به گزارش ایرنا، بررسی‌ها و پژوهش‌های باستانشناسی که به تازگی در گستره شهرستان های پاسارگاد، خرمبید و مناطق پیرامون حوزه رود پلوار انجام شده، نشان از وجود مجموعه گسترده‌ای از آثار و ساختارهایی دارد که ارتباط مستقیمی با محدوده پاسارگاد، از مهمترین مراکز و پایتخت‌های امپراتوری هخامنشی دارند.
سد تاریخی بستانخانی در منطقه دیدگان شهرستان خرمبید واقع شده است. شهرستان خرمبید در ۳۰ کیلومتری شمال شرقی پاسارگاد قرار دارد.
آنگونه که متولیان امر گفته اند، سد بستانخانی دیدگان ازجمله بزرگترین و مهمترین سد تاریخی منطقه است که از لحاظ قدمت، تکنیک ساخت و کاربری ارزشمند به شمار می‌رود و به بیان دیگر می‌توان آن را شناسنامه و الگوی سدسازی در ایران دانست.
این سد در سال های اخیر در دو مرحله مورد تجاوز و تخریب سودجویان و حفاران غیرمجاز قرار گرفته و آسیب های زیادی به آن وارد شده است.
کشف بلوک‌های چهارگوش تراش خورده در سد بستانخانی
هم‌اکنون پژوهش‌هایی برای شناخت بیشتر ساختار معماری این سد در دست اقدام است، در همین رابطه سرپرست کاوش سد بستانخانی دیدگان در جمع خبرنگاران از شناسایی ساختار جدید معماری در سد یادشده سخن گفت و افزود: در جریان کاوش‌های باستانشناسی سد هخامنشی بستانخانی دیدگان چند ساختار معماری که در آنها بلوک‌های چهارگوش تراش خورده به کار رفته، شناسایی شده و مطالعات در ارتباط با نقشه معماری و کارکرد آنها در حال انجام است.
حمید رضا کرمی با تاکید بر ویژگی های منحصر به فرد این سد ابراز داشت: سد بستانخانی دیدگان با بلندای تاج ۲۱ متر، درازای ۱۷۰ متر و پهنای ۷۰ متر در کف دره بزرگترین سد دوران هخامنشی در سرزمین ایران به شمار می آید که گسترده دریاچه آن نزدیک به ۲۰۰ هکتار می رسیده است.
او بر این باور است که نیاز اساسی هخامنشیان در تامین آب مورد نیاز برای بخشهای مختلف از جمله کشاورزی، باغبانی، مصارف عمومی و مسکونی و همچنین تامین آب محوطه و پردیس پاسارگاد، باعث ساخت و ساز سدهای بسیاری شده است.
کرمی ابراز داشت: افزون بر این، کانال‌های آبرسانی گسترده‌ای نیز برای رساندن آب سدها به مکان‌های مورد نظر ایجاد شده است.
وی با اشاره به نتایج بررسی‌ها و کاوش‌های مناطق مختلف ایران درباره اجرای طرح‌های تامین آب در دوران باستان، گفت: بیشترین طرح‌های ساخت و ساز مربوط به تامین آب، در دوره هخامنشی در دشت پاسارگاد و مناطق پیرامون آن صورت گرفته است.
کارشناس پایگاه میراث جهانی پاسارگاد جایگاه سامانه‌های آبی یادشده را دشت پاسارگاد، دشت خرمبید، دشت مرغاب و دشت کمین دانست و ابراز داشت: هدف از ساخت سدها با توجه به طغیانهای رودخانه پلوار، کنترل سیلابهای فصلی در سرشاخه های رود و همچنین ذخیره سازی آب به‌منظور استفاده در ماه‌های گرم و خشک سال در بخشهای گوناگون بوده است.
سدهای هخامنشی با مهندسی دقیق اجرا شده‌اند
او با تاکید بر روش هوشمندانه ساخت سدها و کانال ها، گفت: این نوع معماری نشان می‌دهد که ساخت و سازها در چارچوب برنامه ریزی علمی و با مهندسی دقیق اجرا شده است.
کرمی درباره جزئیات ساخت این سدها بیان کرد: به‌کارگیری روش هایی همانند آنچه در ساخت بناهای پاسارگاد استفاده شده در برخی از این سدها دیده می‌شود، مثلاً در سازه‌های سنگی سد چمبیان (شهیدآباد) و بستانخانی دیدگان از بلوک‌های سنگی تراشخورده چهار گوش به صورت خشکه چین و بستهای فلزی دم چلچله ای استفاده شده است یا انسجام پیکره اصلی سدها از هسته خاک رس ایجاد شده و برای استحکام و پایداری آنها از لاشه سنگ‌های طبیعی برای پوشش تمامی سطح هسته استفاده کرده‌اند؛ روشی که امروزه نیز در ساخت بسیاری از سدهای خاکی به کار گرفته می‌شود.
سرپرست کاوش سد هخامنشی بستانخانی دیدگان، عنوان کرد: آب‌راه‌ها و شبکه‌های انتقال آب بخش دیگری از مهندسی مدیریت آب در منطقه به شمار می آیند و به گونه ای طراحی و اجرا شده اند که بتوانند آب را به دور افتاده ترین بخش های مورد نظر برسانند، در این راه حجم عظیمی از تپه‌ماهوری ها برداشته شده، بخشهای مختلفی از صخره ها در مسیرهای کوهستانی برش خورده و در زمین های هموار خاکبرداری صورت گرفته است تا نتیجه این کار بزرگ همانی باشد که در اندیشه طراحان و مجریان آن بوده است؛ یعنی بهره مندی همه مناطق مرتبط با پایتخت هخامنشی پاسارگاد از آب.
کرمی در رابطه با اجرایی شدن عملیات حفاظت، مرمت و ساماندهی سد بستانخانی دیدگان پس از کاوش گفت: با توجه به اهمیت و اعتبار این اثر تاریخی و لزوم شناخت و مطالعه آن، کاوش‌های باستان شناسی در قسمت هایی از این سد آغاز شده است در ادامه نیز امیدواریم بتوانیم پس از کاوش عملیات حفاظت و مرمت و ساماندهی این سد را اجرایی و زمینه حضور علاقه‌مندان، پژوهشگران و گردشگران را از این مجموعه ارزشمند فراهم کنیم.
کاوش در سد بستانخانی دیدگان با مجوز پژوهشکده باستانشناسی از ۲۵شهریور ۹۹ آغاز شده است.
تهیه نقشه معماری سازه سد، شناخت روش‌ها و شگردهای ساخت سد، بررسی و مطالعه دقیق جزییات سازه معماری و همچنین مطالعه هسته خاکی و پوسته لاشه‌سنگی سد برای شناسایی تاریخ دقیق ساخت سد از اهداف این کاوش عنوان شده است.
مجموعه پاسارگاد در شانزدهم تیرماه سال ۱۳۸۳ به عنوان پنجمین اثر ایران در فهرست آثار جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) با شماره ۱۱۰۶ به ثبت رسید.
سلسله هخامنشی یا هخامنشیان که بنیانگذار آن کوروش بود از ۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد به مدت ۲۲۰ سال بر ایران حکومت کردند.
شهرستان پاسارگاد به مرکزیت سعادت شهر در فاصله ۱۱۰ کیلومتری و شهرستان خرمبید به مرکزیت صفا شهر در ۱۷۸ کیلومتری شمال شیراز واقع شده‌اند.