«جو بایدن» به عنوان پیروز انتخابات معرفی شده و به زودی بر مسند چهل و ششمین رئیس جمهوری آمریکا تکیه می‌زند. «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری کنونی این کشور نیز به طور رسمی تا کمتر از ۷۰ روز آینده از قدرت کناره گیری خواهد کرد. کنار رفتن ترامپ از اتاق بیضی شکل کاخ سفید مهم ترین اتفاق سیاسی جهان است. کنش ورزی ترامپ در سطح بین المللی و نوع نگاه اش به نهادهای بین المللی باعث شده بود که از ترامپ به عنوان پدیده قرن یاد شود. پدیده ای که تهدیدی مستقیم بر موجودیت فعلی ساختار نظام بین الملل و نظم نهفته بر آن بود. این واقعیتی انکار ناپذیر در دنیای امروز است که باخت ترامپ یک خوشحالی جهانی ایجاد کرد. این خوشحالی یک امر صرفا شعاری و تبلیغاتی نیست. چراغ سبز بازارهای بزرگ مالی و تجاری دنیا به روی کار آمدن بایدن گویای حقایق فراوانی است.
تفاوت استراتژی و نظام گفتمانی بایدن و ترامپ
طبیعی است که ایران نیز مثل سایر کشورهای دنیا از تحولات انتخاباتی در آمریکا خواسته و ناخواسته متاثر است. کاهش قیمت ارز و طلا در همین سه روز اخیر نشان داد که بازار اشتباه نمی کند و متناسب با واقعیت های سیاسی رفتار می کند. وقتی عصر روز چهارشنبه،۱۴ آبان نتایج اولیه شمارش آراء از پیشتازی ترامپ در برخی ایالت های کلیدی مثل فلوریدا، میشیگان و پنسلوانیا حکایت داشت؛ قیمت ارز در همان بازه زمانی جهش یافت و در مرز سی هزار توان قرار گرفت. در چین و هنگ کنگ هم چراغ بورس به رنگ قرمز و منفی در آمد و نگرانی ها تقویت شد.
مقصود از بیان این مسائل تبیین تفاوت استراتژی و نظام گفتمانی میان بایدن و ترامپ است و نباید با ذهنیت کلیشه ای و پیش فرضی به تحلیل تغییر قدرت در آمریکا پرداخت. بایدن به عنوان کسی که سی سال تجربه سیاست ورزی در سطوح کلان سیاسی آمریکا از کنگره تا کاخ سفید را دارد و به عنوان شخصیتی حقوقی، الگوی رفتاری قابل پیش بینی و حساب شده دارد. مهم تر از همه، امروز مهم ترین نزاع ایران و آمریکا، برجام است. توافقی که دموکرات ها از آن به عنوان توافقی در راستای صلح و امنیت بین المللی یاد می کردند و بایدن به عنوان معاون رئیس جمهوری سابق آمریکا نقشی تعیین کننده در به سرانجام رسیدن این توافق داشت. با این تفاسیر نباید اظهارت و شعارهای تبلیغاتی بایدن را نادیده گرفت و به نظر می رسد که رئیس جمهوری منتخب مردم آمریکا انگیزه جدی برای بازگشت به برجام و در مقیاس کلی تر بازگشت به توافقات بین المللی دارد.
احتمال بازگشت آمریکای به بایدن وقتی تقویت می شود که گمانه زنی ها از حضور "آنتونی بلینکن" معاون "جان کری" در کسوت وزارت خارجه حکایت دارد. بلینکن در طی همین چهار سال صدرات ترامپ در پیام های مختلف از برجام و رویه تهاجمی ترامپ انتقاد کرده است. در مساله بحث برانگیز ماشه، بلینکن در پیام توئیتری اعلام کرد که حق استفاده از مکانیسم ماشه فقط در اختیار کشورهای عضو برجام است و آمریکا حق استفاده از این مکانیسم را ندارد. باور و نگرش بلینکن بر این اصل استوار است که رهبری آمریکا با تکیه بر عنصر دیپلماسی و تعامل باز خواهد گشت و بایدن هنر و توان زنده کردن دیپلماسی در سطح جهانی برای حل مناقشات بین المللی را دارد.
رویه بایدن با ایران بر اساس اتکا به اصل دیپلماسی
طبیعی است که رویه بایدن نسبت به ایران هم با اتکا به اصل دیپلماسی خواهد بود. نزاع و چالش اصلی در این عرصه بر سر این محور خواهد بود که قدم اول از سوی چه کسی برداشته شود. از نگاه ایران، این آمریکاست که با خروج یکجانبه از برجام، ایران را از مزایای اقتصادی این توافق محروم ساخت و برای همین دولت جدید آمریکا در اولین قدم به توافق هسته ای بازگردد. مسلما نگاه بایدن پیچیده تر از این موضوعات خواهد بود. بایدن با اینکه برای برگشت به برجام اعلام آمادگی کرده اما این موضوع را هم مطرح ساخته که ایران هم باید به این توافق و پنچ گام خروجی که از توافق برداشته؛ برگردد. در همین خصوص محمد جواد ظریف در گفت و گو با نشریه سی بی اس گفت: ایران تحت هیچ شرایطی وارد گفت و گو در خصوص مفاد و موضوعات برجام نخواهد شد. ظریف در ادامه موضع اش را این طور تشریح کرد که اگر ایران حاضر به انجام این کار بود در چهار سال دوره ترامپ انجام می داد. برای همین اصطلاح فریز برای توافق منجمد شده برجام مطرح است. به این شکل که هم ایران و هم دولت جدید آمریکا برای شروع مذاکرات در حوزه برجام احتیاط به عمل خواهند آورد. بعد از گذر از این مرحله و احتمالا با تغییر دولت در ایران در ماه ژوئن ۲۰۲۱، جدی تر شدن مذاکرات بیشتر محتمل خواهد بود. در این شرایط احتمال اینکه آمریکا به ایران در دسترسی به اعتبارهای بین المللی و افزایش صادرات نفت در حدود ۵۰۰ هزار بشکه تخفیف هایی دهد، بالاست. قدر متیقن این است که با آمدن بایدن فضای امیدواری در کاهش نظام تحریم ها شکل گرفته و اینکه این تحریم ها به صورت تدریجی از سایه اقتصاد و تجارت کشورمان برداشته شود. البته در این خصوص باید این موضوع را هم در نظر گرفت که با توجه به اینکه بایدن در شرایطی وارد کاخ سفید شده که ترامپ همه نوع و شکل تحریم را علیه ایران اعمال کرده، خود این امر امکان امتیاز گیری و چانه زنی را برای دولت آمریکا در شروع مذاکرات احتمالی جدید بیشتر خواهد کرد. مهم ترین موضوع تحریمی ایران دو مساله صادرات نفت و دسترسی به بانک های بین المللی برای تبادل ارز است. صادرات نفت کشورمان از روزی دو و نیم میلیون بشکه به حوالی ۳۰۰ هزار بشکه رسیده و در حوزه دسترسی به منابع مالی هم با محدودیت های جدی مواجه هستیم. هم اکنون بخش مهمی از دارایی های کشور در کره جنوبی، عراق و سایر کشورها بلوکه شده است. برای همین پیش بینی می شود که دولت جدید آمریکا عجله ای برای کاهش تحریم ها تا حصول اهداف مورد نظرشان نخواهند داشت. خلاصه کلام اینکه تیم بایدن سیاست صبر آگاهانه را در قبال ایران در پیش خواهند گرفت.