کارشناسان و متولیان حوزه گیاهان دارویی معتقدند که اگر تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد وسعت ۸۶۲ هزار هکتاری مراتع گلستان به زیر کشت این نوع گیاهان برود، این استان شمالی به یکی از قطب‌های مهم تولید این حوزه با ارزش اقتصادی بالا تبدیل خواهد شد.
تنوع اقلیمی گلستان و شناسایی ۴۰۹ گونه گیاهی در این استان که ۹۸ گونه آن قابلیت کشت در مراتع را دارد، فرصت مغتنمی برای ترویج و توسعه کشت این گیاهان با ارزش است که باید از این ظرفیت خدادادی با یک برنامه‌ریزی و مدیریت علمی به منظور ایجاد درآمد و اشتغال برای جوامع محلی استفاده کرد.
به گفته عبدالرحیم لطفی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان براساس مطالعات انجام شده و تدوین سند پنج ساله توسعه کشت گیاهان دارویی، امکان کشت گیاهان دارویی در بیش از ۳۰ درصد مراتع استان وجود دارد که باید با آگاهی بخشی و ارتقای دانش جوامع محلی و نیز معرفی گونه‌های مناسب برای کشت در این عرصه‌ها، اقدامات لازم را انجام کرد.
حیات بیولوژیک مراتع گلستان در معرض خطر
به گفته استادیار گروه مرتع و آبخیزداری دانشگاه گنبدکاووس، حیات بیولوژیک مراتع گلستان به دلیل فشار بیش از حد ظرفیت به مراتع قشلاقی، رعایت نکردن چرای متناوب و وقوع فرآیندهای نامساعد محیطی در معرض خطر قرار گرفته و زمینه را برای از بین رفتن تعادل اکولوژیک فراهم کرده است.
بهاره بهمنش با بیان اینکه بهره‌برداری بی‌رویه از ذخایر ژنتیک گیاهی مراتع شمال گلستان، قدرت زیستی گیاهان را کاهش داده و فرصت تکمیل سیکل حیاتی آنها را سلب کرده است، گفت: فقر پوشش گیاهی در این اکوسیستم شکننده، پایداری خاک را متزلزل کرده و شرایط را برای استقرار مجدد گیاهان مشکل ساخته که ادامه این روند، کاهش قدرت تولید بیولوژیک و روند قهقرایی پوشش گیاهی مطلوب مرتعی را به همراه خواهد داشت.
وی اظهار داشت: بیشتر مناطق شمالی استان گلستان از جمله مراتع آن مستعد تولید گیاهان دارویی هستند که توجه به این امر می‌تواند از فرسایش خاک، بیابانی شدن و ایجاد ریزگردها در آینده ممانعت کند.
این کارشناس حوزه مرتع ادامه داد: برنامه‌ریزی جامع برای کشت گیاهان دارویی در مراتع گلستان می‌تواند علاوه بر دستیابی به مدیریت توسعه پایدار از جمله در ابعاد کلان توسعه اقتصادی، محیط زیستی، اشتغال، امنیت غذایی و ذخایر ژنتیکی، در عرصه ملی نیز به عنوان یک منبع درآمد مناسب برای کشور موثر واقع شود.
بهمنش "خارمریم، زیره، مریم گلی، گل محمدی، به لیمو، سیاه دانه، بادرنجبویه، زعفران، گل گاوزبان، گل رنگ، گل همیشه بهار، بومادران زرد، پونه، مامیران، درمنه، شیرپنیر، کنگر وحشی، شیرین بیان و یونجه زرد" را از جمله گیاهان داروی مناسب برای کشت در مراتع گلستان بویژه مناطق شمالی و شرق استان برشمرد.
توسعه کشت گیاهان دارویی مشروط به اقدامات کارشناسی
همچنین دیگر استاد گروه تولیدات گیاهی دانشگاه گنبدکاووس به خبرنگار ایرنا گفت: گیاهان دارویی یکی از منابع ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی ایران هستند که در صورت شناخت علمی، کشت، توسعه و بهره‌برداری صحیح می‌توانند نقش مهمی در سلامت جامعه، اشتغال‌زایی و صادرات غیرنفتی داشته باشند.
معصومه نعیمی با تاکید بر اینکه با ارتقای سطح آگاهی و آموزش‌های مورد نیاز این صنعت به علاقه‌مندان می‌توان کشت گیاهان دارویی را جایگزین محصولات کشاورزی با مصرف آب بالا کرد، افزود: کاشت، برداشت و صادرات این نوع محصولات به صورت فرآوری شده، پنجره جدیدی در دنیای اقتصادی کشور باز خواهد کرد که همین مسیر می‌تواند روزنه‌ای برای رهایی از مشکلات اقتصادی تلقی شود.
وی با بیان اینکه اکنون استفاده از گیاهان دارویی با وجود فراوانی داروهای شیمیایی، در حال افزایش است، ادامه داد: بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی بیش از ۷۵ درصد مردم کشورهای در حال توسعه و صنعتی نیازهای اولیه بهداشتی و درمانی خود را با استفاده از گیاهان دارویی و مواد طبیعی مرتفع می‌کنند و این رویه در سال‌های اخیر روند افزایشی به خود گرفته است.
این کارشناس حوزه گیاه شناسی اضافه کرد: ایران با پیشینه دیرینه در استفاده از گیاهان دارویی، تنوع اقلیمی و انحصاری بودن برخی از این گیاهان به دلایل مختلف از جمله کم آبی، اتخاذ سیاست‌ها و برنامه‌های غیراصولی، مکانیزه نبودن کاشت، داشت و برداشت، تطابق نداشتن تولید محصولات با استانداردهای جهانی، نبود صنایع تبدیلی و فرآوری و دلالی افراد سودجو، سهم ناچیزی در بین کشورهای صادر کننده گیاهان دارویی دارد.
نعیمی گفت: استان گلستان با تنوع اقلیمی قابل توجه یکی از بهترین مناطق رشد و تکثیر گیاهان دارویی با رویکرد توسعه اقتصادی، اشتغال‌زایی و رفع محرومیت است و در بیشتر مناطق آن بویژه مراتع شرایط برای کشت گیاهان دارویی وجود دارد.
وی آشنا نبودن کشاورزان با این گیاهان، فقدان آموزش صحیح در زمینه کشت محصولات مطابق با استانداردهای جهانی، نداشتن دسترسی کشاورزان به بذر و نشای مناسب، مکانیزه نبودن مراحل کاشت، داشت و برداشت که منجر به افزایش هزینه‌های تولید در مقایسه یا سایر کشورهای رقیب می‌شود، آلودگی منابع آب و خاک و نبود مدیریت صحیح استفاده از سموم و کودهای شیمیایی و صنعتی، حمایت کم دولت از فعالان حوزه تولید و عرضه گیاهان دارویی، فقدان صنایع تبدیلی برای فرآوری و جلوگیری از خام فروشی و فله فروشی محصولات، فقدان صنایع بسته‌بندی مناسب و نبود بازار فروش مشخص را از مشکلات مهم تولید گیاهان دارویی در گلستان اعلام کرد.
این کارشناس اظهار داشت: لازم است با تخصیص تسهیلات ارزان قیمت کارگاه‌های خشک کنی و اسانس‌گیری گیاهان دارویی با هدف افزایش انگیزه برای فعالان و تولیدکنندگانی این عرصه در روستاها و دهستان‌ها ایجاد شود تا از این طریق زمینه فروش محصولات با قیمت بهتر فراهم شود.
نعیمی برگزاری کلاس‌ها، کارگاه‌ها و بازدیدهای آموزشی، برپایی نمایشگاه‌های عرضه گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن، ارائه بذر و نشای گیاهان دارویی اولویت دار با کیفیت مناسب به کشاورزان، ایجاد ارتباط بین بخش‌های دانشگاهی و تحقیقاتی و فعالان این عرصه و نیز ایجاد و حمایت از شرکت‌های دانش بنیان برای معرفی و تولید ارقام مطلوب و با کیفیت، ارائه بسته‌های حمایتی برای تشویق سرمایه‌گذاران، حمایت از ایجاد واحدهای فرآوری پیشرفته و تلاش برای توسعه آزمایشگاه‌های استاندارد کنترل کیفی محصولات را از راهکارهای مهم توسعه تولید گیاهان دارویی در استان گلستان ذکر کرد.
امکان کشت گیاهان دارویی در ۳۰ درصد مراتع گلستان
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم به خبرنگار ایرنا گفت: از مجموع ۸۶۲ هزار هکتار مرتع استان، ۱۱۰ هزار هکتار در مناطق ییلاقی و ۷۵۲ هزار هکتار آن در مناطق قشلاقی (شمال استان) واقع است که در بیش از ۳۰ درصد این مراتع شرایط کافی برای کشت گیاهان دارویی وجود دارد.
عبدالرحیم لطفی با یادآوری توجه بیشتر به توسعه کشت گیاهان دارویی در مراتع، افزود: سند پنج ساله توسعه گیاهان دارویی در مراتع گلستان توسط کارشناسان حوزه مرتع اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهیه و پس از تصویب در کمیته فنی، برای برنامه‌ریزی اعتباری و تخصیص منابع به سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیرداری کشور ارسال شد.
وی اظهار داشت: در این سند، قابلیت‌های توسعه کشت گیاهان دارویی در ۵۶ سامانه عرفی مراتع مستعد گلستان مطابق با نوع اقلیم، رویشگاه‌ها و خاک آن، مورد بررسی قرار گرفت.
معاون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان ادامه داد: در قالب اجرای این سند طی یک برنامه پنج ساله تا سال ۱۴۰۳ در مجموع ۱۹ هزار و ۵۰۰ هکتار از مراتع مستعد شهرستان‌های "کلاله، مراوه‌تپه، گنبدکاووس و آزادشهر" به کشت گیاهان دارویی به روش "کپه، بوته کاری و بذرپاشی" اختصاص می‌یابد.
لطفی اضافه کرد: مطابق سند تدوین شده، کشت گیاهان دارویی از امسال در سطح ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار از مراتع گلستان آغاز می‌شود و برخی نهاده‌ها از جمله بذر رایگان به عنوان مشوق بین متقاضیان توزیع خواهد شد.
وی "گل گاوزبان، گل گندم، رزماری، گل محمدی، زرشک، بیدمشک، موسیر، مریم گلی، افسنطین، زوفا، آویشن و اسطوخودوس" از جمله گیاهان دارویی قابل کشت در مراتع گلستان برشمرد و تصریح کرد: در صورت تحقق سطح زیرکشت پیش بینی شده امسال برای ۶۴۰ نفر فرصت شغلی ایجاد خواهد شد.
لطفی گفت: علاوه بر افزایش سطح تولید گیاهان دارویی، ایجاد بازارچه گیاهان دارویی، توسعه بوم‌گردی در مراتع و ایجاد مراکز بسته‌بندی و فرآوری این گیاهان با مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی با هدف بازاریابی بهتر و جلوگیری از خام فروشی این محصولات جزو اولویت‌های اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان است.
به گفته این مسوول درحال حاضر سطح زیر کشت گیاهان دارویی در مراتع استان گلستان حدود ۵۰۰ هکتار است.