ایران و پاکستان؛ تجارت بدون مبادله پول

به گزارش روز شنبه ایرنا، محمدجواد ظریف سه‌شنبه شب هفته گذشته در راس هیاتی سیاسی، نظامی و اقتصادی به اسلام‌آباد سفر کرد. وی در این سفر با شخصیت‌های نظامی و سیاسی از جمله ژنرال باجوا فرمانده ارتش، شاه محمود قریشی وزیر امور خارجه و عمران‌خان نخست وزیر آن کشور دیدار کرد.

لازم به ذکر است که  ظریف از زمان آغاز دولت فعلی تاکنون ۱۰ بار در مقام وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به پاکستان سفر کرده و سفر اخیر وی نیز یازدهمین دیدار او از همسایه شرقی محسوب می‌شود.

جایگاه اقتصادی پاکستان

پاکستان یکی از مهمترین همسایه‌های ایران و جمعیت آن به تنهایی بیش از همه کشورهایی است که با ایران مرز خشکی دارند. در جدول زیر و بر اساس آخرین آمارهای موجود در اتاق بازرگانی ایران، وضعیت اقتصادی و جمعیتی این کشور آمده است. داده‌های مربوط به سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ برآوردی است.

برآورد جمعیتی آن در سال ۲۰۱۸ این بوده که در سال جاری میلادی به بیش از ۲۰۸ میلیون نفر برسد اما بر اساس جدیدترین آمار اکنون جمعیت پاکستان بیش از ۲۱۲ میلیون نفر است. در مورد سایر داده‌های برآوردی نیز، احتمالاً تفاوت‌هایی وجود دارد. با این حال داده‌های ارائه شده گویای وضعیت و جایگاه کلی این کشور در عرصه اقتصاد جهانی است. 

پاکستان هرچند همسایه‌ای مهم در شرق ایران به شمار می‌رود اما روابط اقتصادی بین دو کشور از وضعیت مطلوب فاصله دارد. ایران در سال ۲۰۱۸ در میان کشورهای صادرکننده به پاکستان رتبه ۳۰ام را داشته و حدود ۰.۶ درصد از نیازهای وارداتی پاکستان را تأمین کرده است. این رقم برای کشوری که بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز با ایران دارد، بسیار کم می‌نماید.

بنابر این یازدهمین سفر محمد جواد ظریف به پاکستان را باید در راستای گسترش روابط اقتصادی ارزیابی کرد. قاچاق و تحریم بزرگترین موانع این گسترش است. 

سایت خبری-تحلیلی «بیزینس ریکوردر» در گزارشی آورده است: پاکستان و ایران به دلیل نبود کانال‌های بانکی، راه‌ها و روش‌های مختلفی را برای تقویت تجارت دوجانبه از طریق مکانیزم مبادله پایاپای یا تهاتر مورد بحث قرار داده‌اند.

هر دو کشور در سفر دو روزه محمد جواد ظریف، گزینه‌های مختلف را مورد بحث و بررسی قرار دادند. عبدالرزاک داود مشاور نخست وزیر در امور بازرگانی و سرمایه گذاری نیز در مورد روابط تجاری دوجانبه به طور غیررسمی با وزیر امور خارجه ایران دیدار کرد.

در حال حاضر، تجارت غیررسمی بین پاکستان و ایران بسیار بالاتر از تجارت رسمی است. جالب اینکه هر دو کشور از تجارت غیرقانونی / قاچاق که به اقتصاد رسمی آنها ضربه می‌زند شاکی هستند.

استدلال ایران این است که محصولات قاچاق پاکستانی را می‌توان در بازارهای تهران یافت. از طرف دیگر، روغن و کالاهای دیگر ایرانی نیز در همه جای کشور پاکستان موجود است.میوه‌های ایرانی از طریق افغانستان به پاکستان قاچاق می‌شود و به دلیل پایین بودن تععرفه گمرکی به منافع کشاورزان پاکستانی به ویژه در بلوچستان لطمه می‌زند. این موضوع اخیراً در جلسه کمیته دائمی تجارت سنا مطرح شد.

در گزارش بیزینس ریکوردر، همچنین اشاره شده است: طبق گفته‌های منابع موجود از سال ۲۰۱۶ به این سو کمیته مذاکره فنی(NNC) جلسات زیادی را به منظور نهایی کردن «توافق تجارت آزاد» (FTA) با ایران برگزار کرده ‌است. پیش نویس FTA در کالاها و توافق نامه شناخت متقابل (MRA) در باره موانع فنی تجارت (TBT) و بهداشت و بهداشت گیاهی به اشتراک گذاشته شده است. با این حال، پاکستان اظهار داشت که ایران باید اقدامات لازم را برای عملیاتی کردن توافق تجارت ترجیحی موجود (PTA) تا زمان نهایی شدن FTA انجام دهد.

ایران تولید کننده نفت است و می‌تواند نفت مورد نیاز اقتصاد پاکستان را که وابستگی زیادی به نفت دارد با قیمتی ارزان تأمین کند. در ایران نیز همیشه تقاضا برای وسایل پزشکی / جراحی و برنج و میوه‌های پاکستانی وجود داشته است. در صورتی که زیرساخت‌های ارتباطی و تدارکاتی بهتر شود پاکستان قادر است نیازهای ایران به این محصولات را تأمین کند.

درصورتی که ابزارهای قانونی تجارت بین ایران و پاکستان مورد بررسی قرار نگیرد، موجب مشکلاتی خواهد شد از جمله اینکه ساکنان مناطق مرزی دو کشور از کانال‌ها و ابزارهای غیرقانونی تجارت کالا استفاده خواهند کرد که در نهایت می‌تواند خطرهای بیشتری ایجاد کند. 

با این حال، نکته اصلی در روابط تجاری دو طرف موانع تحریمی بر سر راه مبادلات بانکی است که آن هم در صورت اراده طرفین به تجارت پایاپای تا حدودی قابل جبران است.