با پایان انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا، تقریبا سرنوشت چهار سال آینده دولت این کشور مشخص شده است. با توجه به نتایج شمارش آرا و کسب بیش از ۲۷۰ رای الکترال از سوی «جو بایدن» نامزد حزب دموکرات، انتظار می رود که بیستم ماه ژانویه با ورود بایدن به کاخ سفید، انتقال قدرت در آمریکا انجام گیرد.
در ارتباط با بررسی مسائلی چون نتیجه نهایی انتخابات آمریکا، رویکرد دو حزب جمهوریخواه و دموکرات نسبت به جمهوری اسلامی ایران، ارزیابی مناسبات تهران- واشنگتن بعد از انتقال قدرت و راهکارهای پیش روی تهران با هدف کسب امتیاز در مواجهه با آمریکا، مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی دانشگاه تهران با همکاری مرکز مطالعات عالی بین المللی و انجمن ایرانی مطالعات منطقه ای نشستی مجازی تحت عنوان «پیامدهای انتخابات آمریکا برای ایران» برگزار کرد.
در این نشست که مدیریت آن را «الهه کولایی» رئیس مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی دانشگاه تهران بر عهده داشت، «سیدحامد موسوی» و «محمد جمشیدی» دو استادیار گروه مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران به ارایه دیدگاه های خود در این زمینه پرداختند.
موسوی: ایران باید قدرت چانه‌زنی خود را در زمان باقی‌مانده افزایش دهد
موسوی در ابتدای اظهارات خود با طرح این پرسش که آیا امکان دارد ترامپ ریاست جمهوری آمریکا را به دست بگیرد؟ گفت: با وجود تلاش های ترامپ این احتمال منتفی به نظر می‌رسد. از این به بعد، دونالد ترامپ دو راهکار بیشتر پیش رو نخواهد داشت؛ نخست اینکه نارضایتی خود را نسبت به نتیجه انتخابات، با ادعای تقلب در شمارش آرا از مسیر حقوقی دنبال‌کند. دوم طرفداران خود را به خیابان‌ها کشیده و ایجاد ناآرامی و اغتشاش کند. اینکه ترامپ بتواند از مسیر حقوقی شکایت خود را پیش ببرد امری بعید به نظر می‌رسد، چراکه برخلاف انتخابات سال ۲۰۰۰، اکنون بایدن در چند ایالت از ترامپ جلو افتاده‌است. وی نه‌تنها در پنسیلوانیا بلکه در ایالت‌های جورجیا و نوادا نیز به پیروزی دست یافت.
وی به تحلیل دو راهکار مذکور پرداخت و افزود: به چالش کشیدن انتخابات از طریق بخش حقوقی امکان ناپذیر است؛ به ویژه اینکه از نظر تعدادی نیز اختلاف آرا بسیار زیاد است. درباره راهکار دوم که دعواهای خیابانی است، باید گفت با وجودی که ترامپ آدمی جنجالی است و تمایل به انجام این راهکار نیز دارد اما سیگنال های دریافت شده در چند روز گذشته نشان می‌دهد که حزب جمهوریخواه در این زمینه از وی حمایت نخواهند کرد.
استاد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران رویکرد جریان جمهوریخواه را در این زمینه مورد واکاوی قرار داد و گفت: اعضای حزب جمهوریخواه در صحبت‌هایی که از آنان تاکنون منتشر شده، اعلام کرده‌اند از ترامپ تنها در صورت پیگیری شکایت از طریق بخش حقوقی حمایت خواهند کرد. حتی رسانه‌ای همچون «فاکس‌نیوز» که که بزرگترین رسانه حامی ترامپ محسوب می‌شود، چند روز است که صراحتا بایدن را پیروز انتخابات اعلام می کند. با توجه به موضوعات ذکر شده تقریبا می‌توان گفت که بایدن پیروز انتخابات و رئیس جمهور آینده آمریکا خواهد بود.
موسوی به آثار و پیامدهای انتخابات آمریکا برای ایران نیز اشاره ای داشت و گفت که تیم بایدن اکثراً همان تیم باراک اوباما هستند؛ افرادی همچون سوزان رایس، ویلیام برنز، جیک سالیوان و... در زمان ریاست‌جمهوری اوباما نیز پست‌های مهمی در بخش سیاست خارجی دولت در اختیار داشتند. این اشخاص همچنین با ایران آشنایی های زیادی داشتند چرا که در توافق هسته ای نقش پررنگی ایفا کردند. این سیاست‌مداران از حزب دموکرات اکنون دوباره برای به دست آوردن پست های کلیدی سیاست خارجه خیز برداشته‌اند. ایرانیان تا حدودی با رویکرد این تیم آشنایی دارند. با این وجود نباید فراموش کرد که آنان در حال حاضر تجربه چهار ساله ریاست جمهوری ترامپ را نیز دارند و این تجربه و فشار حداکثری ترامپ علیه ایران را در روابط با ایران لحاظ خواهند کرد.
از نگاه موسوی، بسیاری از دموکرات ها از جمله جو بایدن با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و اعمال تحریم‌ها مخالف بودند. این طیف دلایل گوناگونی برای مخالفت با ترامپ داشتند که یکی از مهم‌ترین آنها، این بود که موضوع محدودسازی و مهار ایران در حوزه‌های مختلف، با خروج آمریکا از برجام تضعیف خواهد شد. دموکرات ها مخالف خروج آمریکا از برجام بودند آنها همچنین بر این باورند که لغو برجام از طرف ایالات متحده، چالش هایی را با متحدان این کشور همچون کشورهای اروپایی به وجود آورده است.
این کارشناس مسائل بین المللی به اهداف و برایند تحریم های زنجیره ای آمریکا علیه ایران اشاره کرد و گفت: تحریم هایی که ترامپ علیه ایران وضع کرد از جهاتی موفقیت‌آمیز نبود. این تحریم‌ها نتوانست ایران را مجبور کند تا برای مسائل فراتر از موضوع هسته ای با آمریکا مذاکره کند. در برخی از موارد اما توانست برای ترامپ موفقیت‌آمیز به نظر برسد. این محدودیت‌ها علیه ایران، نرخ ارز را در کشورمان به شدت تحت تاثیر قرار داد؛ اقتصاد را تحت فشار گذاشت و منجر به ناآرامی‌ها و اغتشاشاتی نظیر ناآرامی های آبان ماه پارسال شد. این تحریم ها و اعمال فشار ها موجب شد تا برخی در کاخ سفید به این نتیجه برسند که می توانند با ادامه اعمال فشار علیه ایران به سمت تغییر رژیم و سرنگونی جمهوری اسلامی پیش بروند.
او تاکید کرد: با وجود اینکه بایدن مخالف اقدامات اتخاذ شده از سوی ترامپ بود اما حال از دستاوردهای وی استفاده خواهد کرد. چراکه در هر صورت آمریکا هزینه های این رفتار را داده است. بنابراین اکنون که آمریکا این هزینه را داده، تیم بایدن هیچ عجله‌ای در برداشتن تحریم‌های اساسی علیه ایران نخواهند داشت. پیش‌بینی می‌شود، تیم بایدن برخی از تحریم‌های سمبولیک مثل موضوع تحریم‌های صدور ویزا برای شهروندان هفت کشور یا تحریم برخی اشخاص همچون محمدجواد ظریف را به نشانه حسن نیت در همان روزهای نخست لغو کند.
استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: این امکان نیز وجود دارد که در موضوع درمانی و پزشکی همچون داروها و نیازهای مقابله با بیماری کووید ۱۹ تسهیلاتی قائل شود. تیم بایدن این تحریم‌های سمبلیک را به نشانه حسن نیت لغو خواهد کرد؛ این دولت اما فعلا تحریم های حیاتی و مهم همچون تحریم های بانکی و نفتی و... را لغو نخواهد کرد و تصمیم‌گیری و مذاکره درباره آن را به پاییز سال آینده و زمان تغییر دولت ایران موکول خواهد کرد.
موسوی ادامه داد که چندی پیش بایدن و تیم متبوع وی صراحتا بیان کردند، مذاکره با ایران نمی‌تواند صرفاً درباره برجام و موضوع هسته‌ای باشد. آنان در صحبت‌های خود به چند نکته اشاره کردند: نخست اینکه در نظر دارند، سطح توافقات صورت گرفته در برجام را بالاتر ببرند. یکی از موضوعات مورد بحث این است که برخی از محدودیت های هسته ای ایران بعد از تاریخ مشخص منقضی خواهد شد؛ با وجود این که پنج سال از انعقاد برجام گذشته است، اکنون به برخی از این تاریخ‌ها نزدیک شده‌ایم؛ بنابراین احتمال جدی وجود دارد که بایدن در این زمینه با ایران به توافقی جدید برسد. افزون بر بحث هسته‌ای، این تیم صراحتاً اعلام می‌کند که باید درباره موضوع های موشکی و منطقه‌ای نیز با ایران به توافق برسند. در این زمینه تیم بایدن و ترامپ دیدگاه‌های مشابهی دارند، فقط در اتخاذ روش ها با یکدیگر تفاوت دارند تیم ترامپ با استفاده از روش های سخت، تحریم، تهدید و درگیری های نظامی محدود در نظر داشت به نتیجه مطلوب خود برسد. تیم بایدن متفاوت‌تر عمل خواهد کرد اما صراحتاً به دنبال این اهداف خواهد بود.
استادیار گروه مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران بیان داشت: علاوه بر موضوعاتی که در زمان ترامپ وجود داشت، مسائل حقوق بشری نیز به بخش های مورد نظر بایدن برای مذاکره با ایران اضافه خواهد شد. مسائل حقوق‌بشری برای ترامپ و حزب متبوعش از اهمیت چندانی برخوردار نبود اما تیم بایدن به احتمال زیاد از این موضوع نیز به عنوان اهرم فشار علیه ایران استفاده خواهد کرد. این تیم در نظر دارد همزمان با احیای برجام به توافق بزرگتر با ایران دست یابد. برخلاف ترامپ، حزب و اندیشکده های وابسته به حزب متبوع وی افراد متخصصی بودند که حساب و کتاب سیاست را به خوبی می دانستند. در حالی که علاوه بر تیم بایدن، خود او نیز با حزب همراه و همسو است. اگر بایدن در زمان ریاست جمهوری به این نتیجه برسد که فشارهای اعمال شده توسط ترامپ توانسته تاثیرگذار باشد و اقتصاد ایران را به چالش بکشد، موجب می‌شود تا بایدن به حفظ یا تشدید تحریم‌ها متمایل شود. دولت بایدن ابزارهای را در دست دارد که دولت ترامپ از آن بی بهره بود. ابزارهایی همچون اجماع‌سازی جهانی و مولفه های جنگ نرم که در آن نسبت به ترامپ خبره‌تر است.
وی با بیان اینکه نباید به موضوع به صورت صفر یا صد نگریست، گفت: این گونه نیست که یا توافقی انجام‌نشود یا باید توافقی کامل صورت گیرد. به نظر می‌رسد یکی از راهکارهای آمریکا، طرح «فریز در مقابل فریز» باشد. اینگونه که آمریکا تحریم‌های بیشتری را علیه ایران وضع نمی‌کند و در مقابل ایران نیز پیشرفت‌های هسته‌ای خود را محدود کرده و بیشتر از حد کنونی جلو نمی برد. البته این به نفع آمریکا است چون بیشتر تحریم های خود یعنی تقریباً ۹۵ درصد از تحریم‌هایی که می توانست را انجام داده، اما ایران پس از لغو برجام از توافق هسته‌ای فاصله چندانی نگرفته است. اگر ایران در نظر دارد، قدرت چانه زنی بیشتری را در مذاکرات با آمریکا داشته باشد، باید توان هسته‌ای و پیشرفت‌ها را در زمان باقی‌مانده افزایش دهد تا بتواند از آمریکا امتیاز بگیرد. به این ترتیب به عنوان مثال آمریکا در ازای بازگشت ایران به توافق و پذیرش برخی محدودیت‌ها، صادرات نفت ایران را خواهد پذیرفت. به نظر می‌رسد این رویکرد هوشمندانه تری باشد تا تهران به توافقی مناسب دست یابد.
این استاد دانشگاه تهران در پایان به ترکیب سنا نیز توجه و اظهار کرد: هنوز نتیجه انتخابات سنا به صورت کامل مشخص نشده است. انتخاب دو سناتور جورجیا به برگزاری انتخابات دور دوم در ماه ژانویه موکول شد. برای اینکه دموکرات‌ها مجلس سنا را در دست بگیرند باید هر دو نماینده جورجیا دموکرات باشد به این ترتیب نمایندگان جمهوری خواه و دموکرات در سنا ۵۰ به ۵۰ خواهند شد. با این حال رخ دادن این سناریو بعید به نظر می رسد و تصور می شود که سنا همچنان در دست جمهوریخواهان خواهد بود؛ موضوعی که دست بایدن را در مسائل داخلی و خارجی خواهد بست و وی را در تصمیم گیری محدودتر می‌کند.
جمشیدی و توصیف سیاست راهبردی آمریکا در قبال ایران؛ ترکیبی از مهار و تعامل گزینشی
جمشیدی در ابتدای بحث به همسنجی رویکرد دموکرات ها و جمهوریخواهان پرداخت و گفت: به نظر می رسد که در داخل کشور یک نوع خوش خیالی درباره بایدن و سیاست‌های وی نسبت به ایران ایجاد شده است. قطعاً بایدن خشونت رفتاری که دولت ترامپ در برابر ایران داشت، تکرار نخواهدکرد. این امر به دلیل تفاوت دیدگاهی میان دموکرات‌ها و جمهوریخواهان و همچنین تفاوت‌های شخصیتی ترامپ و بایدن است.
استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: به نظر می رسد که به چند دلیل زیاد جای خوشحالی وجود ندارد. نخست اینکه بر اساس ارزیابی های کنونی دولت بایدن یک دوره‌ای خواهد بود. با توجه به تحولات داخلی آمریکا، سن بایدن و این که خود وی نیز اعلام کرده است که در دور دوم حضور نخواهد داشت و دولت را به جوان‌ترها خواهد سپرد؛ پیش بینی می شود که ریاست جمهوری بایدن یک دوره خواهد بود. یکی از این افرادی که عنوان فرد جوان از آنها یاد می کند «کاملا هریس» خواهد بود.
از نگاه این کارشناس مسائل بین الملل، سیاست دولت بایدن طوری نیست که بتوان تصور کرد به سمت ایجاد گشایش در ایران و کاهش محدودیت ها حرکت کند. واقعیت این است، طی ۴۰ سال گذشته که جمهوری اسلامی در ایران حاکمیت کرده، سیاست راهبردی آمریکا در قبال ایران ترکیبی از «مهار» و «تعامل گزینشی» بوده است. تعامل گزینشی نیز در دو حالت صورت گرفته است یکی در زمانی که ایران مزیت ژئوپلیتیکی نسبت به آمریکا داشته و آمریکا در نظر داشت تا از این مزیت استفاده کند یا دست کم شرایطی فراهم کند تا این مزیت در مقابل آمریکا قرار نگیرد. دیگر، در زمانی که این کشور امید داشت تا بتواند با این تعاملات در معادلات داخلی ایران تغییر ایجادکند. این سیاست ها در دولت بایدن نه‌تنها تغییری نخواهد کرد بلکه با توجه به افزایش قدرت ایران در منطقه و مشکلات اقتصادی در داخل کشورمان، این امکان وجود دارد که جو بایدن به سمت تشدید شرایط موجود حرکت کند.
جمشیدی به راهبرد همسوی دو طیف دموکرات و جمهوری خواه در ارتباط با ایران اشاره کرد و افزود: امکان دارد که آمریکای بایدن به تشدید مهار و حتی ایجاد فشار بیشتر برای تغییر نظام سیاسی ایران فکر کند. باید توجه داشت که آمریکا به هیچ عنوان به دنبال ایجاد گشایش در ایران و افزایش قدرت تهران نیست. تحولاتی که تاکنون در منطقه و داخل آمریکا رخ داده نشان می دهد، بیش از اینکه میان دیدگاه‌های جمهوریخواهان و دموکرات‌ها تفاوت دیده شود، همگرایی در تفکر راهبردی آنان نسبت به ایران وجود دارد.
به گفته وی، یکی از بزرگترین معضلات پیش روی ایران این است که هر دو طیف در آمریکا باور دارند سیاست فشار بر ایران تاثیر گذار بوده است. این موضوع به این دلیل است که آنان ایران را در موضع ضعف می دانند.
جمشیدی ادامه داد: ایران برای تامین منافع ملی باید شرایطی را فراهم کند تا محاسبات آمریکا را برهم بزند. به نظر می رسد، این محاسبات با استفاده از تولید قدرت تغییر کند. ایران باید ابزارهای مذاکراتی و توانمندی‌های خود را بیرون از میز مذاکره تقویت کند. به این ترتیب می‌توان انتخاب کرد که آیا ایران تمایلی به مذاکره خواهد داشت یا خیر. اگر مذاکره کند، در مسیر احیای منافع ملی خواهد بود و در صورت عدم تمایل به توافق نیز دست کم می توان مانع سیاست‌های تداوم فشار علیه ایران شد.
استاد مطالعات منطقه ای دانشگاه تهران در پایان اظهار داشت: هر دو طیف دموکرات و جمهوریخواه به دنبال تحمیل تحریم‌ها علیه ایران هستند که صحبت‌های بایدن، تیم متبوعش و گزارش‌هایی که از آنان در این مدت منتشر شده، این امر را به اثبات می رساند. تحریم، سیاست راهبردی آمریکا است که آن را از دست نخواهد داد. واشنگتن، هر زمانی که مخالف تصمیمات ایران بوده بدون ایجاد درگیری، تحریمی را علیه ایران اعمال کرده و به این ترتیب از سیاست فشار بهره برده است. اتفاقاً در دولت بایدن نیز این گرایش وجود دارد و مشاوران وی تاکید دارند، بایدن از تحریم هایی که ترامپ علیه ایران اعمال کرده باید به عنوان اهرم مذاکرات استفاده کند. جایی نمی‌توانید مشاهده کنید که رئیس جمهور منتخب آمریکا به اینکه تحریم‌های فراتر از برجام را قبول ندارد و آن را لغو خواهد کرد، اشاره کرده باشد.