یونسکو به عنوان معتبرترین سازمان فرهنگی، علمی و آموزشی در عرصه بین الملل که در حوزه‌های علم، فرهنگ و آموزش فعالیت می‌کند، نخستین بار در ۱۹۹۹ میلادی در نشست بوداپست مجارستان ۱۰ نوامبر را به عنوان روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه نامگذاری کرد.
این نامگذاری هرچند ارزش نهادن به علم و فناوری علمی و بانیان علم خوانده شده است؛ در عین‌حال تلاش در راستای ایجاد پیوند میان فناوری‌های علمی، بهبود کیفیت زندگی عمومی و کاهش و مهار تهدیدهای اقلیمی ناشی از تولید و فناوری‌های پیشرفته نیز به شمار می رود.
از مهم ترین اهداف یونسکو برای نامگذاری روز علم، بهره مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فن‌آوری و نوآوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تاثیر علم، فن‌آوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم، صلح و توسعه و معرفی برخی موقعیت‌های جدید بود که موجب ارتقای کیفیت عمومی زندگی می‌شود.
سید سعیدرضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی امروز (سه شنبه ٢٠ آبان - ١٠ نوامبر ) به مناسبت روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه یادداشتی را در اختیار خبرگزاری جمهوری اسلامی قرار داد.
استاد تمام دانشگاه تهران در این یادداشت با یادآوری این که علم و صلح لازم و ملزوم یکدیگر هستند، تاکید کرد: اگر "شبه علمی" یا داده ها و اطلاعات شکل گرفته ای منجر به آزار مردم شود، اساساً علم نیست بلکه نیرنگ برخاسته از نادانی و بی خردی است.
وی افزود: همانطور که علم یک مفهوم مشکک و متدرج است، نادانی و نیرنگ نیز یک امر مشکک و متدرج است که موضوع گسترش و عمیق تر شدن است، لذا باید تلاش کرد دایره علم بر جهل و توانمند شدن دانش بر نیرنگ غلبه پیدا کند و گرنه یک نادان برای تخریب همه جهان کافی است، همانطور که یک دانشمند برای یک جهان دلالت کننده و راهگشاست.
در ادامه این یادداشت آمده است: داده هایی که منجر به تامین امنیت، سلامت و بهبود زندگی نشود و منشاء تخریب، تحقیر، سلطه گری و اذیت و آزار جامعه شود، از ماهیت علمی برخوردار نیست، بلکه نیرنگی است که منجر به تاریکی و اذیت و آزار فرد و جامعه می شود و در واقع از جنس "ضد علم" و نه از جنس علم است.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی یادآور شد: علم یعنی صلح و آرامش و بدون علم نمی توان صلح و آرامش را تامین و ماندگار کرد. امروز پایداری علم و صلح بستگی به همدیگر دارد، اگر علم نباشد، صلح نیست و اگر صلح نباشد، توانمند علمی خلق نمی شود.
عاملی در بخش دیگری از این یادداشت خاطرنشان کرد: در شرایطی که بیش از هزار میلیارد دلار برای تولید سلاح های نظامی و کشتار جمعی و بمب های هسته ای، سالیانه اختصاص پیدا می کند و تمام محاسبه گری ها، داده پردازی ها و استفاده از انواع توانمندی دانشی، هوشمند سمت و سوی جنگ و جنگ آفرینی دارد، سخن از صلح، خلع سلاح کردن دیگران و ظرفیت ایجاد کردن برای سلطه بیشتر بر جهان است.
در ادامه یادداشت این استاد علوم ارتباطات به این نکته اشاره کرد که در "جهان سلطه های تلخ" که منجر به فقیرتر شدن فقرا، تحقیر و رنج پروری در جهان می شود، گریزی جز قوی شدن و تقویت ظرفیت های مقاومت البته با تکیه بر توانمندی های مهار شده محدود، نیست.
عاملی افزود: علم در شرایط ظلم و فضای جنگ و تبعیض باید برای استحکامات بازدارندگی به کار برده شود والا جهان یک درصدی ها، بی رحمانه منابع طبیعی و انسانی جهان را به تاراج می برند و بر این ناتوایی به اسم توانایی قهقه پیروزی سر می دهند، ساز و کارهای بین المللی تحریم ملت ها را حق خود تلقی می کنند و با تکیه بر بیش از ۱۲ هزار کلاهک هسته ای در عصر آزادگی و دموکراسی، سخیف ترین زورگویی ها را به مردم جهان تحمیل می کنند.
وی با یادآوری ماهیت علم معتقد است: ماهیت علم، نور افشانی برای درک حقایق عالم با هدف رسیدن به آسایش، آرامش، امنیت، صلاح و رستگاری برای همگان است. نوآوری های دانش هم در چارچوب درک حقایق تدبیر شده الهی معنا پیدا می کند.
وی ادامه داد: در واقع دانشمندان، رمز گشایی می کنند از حقایق موجود هستی و ترکیب های جدیدی را از رازهای نهفته هستی، خلق می کنند. هیچ اندیشمند و دانشمندی خارج از نظام هستی که مخلوق خدای قادر توانا است، امکان درک، فهم، کشف و شناخت پیدا نمی کند. مبدا و مقصد علم خداست و در واقع دانش و علم از سوی خدا در وجود انسان تعبیه شده است و به "انسان جوینده صالح"، الهام می شود.
استاد ارتباطات دانشگاه تهران تاکید کرد: به همین خاطر است که امام صادق علیه السلام می فرماید: أَلْعِلْمُ نُورٌ یقْذِفُهُ اللّه فِی قَلْبِ مَنْ یشآء: علم نوری است که خداوند در دل هر کس بخواهد، قرار می دهد (بحار الانوار جلد، ص ۲۲۴).
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره تاثیر جامعه مطلوب بر پیشرفت مسیر صلح تاکید می کند: جامعه مطلوب، جامعه ای است که علم و دانش را در مسیر صلح و پیشرفت قرار دهد و منشاء کاهش درد و آلام مردم باشد. جامعه مطلوب، جامعه ای است که نوآوری ها منجر به درک عمیق تر حقایق هستی و کرنش در مقابل پروردگار و محترم شمردن اشرف همه انسان ها، بدون مرزبندی های جغرافیایی، دینی، قومی و نژادی شود.
عاملی افزود: مهم ترین حق انسان، حق زندگی سالم همراه با برخورداری از نعمت های فراگیر الهی است و هر امری که این حق طبیعی را ضایع کند، اقدامی ضد صلح و آرامش است و دانش مرتبط با آن، علم به حساب نمی آید، بلکه نیرنگ هایی است که بر دانش های پایه تکیه می زند.
عاملی در بخش پایانی این یادداشت ضمن تبریک روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه تاکید کرد: لازم است سازمان فرهنگی، علمی، آموزشی ملل متحد(یونسکو) و شورای بین المللی علوم که پایه گذار این روز مهم جهانی بوده اند، تدبیری برای مقررات گذاری بین المللی به منظور جلوگیری از تحریم و نظام سلطه آفرین سرمایه داری و تولید سلاح های کشتار جمعی و بنگاه های رسانه های تحریف و جنگ که منابع اصلی تخریب و تحقیر ملت های جهان است را تدبیر کنند والا سخن از علم در خدمت صلح و توسعه تبدیل به امری مناسبتی و شعاری می شود و نتیجه اثرگذار جهانی را بدنبال نخواهد داشت. پایان بخش این یادداشت که آغازهای بسیاری را می طلبد، سخن ماندگار مولوی جلاالدین شاعر پر آوازه ایرانی است که فرمود:
جــنگ هـای خلق، بهر خوبی است - بــرگ بی بــرگی، نشان طوبی است
خشم هــای خلـق، بهـر آشتی است - دام راحــت، دایمــاً بـی راحتی است
هــر زدن، بهـر نــــوازش را بــُـود - هــــر گـــله از شـکر آگــه می کند
جنـــگ ها می آشتـی آرد درســـت - مـــارگیـر از بهــر یــاری مار جست