تحریم؛ فرصتی که هم استفاده شد و هم نشد

روزنامه ایران در گزارشی می آورد: با ممنوعیت واردات کدام تولیدکنندگان توانستند از فرصت‌ها استفاده کنند؟ آیا تحریم برای تولیدکنندگان ایجاد فرصت کرد؟ آیا افزایش نرخ ارز توانست مردم را به سمت تولیدات داخل هدایت کند؟
کارشناسان اقتصادی به این سؤالات پاسخ دادند و اظهار داشتند که بخشی از صنایع توانستند از شرایط تحریمی به نفع تولید و صنعت خود بهره ببرند و آن دسته از تولیدکنندگانی که فرصت‌ها را از دست دادند، در حقیقت به خاطر قوانین ساختاری کشور است.
زمانی که کشور از نظر قیمت ارز با چالش جدی مواجه نبود و شاهد ثبات نسبی قیمت ارز بودیم، تولیدکنندگان ریشه اکثر مشکلات خود را در واردات می‌دانستند و عنوان می‌کردند این آفت نفس آنها را بریده است اما با گذر زمان و صحبت درباره ممنوعیت واردات بیش از ۲ هزار و ۶۰۰ قلم کالا، تولیدکنندگان تأکید کردند که توان تأمین بازار داخل را دارند.
این گفته‌ها خوش‌بینی‌های زیادی ایجاد کرد اما در میانه‌های ممنوعیت واردات و شرایط تحریمی کشور برخی از تولیدکنندگان که زمانی تحریم را فرصت تلقی می‌کردند تحریم را تهدید دانستند و اکنون تحریم را سخت‌ترین چالش حیات خود معرفی می‌کنند.
با گذشت حدود ۲ سال از شروع تحریم‌های ظالمانه، تولید نتوانست بر اساس آنچه هدفگذاری شده بود حرکت کند ولی یک اتفاق بسیار مثبت در این حوزه رخ داد که آن احیای واحدهای صنعتی تعطیل شده بود. سال گذشته بیش از ۵۰۰ واحد صنعتی بر چرخه تولید بازگشت و در سال جاری ۸۲۰ واحد صنعتی توانست مجدد راه‌اندازی شود. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که با توجه به قیمت ارز و به صرفه شدن تولید تا پایان سال جاری حداقل ۱۵۰۰ واحد صنعتی که به دلایل مختلف تعطیل شده بودند، احیا می‌شود.
در این میان وزارت صمت اصرار بر این امر دارد که ضمن احیای واحدهای صنعتی، عمق ساخت داخل که پاشنه آشیل تولید است مورد توجه قرار گیرد. پیش از این مهدی صادقی نیارکی معاون وزیر صمت درباره اینکه برای حرکت به سمت داخلی سازی در شرایط تحریمی چه برنامه‌هایی وجود دارد به «ایران» گفته بود: نهضت داخلی‌سازی و تولید داخل یکی از اولویت‌های وزارت صمت است بدین جهت هدف‌گذاری سال جاری ۳.۲ میلیارد دلار داخلی سازی است.
درباره اینکه چرا تحریم برای تولیدکنندگان فرصت نشد با کارشناسان و صاحبنظران اقتصادی صحبت کردیم که در ادامه نظرات آنها می‌آید.
قانون اساسی و شفافیت را پیگیری کنید
محمدقلی یوسفی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره اینکه چرا این امکان محقق نشد که تحریم‌ها را به فرصت تبدیل کنیم، به «ایران» گفت: «معلوم نیست چگونه می‌شود از دل تحریم‌ها  به فرصت‌های مختلف در زمینه تولید و اقتصاد رسید، اتفاقاً از فرصت‌هایی که برای کشور در قالب‌های مختلف به وجود آمده استفاده نشد و آنها تبدیل به تحریم و تهدید شدند؛ زمانی یک کشور می‌تواند در مسیر توسعه و پیشرفت قرار گیرد که تعامل سازنده و مناسب با جامعه جهانی داشته باشد با محدود شدن روابط، توسعه امکانپذیر نیست».
او ادامه داد: «برای اینکه بتوان حداقل بهره را از شرایط موجود برد حداقل بایستی دو موضوع پیگیری شود اول آنکه قانون اساسی اصلاح شود و دیگری شفافیت در تصمیم‌گیری است وقتی موارد عنوان شده مورد توجه قرار نمی‌گیرد وضعیت تولید و فضای کسب و کار بهبود پیدا نمی‌کند.»

این استاد دانشگاه اظهارداشت: «یکی از نکاتی که طی ۴۰ سال گذشته به آن توجه نشده و ضرورت دارد که در این برهه زمانی به آن پرداخته شود، استفاده از تجربیات گذشته است؛ قرار نیست وضعیت اقتصادی و تولید با معجزه اصلاح شود برای آنکه از شرایط موجود فاصله بگیریم بهتر است که سطح همکاری مسئولان و توجه به خواسته مردم بیشتر شود».
گرانی ارز به داد تولیدکنندگان رسید
مرتضی عزتی استاد دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به این سؤال که آیا کشور توانست از تحریم‌های موجود خلق فرصت کند؟ به «ایران» گفت: «تحریم باعث شد برخی از فعالیت‌های تولیدی رونق بگیرد؛ البته این رونق به علت محدودیت واردات نیست بلکه به خاطر اختلاف قیمتی است که بین کالای وارداتی و تولید داخل به واسطه افزایش قیمت ارز، ایجاد شده است».
او ادامه داد: «یکی از حوزه‌هایی که توانست با شرایط تحریمی کشور مناسب عمل کند صنعت لوازم خانگی است؛ شاید میزان تولید کاهش یافته است اما به علت گران شدن لوازم خانگی وارداتی، تولیدکنندگان داخلی توانستند فروش بیشتری داشته باشند، این در شرایطی است که تولیدکنندگان داخلی بر قیمت‌های خود افزودند.» عزتی تأکید کرد: «تولیدکنندگان در شرایطی فعالیت می‌کنند که محدودیت معنادار واردات برای کالاهای تولید داخل وجود ندارد و اگر قیمت ارز افزایش پیدا نکرده بود محدودیتی در واردات نداشتیم؛ ایران در کالاهایی که توانایی تولید دارد با کمترین موانع تحریمی مواجه است و در کالاهایی که امکان تولید وجود ندارد شدیدترین تحریم‌ها وضع شده است از اینرو اگر ارز رشد پیدا نکرده بود اکنون بازار مملو از لوازم خانگی بود».
این استاد دانشگاه تصریح کرد: «در حالی که برخی از تولیدات داخلی رشد کرده است، صادرات کشور به خاطر تحریم با چالش‌های جدی مواجه شده است».
او با بیان اینکه ما خودمان را تحریم کردیم و تحریم‌های امریکا کمتر از تحریم‌های داخلی است، تصریح کرد: «بخش اساسی از مشکلات این روزهای اقتصاد مربوط به تحریم نیست بلکه سیستم در کشور با چالش‌های جدی مواجه است که این ربطی به این دولت و آن دولت و رئیس جمهور ندارد؛ سیستم به گونه‌ای است که نمی‌توان در آن به رشد اقتصادی و تولید مطلوب دست یافت به عنوان مثال اگر قرار است تولیدی شکل بگیرد، متقاضی مجبور است وقت و انرژی زیادی بگذارد تا شاید آن تولید اتفاق بیفتد».
عزتی با بیان اینکه عدم همکاری بانک‌ها با تولیدکنندگان، تزریق نامناسب پول برای فعالیت‌های اقتصادی و موارد مشابه سبب شده است که از هیچ فرصتی نتوان استفاده کرد، گفت: «تا زمانی که سیستم اصلاح نشود، شاهد پیشرفت اقتصادی نخواهیم بود».
تولیدکنندگان به سمت شعارهای خود گام بردارند
در این میان علی قنبری استاد دانشگاه تربیت مدرس درباره اینکه چرا تولیدکنندگان نتوانستند از تحریم‌های بوجود آمده به عنوان یک فرصت برای رشد تولید استفاده کنند، به «ایران» گفت: «تا حدودی برخی از رشته‌های صنعتی توانستند بواسطه تحریم به سمت رشد تولید بروند و بخشی از بازار که متعلق به محصولات وارداتی بود را بگیرند اما این امر زمانی به ثبات می‌رسد و مردم کالای وطنی را خریداری می‌کنند که کیفیت در محصولات داخلی افزایش پیدا کند».
او ادامه داد: «در حالی که همه نگاه‌ها به سمت تولیدکنندگان داخلی است که از افزایش قیمت ارز بهره ببرند و بتوانند کالای کیفی و ارزان‌تر به دست مردم برسانند اما برخی از مجموعه‌ها به جهت تحریم در واردات مواد اولیه با مشکلاتی مواجه شدند لذا رشد تولید زمانی اتفاق می‌افتد که امکان واردات مواد اولیه باشد از این رو باید سیاستی تدبیر شود تا تولیدکنندگان با وضعیت بهتری بتوانند تولید داشته باشند».
این استاد دانشگاه گفت: «تحریم به واقع یک فرصت برای تولیدکنندگانی ایجاد کرد که همواره نسبت به واردات کالا نقد داشتند، این گروه بارها عنوان می‌کردند که می‌توانند با ممنوعیت واردات پاسخگوی نیاز بازار باشند از این رو ضرورت دارد که همان تولیدکنندگان در جهت تحقق این شعار گام بردارند».
شرایط برای تولیدکنندگان پیچیده است
مصطفی رناسی یکی از تولیدکنندگان درباره اینکه چرا تولید نتوانست تهدیدها را به فرصت تبدیل کند به «ایران» گفت: «تولیدکنندگان با شرایط بسیار پیچیده ای در حال فعالیت هستند و همین که تولید متوقف نشده کار بزرگی است، ما با سخت‌ترین تحریم‌ها روبه‌رو هستیم و حتی امکان واردات مواد اولیه وجود ندارد با چنین شرایطی چگونه می‌توان تهدیدها را به فرصت تبدیل کرد؟».
او ادامه داد: «برخی از تولیدکنندگان کشور به جهت نوع فعالیتی که داشتند، توانستند از تهدیدها برای صنعت خود یک فرصت ایجاد کنند، اما صنایعی که مجبور به واردات مواد اولیه خود هستند نمی‌توانند چنین کاری را انجام دهند.» رناسی تاکید کرد: «تبدیل تهدید به فرصت برای حوزه تولید مستلزم همکاری تمام بخش‌ها است نمی‌توان بدون همکاری بانک مرکزی، بانک‌ها، گمرک و وزارتخانه‌های اقتصاد و صمت به پیشرفت دست یافت».