به گزارش ایرنا، زندگی اجتماعی بویژه حوزه تربیت کودکان و نوجوانان امروزه به خاطر گسترش ارتباطات از پیچیدگی های خاصی برخوردار است. تغییرات ساختارهای اجتماعی و گسترش سیطره فضای مجازی که طی سالیان اخیر به یکی از چالش های مهم تربیتی برای کودکان تبدیل شده بود ، در شرایط کرونایی چند ماه گذشته وضعیت را پیچیده تر کرده است.
در حالی که نگرانی والدین از تاثیر تغییر سنت ها و ساختارها و سیطره فضای مجازی بر آینده فرزندانشان همچنان باقی بود ، شیوع کرونا طی ۹ ماه گذشته همچنان که تبعات مختلف اقتصادی و اجتماعی را به دنبال آورد ، تعطیلی آموزش حضوری و خانه نشینی را با خود به همراه آورد که سبب افزایش روزافزون حضور فرزندان در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی شد و این وضعیت با توجه به محدودیت های نظارتی و کنترلی ، چالش و دغدغه والدین را چند برابر کرد.
مشاوران و کارشناسان تربیتی که شرایط ایجاد شده ناشی ورود به عصر جدید تکنولوژی اطلاعاتی و تشدید ضعیت با شیوع کرونا را رصد می کنند ، بر این اعتقاند که روش های تربیتی سنتی باید هر چه رودتر مورد تحلیل و بازبینی قرار گرفته و روش های جدید برای جامعه تبیین شود و هشدار می دهند که در این شرایط خانواده ها باید با فراگیری و مطالعه ، وقت بیشتری برای تربیت صحیح فرزندان بگذارند تا سر نخ تربیت کودکان آنان از دستشان خارج نشده و به بستر فضای مجازی که چون تیغ دولبه عمل می کند ، نیفتد.
روانشناس و مسئول برنامه های سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی مازندران در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: یکی از اقدامات برنامه ریزی شده برای پیشگیری از آسیب های اجتماعی آینده ناشی از شرایط کنونی برگزاری کارگاه های آموزشی و مهارتی برای والدین است که نهادهای متولی طی چند سال اخیر در این راه مصرتر شده و در شرایط نوظهور امروزی بیشتر نیازش احساس می شود.
دکتر محمودرضا هاشم ورزی بر لزوم فراگیری مهارت و فنون درست زندگی کردن ، روش های حل مساله ، کنترل استرس های فراگیر ناشی از کرونا و مهارت برقراری ارتباط با فرزندان و ایجاد فاصله با فضای مجازی به جز موارد آموزشی و درسی تاکید کرد.
همه باید تغییر نظام تربیتی را بپذیرند
این روانشناس تاکید کرد : ما در عصر و جامعه ای زندگی می کنیم که عصر دانش و آگاهی، عصر تکنولوژی و فناوری اطلاعات است. تحت تاثیر این شرایط ساختار زندگی از شکل سنتی خود فاصله گرفته و به شکل نیمه مدرن و مدرن در آمده است. شرایط نوظهور ، تربیت فرزندان را نیز از قالب سنتی و کلیشه ای خود خارج کرده است . این وضعیت با توجه به اهمیت پیشگیری از آسیب ها و رفتارهای ناهنجارانه دوران بزرگسالی ، آگاهی والدین از مولفه هایی خاص و علمی را ضروری کرده است.
دکتر هاشم ورزی گفت : برای مثال ازدواج را در نظر بگیرید، ساختارش تا حد زیادی تغییر یافته است و در بستر و با امکانات و تمایلات متفاوت با گذشته انجام می شود . یا ارتباطات بین فردی ، اجتماعی و خانوادگی را در نظر بگیرید، در مقایسه با گذشته دستخوش تغییرات گسترده و پیچیده ای شده است.
وی افزود : متاثر از این فضا، تربیت هم از شکل سنتی خود فاصله طولانی گرفته و وارد مرحله جدید و ناشناخته شده است. اینکه فرد از خود می پرسد "من یا دیگری چگونه تربیت شدیم؟" و از همان روش برای تربیت فرزند یا فرزندانش استفاده کند دیگر منسوخ شده است و پاسخگوی نیاز امروز کودکان و فرزندان ما نیست.
مسئول برنامه های سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی مازندران گفت : همه باید در این شرایط تغییر مختصات نظام تربیتی چه درون خانواده و چه در فضای اجتماعی را بپذیرند و در صدد شناخت ، درک و همچنین آشنایی با رفتارهای جدید تربیتی برای جلوگیری از آسیب های آینده باشند.
وی افزود : در شرایط کنونی دانشمندان حوزه روانشناسی و تعلیم و تربیت برای درست زندگی کردن بحث مهارت‌های زندگی و برای تربیت صحیح فرزند یادگیری مهارت فرزندپروری را مطرح می کنند. یعنی اینکه فرد در شرایط کنونی اگر می‌خواهد درست زندگی کند باید مهارت و فن زندگی کردن را یاد بگیرد . مهارت برقراری ارتباط را بداند ، با روش های حل مسائل زندگی را آشنا باشد ، کنترل استرس را بداند و در تربیت فرزند هم مهارت صحیح تربیت را بیاموزد.
تربیت در دوران کودکی اولویت هر خانواده
وی تفکر آغاز فرآیند تربیتی از دوران نوجوانی و یا بزرگسالی را کاملا اشتباه دانست و تاکید کرد : امروزه تقریبا اغلب روانشناسان و روانکاوان و همچنین صاحب نظران حوزه اجتماعی معتقد هستند که اساس شخصیت بزرگسالی انسان در دوران کودکی و در خانواده شکل می گیرد. در علم روانشناسی از این مساله این طور تعبیر می شود که آدم خردسال پدر آدم بزرگسال است. به عبارتی هر چه "من الان هستم" می تواند تصویری از شخصیت دوران کودکی باشد.
هاشم ورزی گفت : تعبیر ذهن کودک به لوح یا صفحه سفید یک واقعیت پذیرفته شده است و اگر پدر و مادر نقاش یا خطاط خوبی باشند می توانند روی صفحه ذهن فرزندانشان نقاشی زیبایی بکشند و یا قشنگ خطاطی کنند. پس نقش پدر و مادر در شکل گیری شخصیت ، رفتار و احساسات کودکان بسیار موثر و تعیین کننده است.
اوی با توضیح این نکته که تاکید بر نقش والدین در تربیت فرزندان به معنای تحمیل خواست و اراده اشان بر کودکانشان نیست ، افزود : شخصیت دوران کودکی همانند پی یک ساختمان است، زمانی ما می توانیم روی یک پی ساختمانی بنا کنیم که پی آن ساختمان محکم باشد و این پی همان تربیت خواهد بود. در واقع تربیت یک فرآیند است که باید حتما از دوران کودکی شکل بگیرد ، اما متاسفانه برخی والدین همواره از این اصطلاح که «بزرگ می شود یاد می گیرد یا بزرگ شود مودب می شود» استفاده می کنند که اصول تربیتی اشتباهی است و می تواند در آینده تبعات خطرناکی به دنبال داشته باشد.
چگونگی با فرزند خود رفتار کنیم؟
به اعتقاد این روانشناس ، برای رفتار با فرزندان با توجه به تغییرات ساختاری در فضای تعاملات و ارتباطات اجتماعی ، والدین باید ابتدا برخی آموزش ها و مولفه ها را بیاموزند. به عبارتی والدین باید اول خودشان را تربیت کننند تا بعد بتوانند فرزندانشان را تربیت نمایند.
وی افزود : اصل دیگر این است که فاصله والدین با فرزندان باید تفاوت دو نسل باشد نه شکاف که متاسفانه امروزه در میان والدین ایرانی بیشتر شکاف میان دو نسل را شاهد هستیم که مستقیم با آسیب های اجتماعی نیز ارتباط دارد. در جامعه امروز پدر و مادری در تربیت فرزندان موفق هستند که با دانش و آگاهی صحیح بتوانند این شکاف و فاصله را کم کنند. شرایط یک کودک ، نوجوان و جوان جامعه امروزی را درک کنند که فقط از راه علم و آگاهی میسر خواهد شد.
او ادامه داد : برای این که بتوانیم جلوی تبدیل شدن فاصله به شکاف را بگیریم ، اولین گام شناخت کودک است و تا زمانی که پدر و مادری کودکشان را نشناسند ، نمی توانند با او ارتباط بر قرار کنند و وقتی این ارتباط برقرار نشد ، لاجرم نمی توانند نیازهای طبیعی او را بشناسند و پاسخگوی آن نیازها باشند. این در حالی است که اگر نیازهای طبیعی فرزندان به تناسب مراحل مختلف رشد آنان شناسایی و بهنگام پاسخ داده شود ، می توان از بروز بسیاری از آسیب ها در دوران بعدی زندگی مانند اعتیاد ، الکل ، طلاق و رفتارهای ناهنجار و مجرمانه جلوگیری کرد.
هاشم ورزی تاکید کرد : همه رفتارهای انسان بر پایه نیازهایش شکل می گیرد و ماهیت نیاز در انسان پاسخ گیری است. اگر به نیازهای طبیعی فرد آن طور که باید و شاید پاسخ داده نشود و به آنها بی محلی کنیم در ادامه زندگی تبدیل به آسیب می شود که می تواند به شکل آسیب های روانی، اجتماعی خودش را نشان دهد.
وی گفت: اگر نیازهای فرزندانمان را نشناسیم و به آنها پاسخ مناسب ندهیم مانند این است که روی تنه نهالی ، خراشی ایجاد کرده باشیم. همین خراش، وقتی نهال ما به درختی تنومند می شود به بزرگ ترین قطه ضعف ان تبدیل خواهد شد .
او افزود : والدین باید برای خود آزمونی ترتیب بدهند و برای فهمیدن میزان شناخت خود به عنوان نمونه به پرسش هایی را مانند؛ آخرین کتاب تربیتی که خواندم چه بود ، چقدر فرزندم را می شناسم ، رنگ دلخواه فرزندم چیست ، صمیمی ترین دوست فرزندم چه کسی است و علایق و سلایق او چیست؟ پاسخ دهند.
تک بعدی شدن مسئولیت بحران تربیتی کنونی
هاشم ورزی دومین مولفه اصلی در تربیت فرزندان را هماهنگی بین والدین دانست و گفت : در بسیاری از خانواده ها بین والدین در خصوص تربیت فرزندان هماهنگی لازم وجود ندارد. معمولاً مسئولیت تربیت بیشتر بر دوش مادران سنگینی می‌کند ؛ مادری که با پیچیده و متنوع شدن جایگاه اجتماعی در ایفای نقش‌های همسری خود بازمانده است تا چه رسد به اینکه بخواهد نقش پدر را هم برای فرزند بازی کند.
وی تک بعدی بودن مسئولیت تربیت را یکی از بحران های تربیتی عنوان کرد و افزود : متاسفانه حتی چنانچه در تربیت فرزندان مشکلی ایجاد شود ، باز هم مادر از سوی پدر زیر سئوال می‌رود و پدران با دلایل واهی مانند گفتن این جملات که من که نبودم ، دنبال گرفتاری های زندگی هستم ، تو بچه را بد تربیت کردی ، تو مقصری خود را مبرا می کنند. حتی در جلسات آموزشی هم می بینیم این مادران هستند که بیشترین نقش را ایفا می کنند و حضور پدران بسیار کمرنگ است .
او ادامه داد: در روش های تربیتی والدین باید با هم هماهنگ باشند و به جای روابط طرد کننده ، همدیگر را جذب و حمایت کنند. از طرفی بچه ها هم به عواطف مادر و هم پدر نیاز دارند زیرا در غیر اینصورت کودک در نقش‌پذیری و همانند سازی با والدین و تامین نیازهای عاطفی از طرف والدِ هم جنس دچار سردرگمی می شود.
روانشناس دانشگاه علوم پزشکی مازندران مولفه های دیگری را هم برای تربیت فرزندان ضروری دانست و گفت: وقت اختصاصی گذاشتن برای فرزندان، ارزش و احترام قائل شدن برای فرزندان ، دوری از برخورد پلیسی در منزل ، ایجاد فضای مشارکت و همکاری درمنزل، بروز رفتارهای توجه برانگیز ، تبعیض قائل نشدن بین فرزندان، عدم مقایسه فرزندان با یکدیگر یا دیگران و نداشتن انتظار بیش از حد از جمله مواردی است که باید والدین در تربیت فرزندانشان رعایت کنند.
وی افزود : توجه برای موفقیت و تلاش فرزندان، الگو گیری بچه ها از عزت نفس بالای والدین، عدم تفکر و عمل به جای فرزندان ، آموزش خود نظم دهی، آموزش دوست یابی عاقلانه ، نظارت بر فعالیت فرزندان ، یادگیری و تمرین خوب گوش کردن ( گوش دادن فعال ) ، برخورد آموزشی، پاداش دادن ، تنبیه و آگاه سازی از دیگر مولفه های مورد نیاز برای تربیت مناسب فرزندان است.
هاشم ورزی گفت: یکی از مواردی که برای تربیت و همچنین نظم خانواده ضروری خواهد بود، وضع قانون شفاف برای تمامی اعضای خانواده و پیامدهای سرپیچی از این قانون است که متاسفانه کمتر در خانواده ایرانی دیده می شود.
وی افزود : وضع قوانین شرایط و فضای یکسانی را برای همه اعضای خانواده ایجاد می کند که نسبت به جامعه پذیری مسئولانه رفتار کنند و علاوه بر این مانع از برداشت خشونت آمیز و قهرآمیز فرزندان از والدین می شود که به صورت طبیعی آنها را قانون مدار می کند.
این روانشناس تربیت فرزندان در جامعه امروز را دارای پیچیدگی خاصی توصیف کرد و گفت: مطالعه و آموزش والدین تنها راه تربیت سالم است. پدر و مادر باید پیش از فرزندآوری مراحل تربیتی را فرا بگیرند زیرا بر خلاف نظام خانوادگی سنتی که زوج ها با بزرگ تر ها زندگی می کردند ، در نظام جدید به دلیل استقلال سکونت و اقتصاد هر خانواده ، مهارت زندگی را باید جداگانه آموخت.