کودکان کار به کودکانی گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می‌شوند به طوری که این امر آنها را از رفتن به مدرسه و تجربه دوران کودکی بی‌بهره می‌سازد و سلامت روحی و جسمی آنها را تهدید می‌کند.
کودکان کار براساس ۲ فاکتور به صورت رسمی تعریف می‌شوند، اول نوع کار و دوم سن مناسب برای آن کار، اغلب به کودکی یک کودک کار گفته می‌شود که مشغول فعالیتی باشد که برای سلامت فیزیکی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و شخصیتی او مضر است و با تحصیل وی تداخل پیدا می‌کند.
بر این اساس، قرارداد شماره ۱۳۸ سازمان بین‌المللی کار برای مشاغل مختلف حداقل سن را تعیین کرده که اگر کودکی با سن پایین‌تر از حد تعیین شده مشغول فعالیت در آن شغل باشد آن کودک یک کودک کار در نظر گرفته می‌شود.
این سنین عبارتند از: ۱۸ سال برای مشاغل پرخطر (مشاغلی که سلامت جسمی، روانی یا اخلاقی کودک را به خطر می‌اندازند)، ۱۳ تا ۱۵ سال برای مشاغل سبک (مشاغلی که سلامت و امنیت کودک را تهدید نمی‌کنند و کودک را از تحصیل باز نمی‌دارند) و سن ۱۲ تا ۱۴ سال ممکن است که تحت شرایط خاصی در کشوهای فقیر پذیرفتنی باشد.
بر اساس تعریف دیگری که توسط برنامه اطلاعات آماری و نظارت بر کودک کار در سازمان بین‌المللی کار ارائه شده است، فردی کودک کار نامیده می‌شود که مشغول به یک فعالیت اقتصادی بوده و سنش کمتر از ۱۲ سال باشد و یک ساعت در هفته یا بیشتر کار کند، یا سنش ۱۴ سال یا کمتر باشد و حداقل ۱۴ ساعت در هفته کار کند، یا سنش ۱۴ سال یا کمتر باشد و حداقل یک ساعت در هفته در یکی از مشاغل پرخطر مشغول کار باشد، این کار می‌تواند شامل کار در کارخانه، معدن، کشاورزی، کمک در کسب و کار والدین، داشتن کسب و کار شخصی مانند فروش غذا یا کارهای نامتعارف باشد.
بر اساس آمار سازمان جهانی کار (ILO)، سالانه ۲۵۰ میلیون کودک پنج تا ۱۴ ساله در جهان از کودکی محروم می‌شوند، طبق این آمار ۱۲۰ میلیون نفر از آنها وارد بازار کار شده و مشغول کار تمام‌وقت هستند، ۶۱ درصد این کودکان در آسیا، ۳۲ درصد در آفریقا و هفت درصد در آمریکای لاتین زندگی می‌کنند، قاچاق انسان از راه‌های عمده وارد کردن این کودکان به بازار است، به جز کارگری برده‌وار، بهره کشی جنسی و فروش اعضای بدن کودکان، از دیگر سرنوشت‌های کودکان قاچاق است.
لزوم ایجاد قرارگاه فرماندهی
شهردار مشهد در این باره گفت: برای ساماندهی آسیب‌های اجتماعی به خصوص متکدیان، کودکان کار و معتادان متجاهر نیازمند یک قرارگاه فرماندهی جهت هماهنگی بین دستگاه‌های متولی هستیم.
محمدرضا کلائی افزود: اقدامات و برنامه‌ریزی‌ها در خصوص آسیب های اجتماعی باید به صورت یک منظومه باشد، نمی شود در برنامه ریزی‌ها بحث معتاد متجاهر باشد، اما کودک کار و زن آسیب دیده در آن دیده نشود.
وی ادامه داد: از ابتدای دوره مدیریت شهری و شورای پنجم بیش از ۲۰ اقدام سخت افزاری و نرم افزاری، از احداث اردوگاه نگهداری و درمان معتادان متجاهر تا ایجاد زیرساخت‌ها و نهادهای پایدار مانند تشکیل خیران شهریار انجام شده است.
شهردار مشهد گفت: اکنون زمانی است که باید اقدامات انجام شده نظیر پروژه های شهر همگان، شهر دوستدار کودک، کودکان کار و پروژه خیران شهریار را پایدار کنیم.
وی افزود: در این میان باید مصوبه شورای اسلامی شهر در خصوص تشکیل بانک اطلاعاتی معتادان متجاهر و متکدیان را به عنوان نخ تسبیح که این اقدامات و پروژه‌ها را به هم متصل کند، ببینیم.
کلائی ادامه داد: برای هماهنگی بین بخشی به یک قرارگاه و فرماندهی نیاز داریم که در آن دستگاه قضایی، سمن ها و نهادهای متولی پیگیری کننده موضوعات اجتماعی و خیران حضور داشته باشند، نقش معاونت فرهنگی و حوزه اجتماعی شهرداری مشهد نیز در این میان بسیار مهم است، زیرا باید در چارچوب این قرارگاه، اقدامات را هماهنگ کند.
وی گفت: در موضوع کودکان کار باید حوزه اجتماعی شهرداری به شدت پای کار باشد، انتظار می رود این حوزه برای این کار یک الگوی جدید از همکاری دستگاه‌های مختلف ارائه دهد.
شهردار مشهد افزود: باید ظرف چند ماه آینده در خصوص وضعیت معتادان متجاهر، متکدیان و کودکان کار به نقطه امنی برسیم که برای تحقق آن به یک ساختار مستقر قابل کنترل و دارای پروژه، جهت رسیدن به اهداف عینی نیاز داریم.
توانمندسازی کودکان کار، اولویت اصلی
معاون دادستان مرکز استان خراسان رضوی نیز گفت: توانمند سازی کودکان کار دارای اهمیت بسیار است و باید برای رفع مشکل این کودکان چاره اندیشی اساسی انجام شود.
نیره عابدین زاده افزود: نباید حمایت بی‌جا از این افراد صورت گیرد، حمایتهای بی حد و مرز و احساسی سبب وارد آمدن آسیب به کودکان می‌شود به همین دلیل ما یک الگوی حمایتی و قضایی را برای حمایت از این کودکان در نظر گرفته‌ایم.
وی ادامه داد: در حال حاضر مجرمانی شناسایی شده‌اند که این اقدام برای آنها به شغل تبدیل شده است و ما با افرادی که درآمدهای بسیار از کار کودکان به دست می آورند، مواجه بودیم و تمامی پولی که کودکان در طول روز به دست می آوردند تحویل سردسته این افراد می شد و مقدار اندکی به عنوان دستمزد به کودکان پرداخت می‌گردید.
معاون دادستان مرکز استان خراسان رضوی گفت: تاکنون در این خصوص پنج نفر دستگیر شده‌اند و در حال حاضر در زندان هستند و برای آن ها قرارهای وثیقه سنگین در نظر گرفته شده و تعداد دیگری از این افراد سودجو نیز شناسایی شده‌اند که پیگیر دستگیری آنها هستیم.
مسوولیت پذیری مدیریت شهری مشهد در ساماندهی کودکان کار با اجرای طرح "سایبان مهر"
معاون شهردار و رییس سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد از اجرای طرح سایبان مهر با هدف حمایت از کودکان کار خبر داد.
محمدمحسن مصحفی گفت: طرح "سایبان مهر" در اجرای لایحه ساماندهی کودکان کار تعریف شده و مدیریت شهری به ویژه سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد در کنار دستگاه قضایی فراتر از وظایف قانونی خود در این امر به صورت ویژه ورود کرده است.
وی با تشریح اقدامات این سازمان با هدف حمایت از کودکان کار افزود: جمع آوری کودکان کار در برابر استثمارهای اقتصادی و باندهای بهره‌کشی، توانمندسازی خانواده‌های کودکان کار، ایجاد فرصت‌های آموزشی برای کودکان و فرهنگ‌سازی در زمینه شیوه‌های برخورد مردم با آنان از جمله اقدامات این سازمان برای ساماندهی کودکان کار است.
معاون شهردار مشهد ادامه داد: وضعیت خاص کودکان خیابانی سبب شده آنها در جامعه و محیط خانوادگی در معرض انواع آسیب های روحی، جسمی و اجتماعی قرار بگیرند به همین دلیل نیازمند انبوهی از حمایت‌ها از جمله حمایت فرهنگی، قانونی، مشاوره‌ای و آموزشی هستند.
وی گفت: الگوی کار کودکان در خیابان تابعی از زمینه‌های خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است که کودکان را به خیابان می‌کشاند و هم زمان رفتارهای آنان را در خیابان شکل می‌دهد، آنها برای تغییر در شرایط زندگی خود توانایی و شناخت لازم را نداشته و سلامت آنان به خطر می‌افتد، بنابراین سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری خارج از چهارچوب‌های وظایف خود در این امر ورود کرده و به دنبال حل معضلات این کودکان در ابعاد فرهنگی و اجتماعی است.
مصحفی افزود: نگاه شهروندان به پدیده کودکان کار، تکمیل کننده چرخه حمایت معنوی از آنان است، از عموم شهروندان تقاضا داریم به این کودکان به چشم مجرم نگاه نکنند و به جای کمک‌های نقدی موضوع را به نهادهای دست‌اندرکار اطلاع دهند تا از ادامه چرخه سوء استفاده از کار کودک و آسیب‌های اجتماعی او جلوگیری کنند.
وی ادامه داد: طرح سایبان مهر در راستای ساماندهی کودکان کار حدود یک هفته است که با همکاری دادگستری، شهرداری و بهزیستی در مشهد در حال انجام است و مقرر شده است این طرح تا زمانی که شرایط کودکان کار به وضعیت مطلوب برسد ادامه داشته باشد.
معاون شهردار مشهد گفت: جمع آوری کودکان کار از چهارراه ها و معابر توسط شهرداری انجام می‌شود که با توجه به حساسیت های شورای شهر و شهردار در این خصوص، تاکید شده است مسایل رفتاری و فرهنگی در زمان جمع آوری و انتقال کودکان به محل های تعیین شده رعایت شود. علاوه بر آن برنامه ریزی های لازم برای توانمند سازی کودکان در کنار خانواده ها نیز انجام می شود.
رییس اداره روابط عمومی سازمان اجتماعی فرهنگی شهرداری مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: طرح اجتماعی سایبان مهر با هدف حمایت همه جانبه از کودکان کار با همکاری شهرداری، دادگستری و بهزیستی در این کلانشهر آغاز شده که هدف اصلی آن حمایت و توانمندسازی کودکان کار و خانواده‌های آنان است.
محسن خیرآبادی افزود: در اجرای این طرح کودکان شناسایی می‌شوند و برای آنها پرونده تشکیل می‌شود، اگر خانواده و سرپرست داشته باشند تحویل آنها می‌شوند و در غیر این صورت تحویل نهادهای حمایتی نظیر بهزیستی می شوند.
وی ادامه داد: در این طرح همچنین برخورد قانونی با بهره کشان اقتصادی از کودکان کار پیش‌بینی شده و مطابق قانون با آنها برخورد می‌شود.