متاسفانه در طول دهه های گذشته اتکای اقتصاد کشورمان به صادرات نفت آن هم به صورت خام فروشی، غفلت از حوزه تولید در بخش های مختلف را به دنبال داشته است.
اقتصاد تک محصولی نفت موجب شده دلالی و سوداگری در بخش های مختلف اقتصادی به تدریج به یک فرهنگ تبدیل شود و این مسئله در کنار وجود خیل عظیمی از شغل های کاذب، تولید ناخالص داخلی GDP کشورمان را تحت تاثیر قرار داده است.
این درحالی است که به منظور افزایش سطح رفاه مردم، نرخ رشد تولید ناخالص داخلی باید به گونه‌ای محسوس از نرخ رشد جمعیت بیشتر باشد و در یک دوره کم و بیش طولانی تداوم داشته باشد.
مساله ای اساسی که به طور حتم با برنامه ریزی و جهت گیری مناسب در ایجاد کار و تولید و همچنین مبارزه با فرهنگ دلالی در کشور قابل اصلاح است.
اما یکی از بخش های مهم و اساسی که به اعتقاد کارشناسان می تواند در رشد اقتصادی کشورمان از جمله تولید، اشتغال‌زایی و پایداری محیط زیست و به ویژه تاب آوری در برابر تحریم ها و همچنین امنیت غذایی کشور نقش بسیار اثرگذاری داشته باشد بخش کشاورزی است.
کشاورزی از ارتباط بسیار تنگاتنگی با سایر بخشهای اقتصادی برخوردار است و به دلیل بهره‌گیری فراوان از تولیدات سایر حوزه های اقتصادی می‌تواند ضمن رعایت اصل کشاورزی نوین به منظور جلوگیری از ورود خسارت به منابع پایه، نقش بسیار مؤثری در به حرکت درآوردن چرخ‌های اقتصادی کشور داشته باشد.
تیرماه سال جاری بود که «کاظم خاوازی» وزیر جهاد کشاورزی گفت: بخش کشاورزی با دارا بودن بیش از ۴.۳ میلیون نفر بهره‌بردار، دارای سهم هشت درصدی از تولید ناخالص داخلی یعنی حدود ۴۰ میلیارد دلار است
سهمی که به گفته وزیر جهاد کشاورزی در سال‌های ماقبل آن هیچ‌گاه از پنج درصد بیشتر نبوده است.
هرچند در طول سال های اخیر، توجه به توسعه اقتصاد دانش بنیان در بخشهای مختلف اقتصادی و جهت گیری تولید از جمله بخش کشاورزی در کشور مقداری رو به بهبودی نهاده است اما به طور حتم ادامه این روند، نیازمند همکاری و پیگیری بیشتر نهادهای مختلف کشور با یکدیگر است.
بیش از ۷۰ درصد معاملات در کشور سوداگرایانه است
علی شماعی دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه خوارزمی تهران روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار حوزه آموزش و دانشگاه ایرنا با بیان اینکه بیش از ۷۰ درصد معاملات کشور سوداگرایانه است، اظهارکرد: برای رونق تولید و کاهش آلودگی هوا باید از خانه ها و خانوار و فضاهای موجود به اشکال گوناگون استفاده کرد؛ تولید را از خانه ها و فضاهای موجود در شهر و پیرامون آن باید شروع کرد.
وی، مسائلی همچون تامین نیازهای غذایی، افزایش بیکاری، کاهش تولید ملی، فقر و نابرابری، افزایش حاشیه نشینی، کمبود شغل مناسب، کاهش درآمد خانوار، کاهش شکل گیری خانواده و ازدواج، کمبود کالاهای صادراتی، افزایش آلودگی هوا و سایر آلودگی های محیط زیستی و افزایش ناهنجاری های اجتماعی ناشی از بیکاری و ناپایداری کیفیت زندگی شهری ناشی از مصرف کنندگی را از مهمترین مسائل و چالش هایی دانست که امروزه بسیاری از شهرهای ایران از جمله تهران با آن مواجه اند.
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی، یکی از راهبردهای مهم و موثر توسعه فعالیت های کشاورزی و صنایع وابسته به کشاورزی را توسعه صنایع مدرن دانست که به اعتقاد وی می تواند بسیار راهگشا باشد.
شماعی با بیان اینکه، وابستگی به اقتصاد تک محصولی نفت با بیش از ۹۰ سال خام فروشی این محصول در کنار تحریم های ظالمانه دشمنان اقتصاد کشور را تحت تاثیر قرار داده است، افزود: با توجه به اینکه ارزش فروش نفت خام روز به روز کمتر شده و با رواج اتومبیل های برقی مصرف بنزین کاهش یافته است، فروش نفت خام درآمد پایداری برای کشور محسوب نمی شود و این سال هاست که تجربه شده است.
فضاهای خالی و سبز شهری به تولید محصولات کشاورزی اختصاص یابد
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی اظهار داشت: برای برون رفت از اوضاع کنونی نخستین گام مشارکت عمومی و بسیج همگانی و مردمی و بسترسازی مسوولان برای کار و تولید در همه فضاهای شهری برای همه مردم بسته به توان و تخصص آنها است.
شماعی تاکید کرد: باید شهرها و فضای اطراف آنها به منبع تولید محصولات متنوع کشاورزی و غذایی بومی برای مصرف خانوار و حتی عرضه به بازارهای بین المللی تبدیل شود.
وی افزود: هر شهروند باید بتواند از منزل خود و فضاهای موجود در شهر به تولید محصول کشاورزی بپردازد و هر فضای خالی و سبز شهری تبدیل به یک گلخانه و فضای تولیدی شود.
به گفته وی، با کمک تمام سازمان ها و دستگاه ها و شهرداری ها می توان استان تهران را به سمت تولید در قالب شرکت های کشت و صنعت و شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها سوق داد.
دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری معتقد است: می توان با کشاورزی مدرن و سیستم های آبیاری نوین از جمله قطره ای، تحت فشار و گیاهان مقاوم به کم آبی و شورپسند و اصلاح نژاد گیاهان و تصفیه پسآب ها از هر فضایی حداکثر بهره وری را داشته باشیم.
استان تهران ظرفیت بالایی در کشاورزی و صنعت دارد
شماعی گفت: استان تهران با توجه به پتانسیل محیطی از جمله واقع شدن در میان دو وادی کوه و کویر از دامنه‌های جنوبی البرز و همچنین با توجه به شیب کافی و توپوگرافی که به حاشیه دشت کویر ختم می شود، پتانسیل بالایی از لحاظ توپوگرافی، اقلیم و منابع آب و خاک دارد و می تواند به قطب کشاورزی و صنعت در کشور تبدیل شود.
به گفته این دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری، در توپوگرافی استان تهران، سه ناحیه ارتفاعی دشت، کوهپایه و شیب های کوهستانی قابل شناسایی است. نواحی دشت به تمام سطوح با ارتفاع کمتر از ۹۰۰ متر به پایین گفته می شود که شامل دشت های حاشیه کویر است که تا ارتفاع ۱۱۰۰ متر از سطح آب های آزاد گسترش یافته است.
وی افزود: این نواحی غالباً در جنوب استان تهران در شهرستان های ری و ورامین دشت‌های هموار شهریار و حاشیه دشت کویر واقع است. نواحی کوهپایه با ارتفاع ۱۱۰۰ تا ۱۳۰۰ متر است که شامل دامنه ها و دره های کوهستانی از جمله اوین، درکه، نیاوران، توچال، حصارک و سوهانک و لواسان می شود.
شماعی ادامه داد: ناحیه کوهستانی از سطوح ارتفاعی ۱۳۰۰ متر با شیب های تند تا بلندترین قله های کوهستانی از جمله توچال به ارتفاع سه هزار و ۹۳۳ متر است که تا هر جا شیب و شرایط اقلیمی اجازه دهد، می توان برای توسعه بخش کشاورزی و حفاظت منابع طبیعی گونه های بومی و تعادل بخشی به محیط زیست و بهره برداری بهینه آن از طریق توسعه شرکت های کشت صنعت مورد استفاده قرار گیرد.
وی با بیان اینکه، میزان بارش متوسط سالانه تهران حدود ۲۴۵٫۸ میلیمتر است و تعداد روزهای یخبندان (با دمای زیر صفر) آن نیز حدود ۳۶ است، گفت: این بارش متوسط به ویژه برای سطوح ارتفاع ۱۱۰۰ متر به بالا برای کشت دیم مساعد است و کشت دیم و توسعه کشاورزی هم نقش موثری در افزایش بارش و تلطیف هوای استان خواهد داشت.
ضرورت توسعه شرکت‌های دانش بنیان در حوزه کشت و صنعت
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه، راهبرد شرکت های کشت و صنعت از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های توسعه کشت و صنعت، یک راهبرد متکی به نوآوری و خلاقیت است، پیشنهاد کرد: تمام نیروها و بودجه های دستگاه ها و دانشگاه ها در راستای تولید و توسعه بخش های مختلف کشاورزی، صنعت و خدمات بر ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان متمرکز شوند.
شماعی با تاکید بر اینکه، توسعه پایدار، امری درونی است و باید بر اساس مزیت‌های بومی هر استان و به دست نیروهای خلاق و مدیران توانمند و پیگیر و هماهنگ کننده و جهادگر اتفاق بیفتد، بیان کرد: شرکت های کشت و صنعت راهبردی است که می‌تواند علاوه بر تامین نیازهای غذایی، کاهش بیکاری، توسعه اشتغال بهینه، افزایش درآمد ملی، توسعه صادرات، کاهش آلودگی هوا و توسعه پایدار شهری و روستایی را به دنبال داشته باشد.
به گفته وی، توسعه کشت و صنعت ها، از طریق واگذار کردن و اجاره دادن زمین ها و املاک دارای قابلیت با قیمت کم و حتی رایگان برای ۱۰ سال یا ۲۰ سال یا ۳۰ سال و حتی تا ۹۹ سال به تولیدکنندگان بخشهای اقتصادی صنعت و کشاورزی و خدمات امکان پذیر است.
شماعی معتقد است: به کار گرفتن تمام اراضی استان چه دارای مالکین خصوصی و چه دولتی، می تواند زیرنظر مدیریت یکپارچه با نظارت دولت و مجلس و مدیران محلی و با هماهنگی مدیریت و بهره برداری مناسب و کامل صورت گیرد.
وی افزود: البته از لحاظ حقوقی باید تعهدات لازم برای غیرممکن بودن تغییر کاربری و واگذاری زمین و املاک بدون اجازه و نظارت بر تولید آن صورت گیرد. به طوری که اگر یک سال بدون دلیل موجه تولید نداشته یا کم و نامناسب باشد، پس از راهنمایی و کمک، اگر کارایی و تولید لازم را نداشت زمین و کاربری پس از تصفیه حساب اقدامات و تجهیزاتی که روی آن ایجاد کرده است محاسبه و استرداد شده و به شخص یا گروه دیگری واگذار شود.
شماعی اظهار داشت: ایجاد شرکت های کشت و صنعت های متعدد می تواند در سطح استان با توجه به ظرفیت و توانمندی های منابع طبیعی و انسانی هر ناحیه، زمینه اشتغال دانش‌آموختگان بومی و جوانان بیکار را فراهم سازد.
وی تاکید کرد: مدیریت قوی و متخصص و کارآمد این شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌ها در قالب شرکت های کشت و صنعت با کمک و هماهنگی مراجع قانونی و اجرایی، به طور حتم اثرات متعدد و گسترده ای از لحاظ جنبه های گوناگون کیفیت زندگی و محیطی برای مردم خواهد داشت.
دستگاه‌های دولتی و دانشگاه‌ها در کنار یکدیگر نقش آفرین باشند
عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی با اشاره به توجه به کسب وکار و توسعه اقتصادی در بین ۶۳۲ دانشگاه جهان، از جمله دانشگاه های برتر استنفورد، ماساچوست، آکسفورد و کمبریج، یکی از راه های توسعه کسب و کارهای نوین و توسعه کشاورزی صنعتی را ورود دانشگاه ها به این عرصه دانست.
شماعی با تاکید بر اینکه، تمام توان و بودجه های دستگاه ها و دانشگاه ها باید در کنار یکدیگر در راستای تولید و توسعه بخش های مختلف کشاورزی، صنعت و خدمات و ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان متمرکز و فعال شوند، افزود: این مهم علاوه بر کسب تجربه و کارآفرینی، تجربه عملی و کسب درآمد، در توسعه پایدار استان و کشور نیز نقش آفرین است.
وی تاکید کرد: باید تمام سازمان ها و دستگاه ها ضمن ایجاد مدیریت یکپارچه در قالب شرکت های کشت و صنعت با مشارکت یا بسیج مردم ساکن در استان به صورت سهامی عام یا سهامی خاص یا هر شکل دیگری که صلاح باشد، سهام این شرکت ها را به فروش برسانند.
به گفته این استاد دانشگاه، دولت با هماهنگی و مدیریت یکپارچه به ویژه وزارتخانه های جهاد و کشاورزی، تعاون و کار و رفاه اجتماعی، امور اقتصادی و دارایی، صنعت، معدن و تجارت، وزارت کشور، وزارت نیرو و سایر سازمان ها و دستگاه ها اجرایی مرتبط و قانون گذاری و قوه قضائیه به ویژه استانداری و فرمانداری و سایر نهادها و ادارات و بخش خصوصی، تمام اراضی استان تهران را به صورت پایلوت مورد بهره برداری زراعت، باغداری، کشاورزی مدرن و گلخانه ای و مرتعی به ویژه گیاهان دارویی و پوشش گیاهی پارک و جنگل قرار دهد و حتی گلخانه ها و گلدان های منازل را به سمت تولید محصول و گیاه مثمرثمر سوق دهد.
تهران برخوردار از پتانسیل شیوه‌های مدرن کشاورزی گلخانه‌ای
شماعی اظهار داشت: اگر بخواهیم از لحاظ گونه ها انواع کشت گیاهان را بررسی کنیم، باید گفت که در شمیرانات از قدیم سیب، گردو و گیلاس معروف بوده است و در ورامین و شهرری که به کویر ختم می شود، محصولات سیفی مانند خیار، خربزه و طالبی کشت می شود.
وی با اشاره به اینکه تهران آب و هوای معتدلی دارد و آقا محمد خان قاجار این شهر را به همین جهت برای پایتخت انتخاب کرد، اظهار داشت: یکی از ویژگی های منحصر به فرد شهر تهران اقلیم و شرایط آب و هوای فوق العاده آن است، به طوری که نه مانند شمال خیلی مرطوب و نه مانند قم و مرکزی گرم و خشک است. آب و هوای معتدل و مناسبی دارد و از دسترسی های مناسبی نیز برخوردار است.
دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی شهری می گوید: تقریبا بارش هایی که در البرز مرکزی وجود دارد، چشمه های فراوانی را دربرگرفته و منبع غنی آب تهران محسوب می شود که متاسفانه از آن درست و بهینه استفاده نمی شود.
وی بیان کرد: امروزه با توجه به افزایش جمعیت در شهرها به خصوص شهر تهران، شیوه های مدرن کشاورزی گلخانه ای می تواند برای تهران کارساز باشد. چنانچه در شرق تهران در پاکدشت و نمونه هایی از کشاورزی گلخانه ای را می توان مشاهده کرد که این کشاورزی در غرب و همچنین در جنوب تهران می تواند گسترش یابد.
شهرداری تهران برای ایجاد گلخانه‌ها در سطح شهر ورود کند
شماعی معتقد است: شهرداری تهران می تواند با ایجاد گلخانه های متعدد در سطح شهر به کار کشت گیاهان دارویی مقاوم به خشکی و با مصرف کم آب بپرداز؛ چراکه این طرح در جذب دی اکسید کربن و افزایش اکسیژن هوا، تلطیف آب و هوا و تنظیم اقلیم و محیط زیست نقش موثری خواهد داشت کما اینکه غالب کشاورزی در کشورهای اروپایی در شهرها و اطراف آنها است.
این جغرافیدان با بیان اینکه، گیاهان در افزایش بارش نقش موثری دارند، گفت: دولت ها و مردم در اغلب کشورهای توسعه یافته هر گوشه خالی شهر را تبدیل به فضای سبز و گلخانه می کنند و حتی در منازل خود نیز به تولید محصولات کشاورزی می پردازند.
وی افزود: در حال حاضر می توان گوجه فرنگی های ریز که در حال حاضر در بازار موجود است و سیب زمینی و بسیاری از سبزیجات دیگر را در سطح شهر و استان تهران پرورش داد.
شماعی ادامه داد: به طور مثال همین پارک هایی که در اطراف تهران با هزینه آب و کود و نیروی انسانی اداره می شوند، می تواند به کشت و تولید و گسترش محصولات با ثمر از جمله گیاهان دارویی که غالبا گیاهان مرتعی هستند و انواع گل ها مثلا گل محمدی، گل ختمی و گل های دیگری که جنبه دارویی دارند، تبدیل شود.
وی با اشاره به وجود درختان توت در تهران پیشنهاد کرد: این درختان در بخش خوش آب و هوا و به عنوان یک مرکز تفریحی در شهر متمرکز شوند تا هم بتوان توت اصلاح شده و با مصرف کم آب و بازده مرغوب برداشت کرد و هم به عنوان مکانی تفریحی در اختیار شهروندان قرار گیرد و مردم بتوانند با تهیه بلیط به این مکان رفته و از آنجا برای تفریح و تناول توت ها استفاده کنند.
این دانشیار جغرافیای شهری با اشاره به اینکه، مناطق شمال تهران نیز از پتانسیل کاشت گردو، شاتوت، سیب، گیلاس، زردآلو و انواع آلو برخوردار است، افزود: استان تهران می تواند بخش قابل توجهی از محصولات غذایی مورد نیاز خود را تامین و حتی برخی از محصولات را به مناطق دیگر و حتی خارج از کشور به ویژه بازار کشورهای همسایه اطراف صادر کند.
وی ادامه داد: این مهم با استفاده از دانش، تکنولوژی اصلاح نژاد و مدیریت قوی و کارآمد امکان پذیر است؛ چراکه امکان دستیابی به منابع مناسب در استان تهران فراهم و این طرح قابل اجرا است.
به اعتقاد شماعی، محصولاتی که به صورت خودرو در هر منطقه ای وجود دارد، اگر مدیریت شوند و سرتاسر دامنه های کوه ها تقویت شده و گیاهان کشت شوند، می توان سرمایه ای عظیم را از کنار آنها به دست آورد اما متاسفانه در حال حاضر بسیاری از شهروندان تبدیل به مصرف کنندگان محض شده و گروهی نیز نه تنها به دنبال تولید نیستند، بلکه تنها به دنبال دلالی زمین ها، بایکوت و احتکار زمین هستند.
دستگاه‌هایی که می‌توانند راه تولید محصولات غذایی را هموار کنند
شماعی با بیان اینکه، برخی دستگاه ها به صورت ویژه می توانند راه تولید به خصوص در بخش محصولات غذایی را هموار کنند، یادآور شد: نخستین متولی در این راه وزارت جهاد و کشاورزی است و پس از آن وزارتخانه های تعاون و کار و رفاه اجتماعی، امور اقتصادی و دارایی، صنعت، معدن و تجارت، نیرو، کشور و سایر سازمان ها و دستگاه های اجرایی مرتبط به ویژه استانداری، فرمانداری ها، شهرداری ها و مراجع قانون گذاری و البته مراکز قضایی هستند که در کنار یکدیگر می توانند منابع و بسترهای لازم برای کشت محصولات کشاورزی و ایجاد صنایع مرتبط و مناسب را فراهم کنند.
استاد دانشگاه خوارزمی تاکید کرد: باید دولت و مجلس مصوبه ای دال بر اینکه هیچ زمینی در کشور نباید بدون کاربری و تولید باشد، تصویب کنند و اگر زمین و آب بلااستفاده در اختیار فرد یا گروهی بدون کاربری و کارایی احتکار شده باشد، از آن مالیات سنگین دریافت شود.
وی افزود: این مصوبه به طور حتم احتکار زمین و منابع طبیعی در کشور را از بین خواهد برد و همه اراضی کشور در چرخه تولید و بهره برداری قرار خواهد گرفت.
این جغرافیدان می گوید: دولت باید حتی بر هدر دادن منابع آب و خاک و بهره برداری کم و بی کیفیت از زمین نظارت و از آن جلوگیری کند و کمک کند که با استانداردهای موجود منطبق شوند.
وی همچنین با اشاره به ضرورت ارزیابی عملکرد و کارایی سازمان ها، دستگاه ها و مدیریت مرتبط با طرح توسعه کشاورزی در فضاهای خالی شهری گفت: باید مشخص شود که این سازمان ها در سال چقدر بودجه و سرمایه دارند. از چه بازدهی و تولیدی برخوردارند، آیا تولید و خدمات ارائه شده از سوی آنها با هزینه های این دستگاه ها مقرون به صرفه است.