فشارهای تحریمی کشورهای غربی در مورد روسیه به اوایل دهه جاری میلادی بازمی گردد که آمریکا نخستین بسته تحریمی خود در مورد مسکو را وضع کرد و از آن زمان تاکنون واشنگتن بیش از ۹۰ بسته تحریمی شامل تحریم های اقتصادی و مالی و تحریم صدها مقام و شهروند روسیه را به اجرا در آورده است.
اتحادیه اروپا نیز با پیروی از سیاست های تحریمی آمریکا در مورد روسیه، از سال ۲۰۱۴ در مساله اوکراین و الحاق کریمه به روسیه، چندین بسته تحریمی در مورد مقامهای روس و شرکت ها و موسسات اقتصادی و صنعتی و علمی روسیه وضع کرده است.
ناوالنی و تشدید تحریم ها حتی در شرایط کرونا
تحریم ها در مورد روسیه حتی در شرایط شیوع همه گیر کرونا در جهان نیز ادامه دارد و غرب بویژه آمریکا همچنان فشارهای تحریمی بر مسکو را افزایش می دهد.
تحریم ها به بهانه های گوناگون در مورد روسیه وضع می شود و از آخرین موارد تحریم ها مساله مسمومیت ادعایی الکسی ناوالنی فعال سیاسی مخالف دولت روسیه بود که مدعی شده بود قصد داشتند در روسیه وی را مسموم کرده و به قتل برسانند.
ناوالنی که حالش در هواپیمایی که از تومسک عازم مسکو بود وخیم شده بود پس از فرود هواپیما در اومسک به بیمارستان منتقل شد و پس از دو روز به آلمان انتقال یافت و در بیمارستانی در برلین بستری شد و در نتایج آنالیز نمونه های گرفته شده از وی گفته شد که برای مسمومیت وی از ماده ای به نام نوویچوک استفاده شده است.
کشورهای اروپایی پس از اعلام مسمومیت وی، دو هفته پیش چند تن از مقامهای ارشد امنیتی روسیه را تحریم کردند.
تحریم روسیه از کجا شروع شد
قانون ماگنتیسکی نخستین بسته تحریمی غرب در مورد روسیه بود که آمریکا در سال ۲۰۱۱ علیه این کشور وضع کرد.
طبق قانون ماگنتیسکی که به بهانه مرگ مشکوک «سرگئی ماگنیتسکی» وکیل روس شرکت سرمایه گذاری انگلیسی 'هرمیتاژ ' در بازداشتگاه موقت 'بوتیرکا' با نام ماگنتیسکی در کنگره آمریکا به تصویب رسیده، واشنگتن ضمن تهیه لیستی از ناقضان حقوق بشر روسی به ایجاد محدودیت روادیدی برای تعدادی از شهروندان روسیه دست زد.
روسیه در آن زمان اعلام کرد که ماگنیتسکی به دلیل دفاع از پرونده فرار مالیاتی شرکت هرمیتاژ و ویلیام براودر رئیس آن زندانی شده بود و به دلیل ناراحتی قلبی در زندان جان سپرد.
ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه در انتقاد از این قانون ضدروسی اعلام کرد که آمریکا که روسیه را بخاطر مرگ یک زندانی در مسکو تحریم کرده است آیا با چنین حوادثی در کشور خود مواجه نشده و آیا در زندان های آمریکا کسی جان نمی سپارد؟
وی خاطرنشان کرد که در زندان های آمریکا نیز زندانیان می میرند و در آن کشور حقوق بشر بطور گسترده نقض می شود اما با این وجود واشنگتن مسکو را بخاطر مرگ ماگنیتسکی تحریم کرد.
به گفته پوتین، قانون ماگنیتسکی در واقع برای ادامه سیاست تحریمی در مورد روسیه بود که از زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق آغاز شده بود و آمریکا که می بایست اصلاحیه جکسون ونیک علیه روسیه را لغو می کرد قصد داشت قانون ماگنیتسکی را جایگزین آن کند.
روسیه نیز در پاسخ به این قانون ضدروسی، قانون ضدآمریکایی دیما یاکوولف را وضع کرد که از اول ژانویه ۲۰۱۳ (۱۲ دی ۹۱)اجرایی شد.
قانون دیمایاکوولف به نام یک پسر بچه دو ساله روسی است که توسط خانواده ای آمریکایی به فرزندی گرفته شد و از روی کم توجهی پدر خوانده اش در ایالت ویرجینیای آمریکا در گذشت.
کارشناسان نیز بر این باورند که هرچند این دیدگاه وجود دارد که واشنگتن از هفت یا حداکثر هشت سال پیش تحریم‌هایی علیه مسکو را شروع کرده است، اما نخستین اقدام‌ها در این زمینه به حدود ۴۰ سال پیش یعنی زمان اتحاد شوروی سابق باز می‌گردد.
آمریکا سال‌های دهه ۱۹۸۰ اصلاحیه جکسون- نیک را در واکنش به جلوگیری اتحاد شوروی سابق از مهاجرت یهودیان به سرزمین‌های اشغالی وضع کرد که مانع توسعه روابط تجاری میان مسکو و واشنگتن در بیش از سه دهه اخیر شده است.
این قانون تحریمی پس از فروپاشی شوروی و مهاجرت گسترده یهودیان جمهوری‌های سابق شوروی به سرزمین‌های اشغالی نیز معتبر بود.
حتی پس از فروپاشی سال ۱۹۹۱، روسیه نو که یکجانبه از مواضع خود در برابر آمریکا در مسائل مختلف عقب نشینی کرد و زیر فشار تسلیحات راهبردی از جمله سامانه قطار هسته‌ای، بمب افکن‌های دورپرواز و شماری از موشک‌های قاره پیما را که میراث و نشانه قدرت شوروی بود کنار گذاشت، اصلاحیه جکسون ونیک اجرا می‌شد تا اینکه سال ۲۰۱۱ لغو شد.
اما با وجود این اقدام، زنجیره تحریم‌های آمریکا از زمان شوروی علیه روسیه نو قطع نشد و واشنگتن بلافاصله پس از لغو اصلاحیه جکسون - نیک، تحریم‌های جدیدی را در چارچوب قانون ماگنیتسکی وضع کرد.
تحریم گسترده روسیه پس از تغییر حکومت اوکراین
تحریم های گسترده روسیه شامل دهها بسته تحریمی آمریکا و اتحادیه اروپا از سال ۲۰۱۴ و پس از تغییر حکومت اوکراین و به قدرت آمدن حکومت غرب گرا در کی یف پایتخت اوکراین وضع شد.
کشورهای غربی برای مجازات روسیه بخاطر حمایت گسترده از جدایی طلبان روس تبار در استان های لوگانسک و دونتسک در برابر حکومت مرکزی اوکراین و نیز الحاق شبه جزیره کریمه به خاک روسیه، فشار تحریمی بسیار گسترده علیه این کشور را اغاز کردند.
آمریکا که تا سال ۲۰۱۴ تنها یک بسته تحریم در مورد روسیه وضع کرده بود از آن زمان هر ماه یا حداکثر سه ماه یک بار یک بسته تحریمی در مورد روسیه وضع کرد به گونه ای که اکنون مجموع بسته های تحریمی در مورد این کشور از ۹۰ بسته فراتر رفته است.
سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در این مورد به کنایه گفت که حساب تحریم های غرب از دستم در رفته است و دیگر به آن توجه نمی کنم.
اتحادیه اروپا نیز برای مجازات روسیه در مناقشه شرق اوکراین و منطقه کریمه، هر سال دو بار تحریم ها در مورد روسیه را برای شش ماه دیگر تمدید می کند و این وضع تاکنون ادامه دارد و صدها مقام روسی و شرکت های این کشور در فهرست تحریم های اتحادیه اروپا قرار گرفته اند.
روسیه نیز در پاسخ به این تحریم ها، از تابستان سال ۲۰۱۴ تاکنون خرید مواد غذایی و محصولات و فرآورده های کشاورزی از کشورهای تحریم کننده خود را منع کرده است و این تحریم ها هر ساله تمدید می شود.
علاوه بر آن وزارت امور خارجه روسیه فهرستی از مقامها و شهروندان آمریکا و کشورهای اتحادیه اروپا را برای تحریم تنظیم کرده است و این فهرست «استپ لیست» نام دارد و نام صدها نفر در آن گنجانده شده است که برای ۵ یا ۱۰ سال اجازه سفر به روسیه را ندارند.
برنامه ریزی روسها برای مقابله با تحریم ها
مقامهای روسیه بر این باورند که تحریم، به سیاست اصلی آمریکا دربرابر این کشور تبدیل شده است، بنابراین آنان باید به گونه ای برنامه ریزی کنند که بتوانند در مقابل تحریم های بلند مدت واشنگتن مقاومت کنند.
روسیه از نظر تعداد بسته های تحریمی آمریکا و اروپا که از مرز ۹۰ بسته تحریمی فراتر رفته است، شاید در سطح جهانی رکورد دار باشد.
این وضعیت نشانگر اهمیت فراوان جلوگیری از توسعه طلبی روسیه برای تصمیم سازان کاخ سفید است و واشنگتن برای این منظور به هر بهانه ای متوسل می شود.
با این وجود تحریم هایی که علیه روسیه اعمال می شود با تحریم هایی که آمریکا علیه سایر کشورها وضع می کند متفاوت است.
مارشال بلینگسلی دستیار وقت وزیر خزانه داری آمریکا دلیل این امر را شکل و ماهیت اقتصاد روسیه دانسته و خاطرنشان کرده بود که اقتصاد روسیه بزرگ است و بخوبی به سیستم مالی و تجاری بین المللی پیوند خورده است.
از مهم ترین اقدامات روسها در روند مقابله با تحریم های گسترده غرب علیه این کشور، ایجاد سیستمی شبیه سوییفت است که در صورت حذف روسیه از سیستم سوییفت می تواند مانع از ضربه خوردن این کشور شده و ارتباط بانکی و تجاری روسیه با کشورهای دیگر حفظ خواهد شد.
هدف فشارهای تحریمی آمریکا چیست
آمریکا و کشورهای غربی همپیمان آن کشور از تحریم روسیه چند هدف مهم و راهبردی را دنبال می کنند.
۱- جلوگیری از پیشرفت روسیه: هدف هر تحریمی که در مورد روسیه وضع می شود جلوگیری از پیشرفت و توسعه این کشور در عرصه های مهمی همچون صنعتی و اقتصادی و فناوریهای پیشرفته است.
این اقدامات برای جلوگیری از توسعه علمی و تکنولوژیکی روسیه انجام می گیرد تا این کشور فقط صادر کننده مواد خام و نفت و گاز باشد و نتواند در عرصه فناوریهای پیشرفته و ماشین آلات با کشورهای غربی بویژه آمریکا رقابت کرده و کالاهایی با مرغوبیت کالاهای غربی بسازد.
۲- جلوگیری از راه اندازی طرح خط لوله گاز جریان شمالی ۲
دولت ترامپ که با شرکت های بزرگ نفت و گاز آمریکا ارتباط نزدیک دارد و بخشی از سیاست خارجه این کشور را در خدمت تامین منافع آن شرکت ها در نقاط مختلف جهان قرار داده است، برای فروش گاز طبیعی فشرده به کشورهای اروپایی تلاش می کند.
گازی که در آمریکا تولید و به بازار اروپایی عرضه می شود دارای هزینه بالا برای استخراج و انتقال آن با کشتی های ویژه است و به همین دلیل از توانایی رقابت کمتر در مقایسه با گاز انتقالی از خط لوله دارد و به همین دلیل آمریکا نمی خواهد تا خط لوله گاز جریان شمالی ۲ یا نورد استریم ۲ که از روسیه از طریق دریای بالتیک به آلمان کشیده می شود راه اندازی شود.
این طرح خط لوله گاز قرار بود در پایان سال ۲۰۱۹ تکمیل شود اما به دلیل تحریم های آمریکا آغاز بهره برداری آن به اواخر سال ۲۰۲۱ موکول شده است و در صورت توقف احداث خط لوله به دلیل مجازات روسیه بخاطر مسمومیت ادعایی ناوالنی، آلمان هر ساله بیش از یک میلیارد دلار هزینه اضافی بابت گاز گرانقیمت از آمریکا پرداخت خواهد کرد.
به گزارش خبرگزاری «تاس»، "الکساندر نوواک" وزیر انرژی روسیه در واکنش به انتشار اخباری مربوط به امکان قطع همکاری آلمان با طرف روسی، تأکید کرد که طرح ساخت خط لوله گاز «جریان شمالی-۲»، با وجود مشکلات موجود، قطعاً تحقق خواهد یافت.
نوواک گفت: این پروژه حتماً تحقق خواهد یافت. البته مشکلات خاصی در این رابطه وجود دارد، ولی با این وجود روند ساخت این خط لوله همچنان ادامه دارد.
رئیس مرکز امنیت و انرژی روسیه بر این باور است که هدف آمریکا از تحریم خط لوله گاز جریان شمالی ۲، ضربه زدن به موقعیت روسیه در بازار انرژی اروپا و کاهش صادرات گاز به آلمان و کشورهای اروپایی دیگر است.
«آنتون خلوپکوف» که از کارشناسان انرژی صاحبنظر روسیه محسوب می‌شود، در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، افزود: آمریکا در ادامه نیز به بهانه های گوناگون برای تحریم هرچه بیشتر طرح های انرژی روسیه اقدام خواهد کرد و کشورهای همپیمان خود در اروپا را نیز برای تشدید فشار تحریمی بر مسکو ترغیب خواهد کرد.
۳-جلوگیری از نقش آفرینی روسیه در سطح جهانی و منطقه ای
از اهداف مهم دیگر آمریکا و غرب برای تحریم روسیه، جلوگیری از نقش آفرینی این کشور در سطح جهانی و مشارکت در حل و فصل مسائل منطقه ای و بین المللی است.
این طرح غرب به گونه ای طراحی شده است که روسیه بر اثر تحریم ها باید تضعیف شود و تمام تلاش های خود را برای حل مسائل داخلی کشور که بر اثر تحریم ها بوجود آمده ازجمله کاهش تولید ناخالص ملی و سقوط تولیدات صنعتی صرف کند و دیگر نتواند به مسائل مهم در منطقه خاورمیانه یا خلیج فارس یا مناطق دیگر بپردازد.
در آن صورت آمریکا و کشورهای غربی همپیمان آن بار دیگر می توانند در نبود بازیگران قوی بین المللی همچون روسیه، ایران و چین، بر جهان سلطه بیابند و چتر هژمونی آمریکا بر جهان تک قطبی گسترش می یابد.
اما ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه به تازگی اعلام کرد: نظم دنیا در حال تغییر است و آمریکا از آن مستنثی نیست
پوتین که در نشست باشگاه بین‌المللی سیاسی «والدای» روسیه سخنرانی می‌کرد، گفت که دنیا و نظام جهانی از زمان پاپان جنگ جهانی دوم که در آن، اتحاد جماهیر شوروی، آمریکا و انگلیس بر آلمان نازی پیروز شدند، در حال تغییر است و دوره هیمنه کشورهای بزرگ بر دنیا به سر آمده است و کشوری مانند ایالات متحده آمریکا بعید است که بتواند همچنان از این قضیه مستثنی باشد.
رئیس جمهور روسیه با بیان اینکه زمان هیمنه قدرت‌های بزرگ بر دنیا به پایان رسیده، در باره هرگونه تلاش علیه این کشور هشدار داد و گفت: کسی که بخواهد روسیه را به عنوان یک کشور بزرگ دفن کند، ما برای او مراسم تشییع جنازه برگزار خواهیم کرد.
چنین بنظر می رسد که امکانات تحریم های غرب به رهبری آمریکا در مورد روسیه به پایان خود نزدیک شده و امکان وضع تحریم های جدید در مورد این کشور بسیار کمتر شده است و در چنین شرایطی واشنگتن به فکر راههای جدید برای فشار بر مسکو خواهد بود که باتوجه به ضعف روز افزون امریکا، استفاده از چنین امکانات علیه روسیه نیز برای سران کاخ سفید کاهش می یابد و سیاستمداران آمریکایی ازهم اکنون این واقعیت ناراحت کننده را برای کشوری که هسته ای مرکزی سیاست خارجی آن را تحریم تشکیل می دهد می پذیرند.