درگیری‌های نظامی میان نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان از ۶ مهرماه گذشته آغاز شده است و برغم این که با دخالت میانجیگران بین‌المللی سه بار توافق آتش بس میان دو طرف حاصل شده، این درگیری‌ها بیش از یک ماه بود که همچنان با شدت ادامه داشت. بعد از درگیری های مداوم یک ماهه اخیر در منطقه قره باغ؛ روسای جمهوری آذربایجان، ارمنستان و روسیه بعد از چندین دور مذاکره خبر از توافق و آتش بس دائمی در قره باغ دادند. «الهام علی اف» رئیس جمهوری آذربایجان، «نیکول پاشینیان» نخست وزیر جمهوری ارمنستان و «ولادیمیرپوتین» رئیس جمهوری فدراسیون روسیه بیانیه ای را مبنی بر اعلام آتش بس کامل و رفع تمام خصومت ها در منطقه درگیری قره باغ از ابتدای بامداد ۱۰ نوامبر ( سه شنبه۲۰ آبان) به وقت مسکو امضا کردند ؛ این در حالی است که حصول این توافق موجب بروز اعتراض‌هایی در جامعه ارمنستان نیز شده است.
رضایت به توافق برای حراست از جان انسان ها
واقعیت این است که در این دور از منازعه، جمهوری آذربایجان به پشت گرمی ترکیه و البته برتری لجستیکی نیروی نظامی اش؛ دست برتر را در منازعه داشت. تصرف بخش های مهمی از منطقه قره باغ و به خصوص شهر استراتژیک "شوشا" نشان از جدیت و عزم و انگیزه بالای دولت جمهوری آذربایجان در منازعه اخیر قره باغ دارد. با عطف به این واقعیت چندان فهم واکنش ها به خبر اعلام آتش بس در باکو و ایروان چندان دشوار نیست. جشن و پایکوبی در باکو و گنجه و در آن سوی منازعه، صدای اعتراض و حمله به پارلمان دیده می شد. این حکایت واقعی بیش از دو ماه منازعه خونین در قره باغ است. منازعه ای که یک بخش آن ناراضی و بخش دیگرش احساس خرسندی و غرور می کند. پست فیس بوکی "نیکول پاشینیان" حقایق اصلی نبرد قره باغ را در ذهنیت و برداشت طرف ارمنی نشان می دهد. پاشینیان نخست وزیر در پیام فیس بوکی اش از امضای یک توافق دردناک سخن راند و گفت: این توافق یک پیروزی نیست اما شکست هم نیست. شکست زمانی است که انسان احساس مغلوب بودن داشته باشند. ما هرگز شکست مان را نمی پذیریم و باید عصر و دوره ای جدید از وحدت و تولد دوباره را آغاز کنیم. نخست وزیر ارمنستان سعی داشت با تببین شرایط واقعی بحران و اینکه با در نظر گرفتن جمیع جهات از جمله حراست از جان شهروندان و نظامیان مقیم در قره باغ و مهم تر از همه جلوگیری از شکست بیشتر به توافق بس رضایت داده است.
توافق قره باغ یک واقعه تاریخی
در سوی دیگر میدان، الهام علی اف با بیان اینکه این توافق یک واقعه تاریخی برای مردم جمهوری آذربایجان است، به نوعی از پیروزی ارتش و مردم جمهوری آذربایجان در نبرد دو ماهه قره باغ سخن گفت. همراستا با اظهارات علی اف جشن شادی و خرسندی از جریان تحولات در قره باغ که طی توافق اعلامی، تقریبا منطقه قره باغ با حاکمیت باکو مدیریت خواهد شد و جمهوری آذربایجان در بخش هایی از منطقه که آزاد شده اند، حضور خواهند داشت؛ در میان مردم جمهوری آذربایجان موج می زند. از سوی دیگر دولت ارمنستان طی توافق بایستی تا ده روز آینده یعنی ۲۰ اکتبر از دیگر بخش های قره باغ خارج شود. برای نظارت بر صلح حدود ۲ الی سه هزار نیروی حافظ صلح روسیه در منطقه قره باغ برای نظارت بر اجرای صلح حضور خواهد داشت. این نیروها تقریبا در بخش میانی جمهوری آذربایجان و ارمنستان در محدوده خانکندی مرکز منطقه قره باغ مستقر خواهند شد. سه عقب نشینی برای نیروهای ارمنستان به تناسب نزدیکی به محل درگیری و سمت حضور نیروهای اذربایجان در نظر گرفته شده است. حوالی قره باغ،منطقه لاچین و منطقه کلبجر هر سه در توافق آتش بس آمده که نیروهای ارمنی بایستی تا ماه دسامبر باید خارج شوند. در توافق همچنین آمده که ظرف سه سال یک مسیر راهی بزرگ از خانکندی مرکز قره باغ به ایروان احداث شود.
کمک به روند صلح از سوی همه کشورها
جدای از بحث های فنی و اینکه ریز و درشت توافق صلح در قره باغ به چه شکل و شمایلی است؛ پرسش اساسی ماندگاری و مانایی صلح و ثبات در منطقه پر منازعه قره باغ است. در وهله اول باید گفت صلح و آشتی ارزشمند است و باید به صلح در هر شرایط و بستری آری گفت و از آن استقبال کرد. جان انسان ها ارزشمندترین چیزی که در نظام خلقت وجود دارد و هر تلاشی برای حراست از جان انسان ها، مقدس است. صلح امروز یعنی حفظ دهها جان انسان از درگیری فردا و فرداهای ادامه دار. برای همین باید همه کشورها از این روند صلح در قره باغ استقبال به تقویت پایه های صلح در این منطقه کمک کنند. کما اینکه شاهد این رویه رفتاری ارزشمنداز سوی کشورمان از همان روزهای آغاز بحران هسنیم. اما مساله مهم دیگری مطرح است، نگرش ها و باورهای دو سوی منازعه به توافق آتش بس است. مساله ای که نگران کننده به نظر می اید. اخبار و گزارش ها از دورن ارمنستان حکایت سرخوردگی و احساس ضعف است. ارمنی ها به درست و غلط احساس می کنند که در این منازعه به صورت کامل باخته اند و طرف مقابل شان پیروزی مطلق ماجراست. حمله به پارلمان و دفتر نخست وزیری از خشم مردمی خبر می دهد که راضی به توافق اعلامی نیستند. مساله استراتژیک و پایه ای هر توافق سیاسی یعنی که مرضی الطرفینی توافق در یک چنین بستری معنا و مفهوم می یابد. تجربه تاریخ روابط بین الملل گویای این حقیقت مهم است که راز پایداری در رضایت حداکثری و در نظر گرفته شدن منافع نسبی هر دو بازیگر است.
با عطف به این واقعیت قدرت های منطقه ای نظیر روسیه، ایران و ترکیه بایستی با استراتژی های مختلف، فضای پس از بحران را به سمت آرامش و دوستی سوق دهند. تلاش برای ترمیم روابط دوستی دو کشور جمهوری اذربایجان و ارمنستان و ایجاد زمینه مفاهمه و گفت و گو می تواند به تدریج فصای نفرت و دشمنی را در این منطقه مهم از جهان بخشکاند و ان موقع صلح پایدار شکل می گیرد. در این عرصه انتظار می رود طرف جمهوری اذربایجان توافق آتش بس را نه به مثابه شکست طرف ارمنی بلکه در قالب توافقی برای صلح و امنیت دو ملت ارمنی و آذری یاد کنند و در تریبون های رسمی شان مطرح سازند. به هر روی غلبه بر احساس و جانب عقلانیت و احتیاط برای گذار از شرایط کنونی حداقل انتظارات است که بایستی با هوشمندی و البته با نقش موثر قدرت های مهم منطقه ای صورت گیرد.