آرمان ملی در گفت و گو با پیروز مجتهدزاده تحلیلگر برجسته روابط بین‌المللمی آورد: با پیروزی بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری گمانه‌زنی‌ها درباره تحولات در آینده روابط بین ایران و آمریکا افزایش پیدا کرده است. بسیاری از تحلیلگران سیاسی پیروزی بایدن را یک فرصت تاریخی برای کاهش تنش بین ایران و آمریکا قلمداد می‌کنند؛ تنشی که در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ افزایش قابل‌ملاحظه‌ای پیدا کرد بود. از سوی دیگر بایدن برای اجرای برنامه‌های مورد نظر خود با چالش مهمی به نام میراث ترامپ مواجه است که عبور از این چالش‌ها نیازمند هوشمندی بالایی است. به همین دلیل و برای تحلیل و بررسی این موضوع «آرمان ملی» با دکتر پیروز مجتهدزاده تحلیلگر برجسته روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است.
دکتر مجتهد زاده معتقد است: «اگر قرار است مذاکره صورت بگیرد ما را چه باک از مذاکره؟ مذاکره به معنای ذکر کردن شرط و شروط است. به همین دلیل نباید از مذاکره طفره برویم. طفره رفتن از مذاکره متعلق به کشورها و دولت‌های ضعیف است. کشورهایی از مذاکره طفره می‌روند که حرفی برای گفتن ندارند. این در حالی است که ما حرفهای زیادی برای گفتن داریم. در دولت ترامپ حق و حقوق ملت ایران به شکل وحشتناکی مورد حمله و هجمه قرار گرفت. به همین دلیل نیز ملت ایران حرفهای زیادی برای گفتن دارد و به همین دلیل از مذاکره هراس ندارد. با این وجود ما باید از مذاکرات گذشته درس بگیریم و برخی اشتباهات را تکرار نکنیم. از برجام قبلی درس بگیریم و دیگر در توافقی شرکت نکنیم که هیچ تضمینی در اجرای آن وجود ندارد. ما خطاکار و گناهکار نبوده‌ایم که از مذاکره هراس داشته باشیم». در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
مــهم ترین دلایل شکست ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا چه بود؟ پیروزی بایدن در انتخابات چه تحولاتی برای جامعه آمریکا به همراه خواهد داشت؟
اقدامات ترامپ را همه مردم جهان مشاهده کرده‌اند. ترامپ در طول چهار سالی که رئیس‌جمهور آمریکا بوده وضعیتی به وجود آورده که تنها عده کمی از متعصبان دست راستی افراطی نژادپرست در ایالات متحده آمریکا را خشنود می‌کرد. این در حالی است که بقیه مردم آمریکا و جهان از اقدامات وی ناخشنود و مستأصل شده‌اند. پرده آخر حضور وی در کاخ سفید نیز همراه با جنجال و هیاهو شده است. وی رفتار کودک‌مآبانه خود را در طول چهار سال گذشته تکرار کرده و با ادعاهای واهی عنوان کرده که آرای وی از صندوق‌های رأی دزدیده شده است. رفتار امروز ترامپ نیز بازتابی است از رفتار وی در چهار سال گذشته. ادعاهای امروز ترامپ در حالی مطرح می‌شود که وی هیچ‌گونه سند و مدرکی برای ارائه به دادگاه ندارد. در چنین شرایطی وی به دنبال پیگیری حقوقی اعتلای وضعیت آرای خود شده است. واقعیت این است که اشتباهات کوچک انتخاباتی در کلیه حوزه‌های همه انتخابات تمامی کشورهای جهان اتفاق می‌افتد. به همین دلیل کسی نمی تواند چنین اشتباهاتی را به همه انتخابات تعمیم بدهد و آن را اصل و اساس انتخابات قرار بدهد. ایالات متحده آمریکا دارای دموکراسی پذیرفته شده مشخص است. اگرچه بنده سیستم انتخاباتی دو مرحله‌ای آمریکا را نارسا می‌دانم اما معتقدم همین سیستم نیز کار خود را به صورت دموکراتیک انجام می‌دهد. این سیستم همان سیستمی است که چهار سال پیش ترامپ را به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا معرفی کرده است. در حال حاضر نیز همین سیستم ترامپ را از کاخ سفید کنار گذاشته و بایدن را به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب کرده است. من به واقع از شکست ترامپ خوشحال هستم و زمانی که اعلام شد ترامپ در انتخابات شکست خورده است به یاد سیاه‌پوستی افتادم که زیر زانوی پلیس نژادپرست دولت ترامپ فریاد می‌کشید «نمی توانم نفس بکشم».در این لحظه من به یاد کودکان شیرخواره‌ای افتادم که به دستور ترامپ که به آنها ویزا نمی‌داد از مادران خود جدا شدند. من در آن لحظه به یاد ناله پیرمردان و پیرزنان بی‌بضاعت ایرانی افتادم که دیگر توان خریدن گوشت و نان را از دست داده‌اند ترامپ جنایت‌های زیادی نسبت به بشریت مرتکب شده است.
بایدن چه تغییراتی در روند مدیریت جامعه آمریکا ایجاد خواهد کرد؟
بایدن یا هر کس دیگری که در آمریکا به قدرت می‌رسد نمی‌تواند آثار خرابکاری‌هایی را که ترامپ انجام داده به آسانی از بین ببرد. ترامپ یک فرد استثنایی بود. این در حالی است که بایدن ظاهرا یک رئیس‌جمهور منطقی است. کار به جایی رسیده که جورج بوش که عضو حزب جمهوری‌خواه و هم حزب ترامپ است، به صراحت عنوان کرده در انتخابات به ترامپ رأی نخواهد داد و پس از پیروزی بایدن نیز به وی تبریک گفت. جورج بوش حتی عدم‌پذیرش نتیجه انتخابات توسط ترامپ را محکوم کرده است. این مسأله نشان می‌دهد ترامپ به چه میزان استثنایی کجروی داشته است که هم‌حزبی‌های برجسته وی نیز حاضر به حمایت از او نبوده‌اند. این در حالی است که ترامپ امروز مدعی است آرای وی را در انتخابات دزدیده‌اند. نکته جالب برای من رفتار و موضع‌گیری‌های برخی ایرانی‌تبارهای مقیم آمریکا و دوستان آنها در داخل ایران است که بیشتر از ترامپ، خود به جوش و خروش افتاده‌اند. این افراد نیز با ترامپ هم‌صدا شده‌اند که آرای ترامپ را دزدیده‌اند. یکی از همان افراد به طنز نوشته که اگر قرار بوده از ایرانی‌ها هم در این انتخابات رای گرفته شود جمع این ایرانی‌ها تبدیل به ایالت ۵۱ آمریکا با نام ایالت «آویزون‌ها» می‌شد... د. سوال اینجاست که چه اتفاقی در مدیریت کشور ما رخ داده که عده‌ای را تا به این اندازه نسبت به اصلیت و هویت ملی و منافع خود و کشور خود بیگانه کرده است. باید در این زمینه تأمل و تفکر کرد و اگر در جایی مشکلی وجود دارد به آن رسیدگی کنیم.
بایدن با میراث ترامپ چه خواهد کرد؟ آیا بازگردان مدیریت جامعه آمریکا به مسیر صحیح، انرژی و زمان بایدن را نمی‌گیرد؟
بایدن عنوان کرده ایالات متحده آمریکا را به معاهداتی که ترامپ از آنها خارج شده بر می‌گرداند. واقعیت این است که این کار ساده نخواهد بود. ترامپ در مسیر سیاست‌های خطا و ضد بشری خود شرایطی را به وجود آورده که منافع بسیاری از راه‌های زندگی بین‌المللی را پر چاه و چاله و بسیار پیچیده کرده است. برای مثال، اگر بایدن قصد دارد به توافق محیط‌زیستی پاریس بازگردد در مرحله نخست باید آسیب‌های خروج ترامپ از این توافق را برای مردم آمریکا تببین کرده و زیان‌های بزرگش به جامعه بشری را تشریح کند. برخی گمان می‌کنند آسیب‌های ترامپ تنها مختص به ایران بوده است. این در حالی است که سیاست‌های ترامپ به بسیاری از کشورهای جهان آسیب زده است. احتمالا بایدن در درازمدت تلاش خواهد کرد مشکلات و چالش‌های به وجود آمده در دوران دولت ترامپ را مرتفع کند. این در حالی است که بایدن راه دراز و کار مشکلی پیش‌روی خود خواهد داشت. بایدن برای اینکه بتواند آمریکا را به دنیای قبل از ترامپ ببرد راه دشواری خواهد داشت. دنیایی که دارای توازن منطقی‌تری بود و مردم جهان زندگی آرام‌تری داشتند. از مواضع بایدن در انتخابات و پس از آن چنین برمی‌آید که وی بتواند این راه دشوار را با موفقیت سپری کند. در شرایط کنونی هنوز جنجال‌آفرینی‌های ترامپ پایان نپذیرفته و وی به دنبال این است که نتیجه انتخابات را در دادگاه مشخص کند.
این در حالی است که آمریکا یک دموکراسی است و نه «دادگاه کراسی»؛ در حالی که وی هیچ مدرک قابل توجهی نیز در اختیار ندارد که به دادگاه ارائه دهد. البته بنده فکر نمی‌کنم این دوره به راحتی بگذرد و همراه با هیاهو و جنجال‌های زیادی خواهد بود که از طرف ترامپ و سرسپردگانش ایجاد خواهد شد. در این زمینه برخی شاهد هستیم هواداران دست‌راستی متعصب نیز وی را همراهی می‌کنند و سطح تنش‌ها را افزایش می‌دهند. با این وجود اگر جامعه آمریکا بتواند از این مرحله به سلامت عبور کند و بایدن قدرت را در اختیار بگیرد می‌توان نسبت به آینده امیدوار بود. پس از پیروزی بایدن در انتخابات همه رهبران سیاسی جهان به وی تبریک گفتند. نخست‌وزیر اسرائیل نیز برای اینکه منافع خود را در خاورمیانه در دولت جدید حفظ کند به بایدن تبریک گفت. این اتفاق چنان سبب عصبانیت ترامپ شد که فورا نتانیاهو آن را از توئیتر خود حذف کرد. در شرایط کنونی نخبگان آمریکا به کمک بایدن خواهند آمد و جامعه آمریکا در نهایت از این مراحل عبور خواهد کرد. همان‌گونه که جورج دبلیو بوش با اینکه در حزب مقابل بایدن قرار دارد اما پیروزی وی در انتخابات را تبریک گفت. بدون‌تردید ترامپ به یک نقطه سیاه در تاریخ سیاسی آمریکا تبدیل خواهد شد، در حالی که امید می‌رود بایدن بتواند روند زندگی عادی را به جامعه آمریکا برگرداند.
مواجهه بایدن با ایران به چه صورت خواهد بود؟ آیا باید به بایدن به عنوان یک فرصت برای کاهش تنش‌ها بین ایران و آمریکا نگاه کرد؟
هنگامی که قراردادهای بین‌المللی دچار خدشه حقوقی عمده شوند ترمیم آن آسان نخواهد بود. این وضعیت درباره برجام نیز وجود دارد. اینکه گمان کنیم بایدن کاری خواهد کرد که رابطه ایران و آمریکا به آسانی به دوران قبل از ترامپ بازگردد خوش‌خیالی است. شاید بایدن بتواند آمریکا را به آسانی به دوران قبل از ترامپ بازگرداند. با این وجود حل مشکلات ناشی از خروج ترامپ از برجام نیازمند حوصله و هوشمندی است. بنده معتقدم بازگشت مجدد آمریکا به برجام نمی‌تواند به همان آسانی انعقاد برجام باشد، بلکه باید از مسیرهای دشوارتری حرکت کرد. این وضعیت درباره ایران نیز وجود دارد. ایران نیز پس از خروج ترامپ از برجام برخی مفاد برجام را نادیده گرفت و اقداماتی را در کاهش دادن تعهدات خود انجام داد که مورد اعتراض دوستان اروپایی و سازمان انرژی اتمی بین‌المللی قرار گرفت. به همین دلیل نیز تعهد مجدد ایران به بازگشت به همه مفاد برجام نیز به راحتی گذشته نخواهد بود.
ایران پس از نادیده گرفتن برخی مفاد برجام مسیر جدیدی را برای اهداف خود طراحی کرده است. در نتیجه اگر بخواهد دوباره به نقطه آغاز بازگردد نیازمند دلیل یا دلایل جدی و مهمی است. در چنین شرایطی نقش کشورهای اروپایی، روسیه و چین جدی و تأثیرگذار خواهد بود. بایدن حسن‌نیت‌های اولیه خود را نشان داده و به همین دلیل نیز از طرف رهبران کشورهای چهار به علاوه یک مورد استقبال قرار گرفته است. ایران نیز باید این واقعیت را بپذیرد که صلح و امنیت موجود در برجام تا قبل از ترامپ ممکن است نیازمند مذاکرات جدید باشد. به همین دلیل ایران نباید از مذاکرات جدید طفره برود. ایران نباید به جهان نشان بدهد از مذاکره و توافق هراس دارد. اگر مذاکره‌کنندگان حرفهای و مجرب در ایران وجود داشته باشند هیچ باکی از مذاکره وجود ندارد. در چنین شرایطی اگر بازگشت آمریکا و ایران به برجام ضرورت پیدا کند ما موظف هستیم از تجربیات گاهی ناخوشایند گذشته درس عبرت بگیریم. ضمن اینکه این بار باید چشم‌ها را باز کنیم و قدم‌ها را محکم‌تر از گذشته برداریم.
آیا انعطاف لازم در بین تصمیم‌گیران ایران و آمریکا برای مذاکره مجدد وجــود دارد؟ در چــنین شرایطی مذاکــرات جدید چه مختصات و ویــژگی‌هایی خواهد داشت؟
یک دولت منطقی و غیرتهاجمی باید در هر شرایطی بهترین تصمیم را برای آینده خود بگیرد. اگر قرار است مذاکره صورت بگیرد ما را چه باک از مذاکره؟ مذاکره به معنای ذکر کردن شرط و شروط است. به همین دلیل نباید از مذاکره طفره برویم. طفره رفتن از مذاکره متعلق به کشورها و دولت‌های ضعیف است. کشورهایی از مذاکره طفره می‌روند که حرفی برای گفتن ندارند. این در حالی است که ما حرفهای زیادی برای گفتن داریم. در دولت ترامپ حق و حقوق ملت ایران به شکل وحشتناکی مورد حمله و هجمه قرار گرفت. به همین دلیل نیز ملت ایران حرفهای زیادی برای گفتن دارد و به همین دلیل از مذاکره هراس ندارد. با این وجود ما باید از مذاکرات گذشته درس بگیریم و برخی اشتباهات را تکرار نکنیم. از برجام قبلی درس بگیریم و دیگر در توافقی شرکت نکنیم که هیچ تضمینی در اجرای آن وجود ندارد. ما خطاکار و گناهکار نبوده‌ایم که از مذاکره هراس داشته باشیم.
ما در موضوع هسته‌ای خطایی مرتکب نشده‌ایم. گناه را ترامپ مرتکب شده که تحت‌تأثیر اغواگری‌های نتانیاهو تلاش کرده برنامه هسته‌ای ایران را با فشار و تحریم متوقف کند. با این وجود بنده توصیه می‌کنم از پیروزی بایدن در انتخابات هیجان‌زده نشویم. در سیاست نباید عجله کرد و هیجان زده شد؛ بلکه باید با آرامش جلو رفت. به همین دلیل نیز بنده به کسانی که در این زمینه تصمیم‌گیر هستند توصیه می‌کنم با حوصله و تأمل موضع‌گیری و اقدام کنند. نباید بدون دلیل تنش‌ها را افزایش بدهیم. به عنوان مثال اگر کشوری مانند امارات متحده عربی قصد دارد رابطه خود را با اسرائیل عادی کند به شکلی رفتار نکنیم که دخالت تلقی شود؛ بلکه با دقت بیشتری در این زمینه موضع‌گیری کنیم. به همین دلیل نیز اگر قرار به مذاکره جدید باشد ما با توجه به تجربیات گذشته خود مذاکره خواهیم کرد و در این زمینه هیچ هراسی وجود ندارد. ما نباید دوباره در تعهدهایی شرکت کنیم که هیچ تضمینی بر اجرای آن وجود ندارد. اگر قرار است مذاکره جدیدی صورت بگیرد این مذاکرات باید با تأمل و دقت بالاتری نسبت به گذشته صورت بگیرد.