت نزدیک به ۱۰ ماه از این بیماری که به کووید-۱۹ مشهور شد، هنوز کشورها به ویژه ایران درگیر آن است و مراکز بهداشتی درمانی همچنان روزهای سخت و شلوغی را سپری می‌کنند.
بازگشایی مدارس و نزدیک شدن فصل سرما که زمان شیوع بیماری آنفلوآنزا هم هست، شرایط را تشدید خواهد کرد که لازم است ابعاد، تفاوت‌ها و ویژگی‌های برخورد با آن را دانست.
نظر به اینکه هر روز یافته‌های جدیدی در مورد بیماری کرونا منتشر می‌شود، برای مروری بر آخرین داده‌ها درباره علائم کووید-۱۹، تفاوت آن با آنفلوآنزا و راه‌ها ی درمان و واکسن این بیمای با خانم دکتر سلیمه خزاعی‌نژاد
سلام وخسته نباشید به شما که در خط مقدم سنگر مبارزه با کرونا خدمت می کنید.
مسلما با گذر زمان و ابتلای تعداد بیشتری از مردم به این بیماری اطلاعات علم پزشکی و پزشکان از آن روز به روز بیشتر می‌شود و قطعا شما که در یک مرکز دانشگاهی کار می‌کنید در جریان آخرین اخبار آن قرار می‌گیرید. در ابتدا می‌خواستیم از شما بخواهیم مروری بر علائم و زمان بروز آنها در سیر بیماری کووید-۱۹ داشته باشیم.
در شروع بحث، ذکر این نکته ضروری است که بیماران مبتلا به کووید-۱۹ با طیف وسیعی از علائم مراجعه می‌کنند و حتی زمان بروز و سیر علائم نیز از یک بیمار با بیمار دیگر متفاوت و پیش‌بینی ناپذیر است. اما در مجموع اکثر بیماران این علائم را در مراحل زمانی مختلف بیماری تجربه می‌کنند:
روز ۱ تا ۳ :
شروع علائم معمولا ناگهانی است و شامل احساس گرفتگی و خارش در گلو، ضعف و احساس خستگی، سرفه، تب، سردرد، احساس تنگی نفس، فشار و سنگینی در قفسه سینه، بی اشتهایی، اسهال و از دست رفتن حس چشایی و بویایی است.
برخی بیماران در شروع علائم، تب ندارند.
روز ۴ تا ۶ :
ممکن است علائم خفیف ادامه پیدا کند اما در برخی، علائمی همچون تب و لرز، بدن درد و سر درد شدیدتر خواهد شد. بچه‌ها و جوانان ممکن است دچار بثورات پوستی شوند.
روز ۷ تا ۸ :
در بعضی بیماران، علائم در حد خفیف باقی‌مانده یا حتی بهتر می‌شوند اما در بعضی دیگر، حال عمومی و علایم بدتر می شود یا بعد از مدت کوتاهی احساس بهبودی نسبی، مجدداً علائم بدتر می‌شوند.
روز ۸ تا ۱۲:
ارزیابی علائم در هفته دوم بسیار مهم است زیرا در این زمان گرچه اکثر بیماران رو به بهبودی می‌روند اما گروهی از بیماران بدحال می‌شوند و علایم ریوی، تنگی نفس و سرفه تشدید می‌شود.
روز ۱۳ تا ۱۴:
بیماران با علائم خفیف تقریبا رو به بهبودی کامل می‌روند و حتی بیمارانی که علائم شدید را تجربه کردند و اکسیژن خونشان نرمال بوده است، در پایان دو هفته احساس بهبودی نسبی خواهند داشت؛ اما در درصدی از بیماران که علائم شدید داشتند یا نیازمند درمان با اکسیژن بودند، همچنان بیماری ادامه داشته و حتی ممکن است عوارض جدید و شدیدتری ظهور کند.
در مورد مراحل زمانی سیر بیماری، روزهای ۵ تا ۱۰ یعنی حدودا شروع هفته دوم از همه مهمتر است و پیگیری علائم بیماری با قضاوت در مورد بهتر یا بدتر شدن آنها کمک زیادی به تصمیم گیری پزشکان برای شروع درمان یا بستری می‌کند.
در این دوره اغلب افراد مسن یا افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای همچون فشار خون، دیابت و چاقی دچار تشدید علائم می‌شوند و از طرفی در افراد جوان و سالم نیز ممکن است بدتر شدن حال عمومی با کمی تاخیر در روزهای ۱۰ تا ۱۲ اتفاق بیفتد.
علت تشدید علائم در حدود هفته دوم بیماری این است که در روزهای اول که بدن دچار یک بیماری ویروسی می‌شود، سیستم ایمنی ویروس را شناسایی و شروع به دفاع و تولید آنتی‌بادی می‌کند که در اکثر افراد هم سیستم ایمنی موفق شده و بهبود می‌یابند اما در برخی دیگر به علت نامعلوم، سیستم ایمنی بیش از حد تحریک شده و واکنش بیش از اندازه و غیر عادی در مقابل ویروس ایجاد می‌کند که همین واکنش بیمار را به طرف عوارض کشنده می‌برد.
توصیه اکید به همه بیماران این است که از روز اول شروع بیماری، تب و دیگر علائم خود را هر روز ثبت کنند و در صورت پایداری علایم یا تنگی نفس با پزشکشان تماس بگیرند. همچنین با ثبت دقیق علائم روزانه از ابتدای بیماری در هفته دوم، خود و پزشک شان بهتر می‌توانند در مورد تشدید بیماری یا علائم جدید قضاوت کنند.
در اینجا بار دیگر تاکید می‌کنم که زمان‌بندی فوق در همه بیماران، یکسان نخواهد بود.
برای بسیاری از مردم این سوال مطرح می‌شود که وقتی به کرونا مبتلا شدند در صورت بروز چه مشکلات و علائمی می‌بایست به بیمارستان مراجعه کنند؟
علائم خطری که نیاز به مداخله اورژانس دارند شامل این موارد می‌شوند:
تنفس سخت و تند، درد و فشار روی قفسه سینه، حالت منگی و گیجی، ناتوانی در بیدار شدن و بیدار ماندن و تغییر رنگ لب‌ها به رنگ آبی که اینها نشانه‌های کمبود اکسیژن خون به علت اختلال عملکرد ریه‌ها است.
اما باید متذکر شد که این توصیه که بیمار در خانه بمانند و در صورت تنگی نفس شدید به بیمارستان مراجعه کنند، درست نیست چون ممکن است قبل از بروز تنگی نفس واضح، اکسیژن خون کاهش یابد که این زمان مناسب بستری و دریافت اکسیژن است و دقیقا به همین دلیل است که توصیه می‌شود اگر بعد از یک هفته از شروع بیماری هنوز احساس بهبودی علائم را ندارید می‌بایست به درمانگاه یا پزشکتان مراجعه و اکسیژن خون با دستگاه پالس اکسیمتری به صورت متناوب چک شود. میزان بالاتر از ۹۵ درصد نرمال و کمتر از ۹۲ درصد هشدار تلقی می‌شود و باید با پزشکتان مشورت کنید.
البته قطعا امکان کنترل میزان اشباع اکسیژن خون در دسترس همه نیست، لذا برای این افراد یک روش ساده، استفاده از Roth Score می‌باشد به این صورت که بیمار یک دم عمیق می‌گیرد و بعد شروع می‌کند تا عدد ۳۰ با صدای بلند می‌شمارد؛ اگر نتواند تا ۱۰ بشمارد به احتمال زیاد میزان اشباع اکسیژن خون کمتر از ۹۵ درصد و اگر نتواند تا عدد ۷ بشمارد این میزان کمتر از ۹۰ درصد است.
البته با وجود ارزشمند بودن این آزمایش در مطالعات مختلف، هنوز در مورد دقت آن در بیماران کووید-۱۹ اطلاعات لازم وجود ندارد.
با توجه به اینکه در فصل شروع آنفلوآنزا قرار داریم؛ چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی بین این بیماری و کرونا وجود دارد؟
از نظر انتقال، هر دو ویروس از طریق تنفس و از شخصی به شخص دیگر و در فاصله کمتر از ۲ متر انجام می‌شود. به این صورت که قطرات تنفسی آلوده به ویروس با سرفه و عطسه یا حرف زدن از فرد مبتلا در هوا منتشر شده و سپس وارد دهان و بینی افراد سالم و از طریق تنفسی وارد ریه خواهد شد.
راه سرایت بعدی که اهمیت کمتری دارد انتقال از طریق لمس سطوح یا اشیای آلوده به ویروس و سپس لمس صورت، بینی و چشم می‌باشد.
همچنین هر دو ویروس قابلیت انتقال در دوره کمون یعنی قبل از شروع علائم بیماری را دارند گرچه ممکن است انتقال از طریق افراد با علائم بالینی ضعیف نیز انجام شود.
و اما ویروس کرونا به چند دلیل مسری‌تر است؛ مهمترین علت، طولانی بودن زمان قابلیت سرایت در کرونا نسبت به آنفلوآنزا است. اگرچه در مورد زمان مسری بودن کرونا هنوز در حال یاد گرفتن و تحقیق هستیم اما احتمالا از ۲ روز قبل از بروز علائم تا ۱۰ روز بعد از شروع علائم، قابلیت سرایت دارد. نشان داده شده است افراد بدون علامت تا ۱۰ روز بعد از مثبت شدن آزمایش PCR می‌توانند کرونا را به سایرین انتقال دهند.
دلیل بعدی زیاد مسری بودن کرونا پدیده Super spreading است، یعنی ویروس به سرعت در میان تعداد زیادی از مردم پخش می‌شود که همه‌گیری فعلی خود تاییدی بر این موضوع است. عامل بعدی که سرایت کرونا را زیادتر می کند انتقال بیشتر از طریق Air borne یعنی قطرات تنفسی بسیار کوچک است. این ذرات می‌توانند در محیط‌های بسته تا چند ساعت در هوا معلق باشند و حتی بعد از خارج شدن بیمار از محیط، این ذرات می‌توانند افراد سالم را مبتلا کنند.
و بالاخره آخرین علت بیشتر مسری بودن کرونا، وجود ناقلان بدون علامت و بیماران با بیماری خفیف است؛ یعنی در حالی که شخصی از بیماری خود اطلاعی ندارد، تعداد زیادی از افراد سالم را مبتلا می‌کند.
موضوع بعدی مقایسه علائم و عوارض دو بیماری کرونا و آنفلوآنزا است:
در ابتدا باید گفت شدت بیماری و علائم هر دو ویروس در افراد مسن یا افراد با بیماری‌های زمینه‌ای و افراد حامله شدیدتر است اما خطر عوارض و بیماری شدید در کودکان کم سن در آنفلوآنزا بیشتر است در حالیکه در کودکان بزرگتر و در سن مدرسه هم کرونا به صورت اختصاصی قابلیت ایجاد بیماری التهابی با درگیری چند سیستم را دارد که عارضه نادر ولی کشنده کرونا است.
در مجموع این عوارض در هر دو ویروس مشابه است:
عفونت ریه از فرم خفیف تا شدید و نارسایی تنفسی، عفونت منتشر شده در تمام بدن، صدمه به ارگان‌های مختلف از جمله قلب، عفونت باکتریال ثانویه و التهاب مغز، قلب و عضلات.
علائم مشترک کرونا و آنفلوآنزا نیز شامل تب و لرز، دردهای عضلانی، سردرد، سرفه و تنگی نفس، ضعف و خستگی، گلو درد، اسهال و استفراغ است که البته علائم گوارشی در کودکان شایع‌تر است.
و اما اختلاف اصلی این دو ویروس این است که اکثر بیماران مبتلا به آنفلوآنزا ظرف چند روز بهبود می‌یابند اما در کووید-۱۹ حتی در افراد جوان و سالم نیز دوره بیماری ممکن است طولانی‌تر باشد و علاوه بر این در کووید-۱۹ احتمال ایجاد لخته در عروق ریه، قلب و مغز و همچنین سندرم التهابی کودکان با درگیری چند سیستم به صورت اختصاصی وجود دارد و از نظر علائم نیز تغییر در حس بویایی و چشایی از علائم اختصاصی کووید-۱۹ است.
به این ترتیب با توجه به متغیر بودن علائم و شباهت های زیاد با آنفلوآنزا از روی علائم نمی‌توان اظهار نظر کرد. پس مردم چطور تشخیص دهند که خود یا یک نفر از اعضای خانواده به کرونا یا آنفلوآنزا مبتلا شده است؟
باید تاکید کنم با توجه به شرایط همه‌گیری نباید به راحتی حتی علامتی چون یک آبریزش‌بینی ساده را نادیده گرفت و حتما باید آزمایش تشخیص کووید-۱۹ انجام شود.
البته در آمریکا آزمایش مشترک آنفلوآنزا و کرونا در آزمایشگاه‌های عمومی همزمان در دسترس است اما در ایران دو روش تشخیص وجود دارد. روش اول، انجام PCR از نمونه مخاط بینی و گلو است که تنها راه دقیق و استاندارد تشخیص کووید-۱۹ در تمام دنیا است.
روش دوم، آزمایش خون است که آنتی‌بادی‌های ضد ویروس کووید- ۱۹ را در خون نشان می‌دهد. متاسفانه با توجه به ارزان تر بودن این روش، بسیاری از مردم وقتی دچار علائم می‌شوند به سراغ آن می‌روند که اشتباه بزرگی است زیرا آنتی‌بادی‌های ضد ویروس ممکن است با تاخیر یک تا سه هفته‌ای در خون ظاهر شود و در صورتی که در این دوره زمانی بیمار آزمایش خون دهد نتیجه نرمال است.
شما تصور کنید که یک سرباز با تب، آزمایش خون بدهد و با توجه به جواب منفی از نظر کووید-۱۹ به پادگان برگردد و افراد بسیاری را آلوده کند.
باید متذکر شوم انجام آزمایش PCR در مرحله حاد بیماری و شروع علائم، با وجود گران بودن، در دراز مدت چه از نظر کنترل شیوع بیماری و چه از نظر هزینه‌های درمانی، به نفع مردم و سیستم بهداشتی درمانی است.
با توجه به اینکه به تازگی در شهرهای بزرگ استفاده از ماسک در همه جا اجباری شده است، این اقدام تا چه حد ضروری است؟
کاملا مورد تایید است و باید ادامه یابد. کل جهان در این همه گیری بیشتر متوجه اهمیت جمله "پیشگیری بهتر از درمان است" شد و مردم عزیز باید بدانند که در این همه گیری، ابتلا به بیماری بسیار راحت و از طرفی پیشگیری از ابتلا نیز بسیار آسان است.
البته باید بگویم ماسک‌های در دسترس مردم چه کاغذی و چه پارچه ای و حتی سه لایه، نمی‌تواند حفاظت ۱۰۰ درصدی در برابر ابتلا به ویروس ایجاد کند و حتی در مورد ماسک‌های پزشکی همچون ان۹۵(N-۹۵) نیز که فقط در اختیار کادر درمانی است، میزان حفاظت در مقابل ابتلا به ویروس، حدود ۹۵ درصد است.
پس حتی با ماسک نیز افراد حتی الامکان فقط در موارد ضروری، در محیط‌های بسته حضور داشته باشند و در حداقل زمان ممکن خارج شوند.
خبرهای مختلفی درباره واکسن و داروی کرونا مطرح می‌شود، آیا اطلاعات جدیدی در این زمینه دارید؟
بنا به آخرین اعلام مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا، واکسن در اواخر سال ۲۰۲۰ به تعداد محدود در دسترس قرار خواهد گرفت اما اینکه کارایی این واکسن چقدر بوده یا چه عوارض خطرناکی ممکن است داشته باشد، هنوز چیزی مشخص نشده است.
در مورد اینکه چه گروه‌هایی اول باید واکسینه شوند هنوز تصمیم‌گیری قطعی انجام نشده ولی با توجه به نامشخص بودن عوارض و نبودن تحقیقات لازم در این مورد، به احتمال زیاد در ابتدا واکسیناسیون جهت کودکان و زنان حامله انجام نخواهد شد.
در مبحث درمان متاسفانه توصیه‌های بسیار زیادی در مورد مصرف انواع داورها و حتی داروهای گیاهی یا مواد غذایی به خصوص در بین مردم رد و بدل و توصیه می شود که کاملا غیر علمی و نادرست است. باید تاکید کرد که تنها عاملی که در بیماران کووید-۱۹ باعث بهبودی می‌شود، فقط و فقط سیستم ایمنی خود شخص است و در بیماران غیر بستری یا بیمارانی که اکسیژن لازم ندارند به جز اقدامات حمایتی همچون کنترل تب، درمان دیگری لازم نیست.
اما در مورد بیماران بستری و نیازمند درمان با اکسیژن بر اساس دستورالعمل موسسه ملی سلامت آمریکا، فقط داروی ضد ویروس رمدیسیور و کورتن (دگزامتازون) تجویز می‌شود و حتی اگر رمدیسیور در دسترس نباشد به جای آن از دگزامتازون به تنهایی استفاده می‌شود.
در خاتمه ذکر این نکته ضروری است که مطالب گفته شده به هیچ عنوان ۱۰۰ درصد نیست چون اطلاعات مربوط به بیماری کرونا تقریبا هر هفته تغییر می‌کند و یافته‌های جدیدتری پیدا می‌شوند. به امید روزهایی که همه دنیا از شر این ویروس خلاص شود.