درگیری‌های نظامی نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان از ششم مهر ماه گذشته (۲۷ سپتامبر) آغاز شده و همچنان در محورهای مختلف منطقه مورد مناقشه قره باغ و مناطق اشغالی اطرف آن ادامه دارد. باکو و ایروان یک بار در تاریخ ۱۸ مهرماه با وساطت مسکو و بار دیگر با وساطت فرانسه، روسیه و آمریکا در تاریخ ۲۷ مهر به آتش‌بس بشردوستانه رضایت داده بودند که دقایقی پس از برقراری این آتش‌بس‌ها نیز به سرعت دو طرف همدیگر را به نقض آن متهم کردند. گسترش ابعاد بحران در قره باغ نگرانی از گسیل شدن جریان های تکفیری حساسیت قدرت های منطقه را نسبت به ضرورت پایان منازعه در قره باغ موجب ساخته است. در ۲۸ مهر ماه خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه، در حساب کاربری خود در توییتر با اشاره به درگیری‌ها در قره باغ نوشت: "جمهوری اسلامی ایران نمی‌پذیرد به سبک تکفیری‌ها سری بریده شود و یا در مقابل، شهرها و بیگناهان مورد هدف قرار گیرند".
تلاش ایران برای پیشبرد صلح پایدار
در این عرصه جمهوری اسلامی ایران با توجه به اصل حسن همجواری و برخورداری از مرز مشترک با هر دو طرف اصلی منازعه یعنی جمهوری آذربایجان و ارمنستان فعال تر از سایر قدرت های منطقه ای و فرامنطقه منادی صلح و ثبات در قره باغ شد. رایزنی های ایران در سطح وزارت خارجه و ریاست جمهوری تداوم یافت و رئیس جمهوری کشورمان با برقراری تماس دیپلماتیک با روسای دو کشور آذربایجان و ارمنستان نسبت به بروز یک جنگ منطقه ای و احتمال رخنه تروریست ها هشدار داد. جمهوری اسلامی ایران برای پیشبرد صلح و گفت و گو در منازعه قره باغ صرفا به تماس و مکالمات دیپلماتیک اکتفا نکرد و با تدوین طرح صلح در قره باغ آمادگی و عزم بالایش را برای حل ماندگار و ریشه ای بحران قره باغ اعلام داشت.
هر چند طرح صلح ایران هنوز جزئیات دقیق اش منتشر نشده اما با توجه به راهبرد و استراتژی همیشگی جمهوری اسلامی ایران در قره باغ مشخصا حاوی مسائلی چون احترام به تمامیت ارضی، آزادسازی اراضی اشغالی و تبادل اسرای جنگی است. دال مرکزی طرح ایران، احترام به حفظ و تمامیت ارضی و ضرورت آزادسازی اراضی اشغالی است که جمهوری اسلامی ایران در طول سه دهه منازعه در قره باغ این رویکرد و استراتژی را دنبال داشته است. جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که عضو متعهد و مسئولیت پذیر سازمان ملل است، حامی و پایبند چهار قطعنامه شورای امنیت و دو قطعنامه مشورتی مجمع عمومی سازمان ملل در ضرورت آزاد سازی اراضی قره باغ و تعلق آن به خاک جمهوری اذربایجان است. امروز هم ایران با عطف به رویکرد گذشته اش بر این باور است که هر گونه صلح پایدار در منطقه در گرو تخلیه اراضی اشغالی و احترام به حاکمیت سرزمینی جمهوری آذربایجان است. واقعیت این است که قره باغ بخش جدایی ناپذیر از سرزمین جمهوری آذربایجان در طول تاریخ بوده و در طی درگیری های اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود میلادی، بخش بزرگی از جمعیت آذری نشین این منطقه به اجبار کوچانده شده اند. در همین راستا علی اکبر ولایتی مشاور بین المللی رهبر انقلاب جمهوری اسلامی ایران و علی ربیعی سخنگوی دولت به صراحت از آزادسازی اراضی قره باغ سخن گفتند.
منازعه و خشونت، خشونت بیشتر به همراه می آورد
در تحلیل رفتار سیاسی جمهوری اسلامی ایران در منازعه قره باغ باید به این اصل راهبردی توجه داشت که توسعه طلبی و انضمام سرزمینی جایی در دکترین امنیتی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران ندارد. صلح در گروه پذیرش حق و حقوق سرزمینی یکدیگر است و باید سرزمین تصرف شده به صاحب اصلی اش بازگردد. برای همین است که در طرح صلح ایرانی به آزادسازی این اراضی تاکید فراوان شده است. تجربه سه دهه منازعه در قره باع که این بحران را به عنوان منازعه ای یخ زده و منجمد در منطقه قرار داده است؛ گویای این حقیقت مهم است که بدون حل اصل موضوع، هر راهبردی موقتی و کوتاه مدت محکوم به شکست است. صحبت های اخیر مقام معظم رهبری(مدظله تعالی) با عطف به واقعیت سرزمینی و تاریخی منطقه و مهم تر از همه اهمیت صلح و ثبات منطقه ای مطرح شد و رهبری معظم انقلاب با تاکید بر اینکه باید منطقه تحت اشغال آزاد و بازگردانده شود؛ این پیام را به طرفین منازعه داد که باید با تکیه بر اصل حاکمیت سرزمینی و البته رعایت امنیت و حقوق ارمنی های مقیم منطقه، مانع از عمق یافتن بیشتر منازعه در قره باغ و سوء استفاده ها و فرصت طلبی های بازیگران بیرونی شود. دیدگاه حکمیانه و مصلحانه رهبری انقلاب زمانی ارزش واقعی اش را پیدا می کند که رهبران سیاسی طرفین منازعه متوجه عواقب خطرناک بحران و ناامن شدن کل سرزمین و خاک شان در صورت تداوم منازعه باشند. تاکید بر ضرورت پایان فوری منازعه از این دغدغه نشات می گیرد که منازعه و خشونت، خشونت بیشتر به همراه می آورد و آن موقع بحران به مرز شرایط غیر قابل بازگشت و کنترل می رسد. برای همین همین ضروری است طرفین منازعه با اجتناب از فضای احساسی و هیجانی و در نظر گرفتن مصلحت و امنیت مردم و سرزمین شان وارد فضای جدی گفت و گو و هم اندیشی شوند و به صلحی پایدار دست یابند. البته این امر منوط به همراهی و حمایت همه قدرت ها نظیر ترکیه، روسیه از صلح و ثبات در قره باغ است.