معمولا در محافل علمی و کتاب ها برای پدیده هایی چون عقب ماندگی، فقر و جهل، دلایل متفاوتی گفته می شود اما همه آنها سرنخ اصلی این پدیده های آسیب زا را در بیسوادی عنوان می کنند، معضلی که با گذشت قرن ها هنوز هم در کانون توجه بسیاری از نظام های سیاسی چون جمهوری اسلامی ایران است زیرا سواد و سوادآموزی در هر کشوری با ارتقای سطح فرهنگ و نگرش می تواند، از بسیاری مشکلات فرهنگی و بعضا آسیب های اجتماعی جلوگیری کند.
براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، میزان باسوادی در کشور ۹۴.۵ درصد گزارش شده است که به گفته معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار خراسان شمالی، میانگین باسوادی در این استان حدود ۲ درصد از میانگین کشوری عقب تر است.
اگرچه شهرستان مرزی رازوجرگلان با ۸۵.۹ درصد باسوادی، کمترین درصد باسوادی در این استان را دارد ولی از سوی دیگر فاصله دور میانگین باسوادی زنان روستایی رازوجرگلان با ۷۶.۱۵ درصد برای بسیاری از مسوولان قابل چشم پوشی نیست، به گونه ای که با وجود همه تنگناهای اقتصادی، دولت از این حوزه تاثیرگذار غافل نماند و سیاستگذاری موثری برای ریشه کنی بیسوادی پی ریخت به طوری که براساس برآوردهای آموزش و پرورش استان از سال ۹۵ تاکنون میانگین باسوادی رازوجرگلان با رشدی چهار درصدی رشد به ۸۹.۳۵ درصد ارتقا یافته است.
شاید بتوان ریشه بسیاری از آسیب ها از جمله خودکشی و خودسوزی، ازدواج های اجباری دختران کم سن و سال و برخی دیگر از آسیب های حوزه زنان را که این خطه با آن دست و پنجه نرم می کند، در بازماندگی از تحصیل و بیسوادی جست که به طور معمول جلوگیری از این آسیب ها نیازمند برنامه ریزی های آموزش و پرورش و سایر نهادهای مرتبط با ارائه امکانات مالی و آموزشی است، زیرا افزایش سطح سواد باعث ایجاد دیدگاه های نو، ارزش های جدید و تغییر در زندگی می شود به گونه ای که سنت ها و آداب در زندگی شکل دیگری به خود می گیرد.
تاثیر جدایی گزینی جغرافیایی در بیسوادی رازوجرگلان
یک جامعه شناس در خراسان شمالی با اشاره به پیشتازی باسوادی شهرستان گرمه در این استان گفت: برخلاف شهرستان گرمه که به دلیل موقعیت جغرافیایی اش، اهالی این منطقه ارتباطات و مراودات زیادی با استان های گلستان، سمنان و تهران دارند، شهرستان مرزی رازوجرگلان دارای نوعی جداگزینی جغرافیایی است.
عزیزالله رحیمی به خبرنگار ایرنا اظهار اظهار داشت: با بررسی تاریخ شهرستان گرمه متوجه این امر می شویم که شغل اصلی اهالی این مناطق کامیونداری بوده است و این شغل واسطه ای شده است تا مردم این ناحیه ارتباط و مراودات بالایی با مناطق مهم و تاثیرگذار کشور داشته و شغل آنان نقش ویژه ای را در افزایش سطح سواد و بینش اجتماعی اهالی بازی کند.
وی با اشاره به نقش سواد در تغییر برخی آداب نادرست زندگی و ایجاد تفاهم در برآوردن نیازهای اجتماعی یادآور شد: اگرچه برپایی و نگاهداشت سنت ها و میراث های فرهنگی در مناطق تک افتاده، اهمیت و ارزش خاصی دارد ولی معمولا دختران در چنین مناطقی از کودکی اسیر دارهای قالی و قالیبافی شده و به گونه ای در این چارچوب پرورش می یابند که تحصیل برای آنان به فراموشی سپرده می شود.
وی افزود: در واقع با توجه به بینش خاص و باورهای فرهنگی آن منطقه، دختران بیشتر به جای تحصیل و سوادآموزی، درگیر کارهای سنتی و تولید صنایع دستی می شوند.
ریشه کنی بیسوادی، طرحی عمرانی نیست
مدیر حوزه علمیه هدایتی اهل سنت رازوجرگلان با بیان اینکه ریشه کنی بیسوادی امری تدریجی و بلندمدت است، اظهار داشت: نباید به بیسوادی و ریشه کنی آن همانند طرحی عمرانی نگاه کرد زیرا که این امر، مقوله ای فرهنگی است و با ایجاد انگیزه در بین سوادآموزان و نظارت های به موقع و مستمر میسر می شود.
آخوند خال محمد سرفراز با اشاره به جایگاه ویژه سواد و سوادآموزی در اسلام گفت: در خصوص جایگاه سواد همین قدر باید گفت که در قرآن کریم بیش از ۷۰۰ آیه در خصوص سوادآموزی و خواندن و یادگیری وجود دارد.
وی با شاره به نقش سواد و آگاهی در جلوگیری از بسیاری از آسیب ها در منطقه یادآور شد: لازمه جلوگیری از بسیاری آسیب ها، شناخت حق و حقوق توسط خود فرد است و این امر جز با آگاهی و سواد آموزی ممکن نمی شود.
آخوند سرفراز با اشاره به برخی از بازماندگان از تحصیل در این شهرستان مرزی افزود: اگرچه روستاهای این شهرستان مرزی، پراکنده هستند و نمی توان در هر روستا یک مدرسه برپا کرد ولی می توان با ایجاد مجتمع های تحصیلی روزانه و سرویس دهی مناسب، بسیاری از دانش آموزان دختر را به تحصیل بازگرداند.
برنامه ریزی ۱۰ برابری سوادآموزی، در رازوجرگلان
مدیر آموزش و پرورش رازوجرگلان با اشاره به اینکه رازوجرگلان تقریبا ۶ درصد از میانگین سواد استان عقب است، تصریح کرد: براساس سرشماری سال ۹۵، میانگین سواد استان در گروه افراد ۱۰ تا ۴۹ ساله، ۹۲.۸۵ درصد بود که این رقم در این شهرستان مرزی ۸۵.۹ درصد است.
عباس رضایی با بیان اینکه از سال ۹۵ تاکنون میزان سواد رازوجرگلان با رشدی ۴ درصدی به ۸۹.۳۵ درصد رسیده است، افزود: اگر کرونا مانع کارها نشود برای جبران این کمبود و رساندن این شهرستان به میانگین استان، کار و برنامه ریزی ۱۰ برابری در نظر گرفته شده است به گونه ای که تا پایان امسال برنامه ریزی ها برای سودآموزی ۲ هزار و ۳۰۰ نفر و ارتقای سواد برای ۲۲۰ نفر در نظر گرفته شده است.
وی با اشاره به بالاتر بودن میزان باسوادی مردان رازوجرگلان از میانگین استانی تصریح کرد: اگرچه درصد باسوادی زنان روستایی رازوجرگلان ۷۶.۱۵ درصد و زنان شهری این شهرستان ۹۶.۲۱ درصد است ولی در شاخص باسوادی مردان شهری رازوجرگلان با ۹۷.۹۰ درصد و مردان روستایی این شهرستان با ۹۳.۹۰ درصد از ماینگین استانی جلوترند.
معاون سوادآموزی اداره‌کل آموزش و پرورش خراسان شمالی نیز با اشاره به برنامه ریزی برای سوادآموزی ۱۰ هزار و ۶۹۹ نفر بی‌سواد استان، اظهار داشت: بنا بر اراده جمعی مسوولان استان، قرار است تا دهه فجر امسال بیسوادی در این خطه ریشه‌کن شود.
مهدی مودی با اشاره به اینکه بر اساس اعلام مرکز ملی آمار ایران، ۳۹ هزار و ۲۱۶ بی‌سواد در استان وجود دارد، گفت: در سه سال گذشته، ۱۲ هزار نفر از این تعداد، باسواد شده اند و ۲۷ هزار نفر باقی مانده است.
مهدی مودی تصریح کرد: امسال قرار است ۱۰ هزار و ۶۹۹ نفر زیر پوشش برنامه های باسوادی قرار گیرند که این تعداد، ۲.۵ برابر سهمیه تعیین شده استان در برنامه عملیاتی امسال است و با باسواد شدن ۱۰ هزار و ۶۹۹ نفر، ریشه کنی بیسوادی تا پایان سال محقق می شود.
راه اندازی ۳ مرکز محلی سوادآموزی جدید در استان
مودی با اشاره به راه اندازی سه مرکز محلی سوادآموزی در ۶ ماهه نخست سال جاری گفت: با راه اندازی این مراکز در شهرستان های مانه و سملقان و بجنورد، تعداد مراکز محلی سواد آموزی به ۱۰ مورد رسیده است.
وی با اشاره به اینکه هدف این مراکز افزایش سطح توانایی‌ها و مهارت‌های سوادآموزان است، تصریح کرد: مراکز یادگیری سوادآموزی با توجه به نیازسنجی های هر منطقه به فعالیت می پردازند به گونه ای که علاوه بر سوادآموزی، مهارت های فنی و حرفه ای چون نوغانداری و قالیبافی را نیز به افراد آموزش می دهند.
وی با بیان اینکه هم اکنون ۵۴۱ نفر در این مراکز محلی دوره های آموزشی را می گذرانند، افزود: این مراکز تنها به افراد سوادآموز اختصاص ندارند بلکه ۲۰ درصد آموزنده های این مراکز را افراد عادی تشکیل می دهند.
معاون سوادآموزی استان با اشاره به اینکه جذب بی‌سوادان به برنامه های آموزشی در سال جاری، نسبت به پارسال بیش از چهار برابر شده است، افزود: پارسال ۲ هزار و ۴۱۹ نفر بی‌سواد جذب کلاس های سوادآموزی استان شده بودند.
مودی اظهار داشت: امسال سه هزار و ۲۰۰ نفر بی‌سواد در قالب طرح عادی جذب می شوند و ۷۰ درصد، معادل هفت هزار و ۴۶۹ نفر هم در قالب طرح شتاب بخشی، زیر پوشش قرار می گیرند.
وی خاطرنشان کرد: امسال جذب هزار و ۵۰۰ نفر به آموزش های دوره انتقال و هزار نفر به دوره تحکیم هدف گذاری شده است.
بر اساس این گزارش، اکنون درصد باسوادی در گروه ۱۰ تا ۴۹ ساله خراسان شمالی ۹۵.۰۳ درصد است که در این زمینه رتبه ۲۳ کشور را دارد و میزان باسوادی در گروه بالای ۶ سال هم ۸۳.۳ درصد است که در این زمینه در رتبه ۲۴ کشوری قرار دارد.
بر اساس آمار سرشماری سال ۹۵، در خراسان شمالی، ۹۲.۸۵ درصد از افراد ۱۰ تا ۴۹ ساله باسواد هستند که این رقم در کشور ۹۴.۷ درصد است.
خراسان شمالی دارای ۳۰۱ کیلومتر مرز مشترک با کشور ترکمنستان است که بیشتر آن در شهرستان راز و جرگلان واقع شده است.
این شهرستان سه بخش و ۶ دهستان با جمعیت ۷۰ هزار نفر دارد که ۹۵ درصد آنان روستایی هستند.
شهرستان مرزی راز و جرگلان در ۱۲۰ کیلومتری مرکز خراسان شمالی قرار دارد و بیشترین تمرکز جمعیتی قوم ترکمن استان در این شهرستان است.