اکنون نزدیک یک سال است که ویروس کووید ۱۹ در کشور ما حضور خود را به ثبت رسانده، کنگر خورده و لنگر انداخته است و اگر کمی به گذشته و رفتارهایی که پارسال انجام می‌دادیم، فکر کنیم و شرایط آن روزها را با امروز خود مقایسه کنیم تفاوت های معناداری را در رفتار روزانه خود متوجه می‌شویم.
البته شاید برخی‌ها بگویند که ما از گذشته هم رعایت بهداشت فردی و همچنین کمک به دیگران به عنوان یک فعالیت اجتماعی انسان دوستانه را انجام می دادیم ولی نکته مهم، پر رنگ تر شدن همان فعالیتها و به عبارتی همه گیر شدن آن است ولی آنچه که مشخص است این است که تمام این اقدامات هنوز نتوانسته مشکلاتی را که کرونا برای مردم پیش‌آورده است را حل کند.
تجربه نیاکان و برخورد منطقی
دانشیار گروه آموزشی علوم سیاسی دانشکده علوم اداری و اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد در این خصوص گفت: با توجه به شیوع بحران کرونا و ایجاد گروه‌های مردمی برای کمک به مردم محروم و ضد عفونی کردن شهرها، می‌توان گفت که ایرانیان نسبت به کشورهای غربی برخورد منطقی‌تری با کرونا داشته‌اند و بدون دستپاچه شدن، از تجربه و اندوخته فرهنگی دراز مدت خود در رویارویی با بحران‌های مختلف استفاده کردند.
دکتر مهدی نجف‌زاده افزود: جامعه ایرانی از تجربه‌های تاریخی خود آموخته است که برای کمتر ضربه خوردن در مقابل این گونه رخدادها باید به یاری دیگر همنوعان خود بشتابد و این بر خلاف رفتاری است که اکنون در جوامع غربی شاهد آن هستیم. البته با توجه به مشکلات اقتصادی موجود، گاهی رفتارهای خلاف انتظاری را نیز از سوی مردم خودمان هم شاهد هستیم که بیشتر مربوط به افرادی است که از روی اجبار و مسائل اقتصادی به نکات بهداشتی و سایر امور توجه نمی‌کنند.
وی ادامه داد: اتفاقی که اکنون در کشورهای غربی شاهد آن هستیم در حقیقت به نحو واقعی، خودِ بحران است زیرا آنها سالهاست که با این گونه موضوعات رو به رو نبوده‌اند و اکنون که این واقعه رخ داده است برای آنها یک بحران واقعی ایجاد شده و مصادیق تئوری نظریه‌پرداز سیاسی انگلیس توماس هابز که می گفت "انسان، گرگ انسان است" در آنجا دیده می‌شود زیرا غرب، دچار یک فرسایش هویتی شده است.
ایرانی‌ها در مواجهه با کرونا دستپاچه نشدند و از تجربه و اندوخته فرهنگی نیاکان خود در رویارویی با بحران‌های مختلف استفاده کردندعضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در شرایط ایجاد بحرانی مانند شیوع کرونا یک فردگرایی مفرط ایجاد می شود اما نکته مهم این است که در کنار این فرد گرایی مفرط باید دگرخواهی نیز شکل بگیرد به عبارتی فرد با به رسمیت شناختن حق دیگران باعث می‌شود که حق خودش نیز حفظ گردد و ضربه‌ای از دیگران به او وارد نشود.
نجف زاده افزود: فراگیری ویروس کرونا در کل دنیا باعث تخریب یکی از دستاوردهای بزرگ بشر در قرن بیستم به نام " حوزه عمومی " شده است. در حوزه عمومی مردم بدون هیچ سلطه‌ای با یکدیگر به گفت و گو می‌پردازند و تصمیم‌های سیاسی و اجتماعی خود را می گیرند که در حال حاضر حوزه عمومی به فضای مجازی و تلفن محدود شده است.
وی ادامه داد: اجرای طرح‌هایی همانند فاصله‌گذاری اجتماعی به صورت بلند مدت در کشورها می‌تواند به روند دموکراسی، آسیب فراوانی وارد کند و به همین دلیل مردم به دنبال این هستند تا در بستر فضای مجازی حوزه عمومی را زنده نگاه دارند.
فاصله گذاری اجتماعی تا قطع چرخه کرونا
یکی از راهکارهای دولت که به توصیه پزشکان و با اقتباس از سایر کشورها گرفته شد، کم کردن حضور مردم در جامعه و حتی نرفتن به میهمانی‌های خانوادگی بود. هر چند که با گذشت نزدیک به یک سال از این توصیه و همچنین کوتاه‌تر شدن روزها و بلندتر شدن شب‌ها، شاهد هستیم که صبر برخی از مردم، طاق شده و به شب نشینی می‌روند.
عضو هیات علمی گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص فاصله گذاری اجتماعی گفت: اگر قانونگذار و دولت، بهترین سیاست‌گذاری و حمایت را در قبال بحران کرونا وضع و انجام دهد ولی آحاد مردم به هر شکلی از قبیل انجام دید و بازدید، خرید حضوری از فروشگاه‌ها و حضور در اماکن پرتجمع مانند مکانهای زیارتی و ورزشگاه‌ها، توصیه‌ها و ضوابط بهداشتی را رعایت نکنند هر آنچه وضع شده بر باد خواهد رفت.
دکتر علیرضا پویا افزود: مردم نیز در موضوع رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، سهم ویژه‌ای دارند زیرا شیوه سرایت این بیماری واگیردار بسیار ساده است به گونه‌ای که اگر یک فرد ناقل بیماری با فرد سالمی در تماس باشد احتمال و استعداد سرایت به فرد سالم بسیار زیاد است که در این صورت یک نفر از جمعیت سالم، کم و به افراد ناقل بیماری اضافه می‌شود.
وی ادامه داد: سیاست‌گذار باید با لحاظ تمام جوانب، تصمیم مناسب را اخذ و به طور همه جانبه به آن پایبند باشد به عبارت دیگر شاید اجرای این سیاست‌ها در کوتاه‌مدت، بار هزینه‌ای زیادی برای دولت و جامعه در پی داشته باشد اما اجرای ناقص آن به‌منظور صرفه‌جویی، همان هزینه اندک صرف شده را به باد فنا می‌دهد و در بلندمدت نیز هزینه بسیار گزاف تری را بر جامعه تحمیل می‌کند.
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: با اتخاذ سیاست مناسب می‌توان جلوی رشد کرونا را با ایجاد اختلال در موتور رشد بیماری در جامعه گرفت، بر همین اساس، سیاستگذاران باید بر عوامل جمعیت سالم، نرخ تماس جمعیت ناقل با جمعیت سالم، احتمال سرایت و در نهایت جمعیت ناقل تمرکز کنند تا بتوان بر این بحران غلبه کرد.
پویا افزود: قاعده این است که جمعیت افراد سالم با ابتلا به بیماری کم می‌شوند و هیچ اقدام مستقیمی نمی‌توان برای آنها انجام داد اما از طریق کاهش نرخ تماس بین جمعیت ناقل و سالم، کاهش احتمال سرایت در صورت تماس بین آنها و کاهش جمعیت ناقل می‌توان میزان سرایت این بیماری را کم کرد.
وی اضافه کرد: برای کاهش نرخ تماس از آنجایی که در واقعیت، همه ناقلان بیماری، شناسایی نشده‌اند، باید به صورت عمومی تعداد تماس بین آحاد مردم را از طریق حذف تجمع‌ها، سفرهای درون و برون شهری و کاهش خرید و فروش‌های حضوری کاهش داد.
اگر مردم به هر شکلی از قبیل انجام دید و بازدید، خرید حضوری از فروشگاه‌ها و حضور در اماکن پرتجمع دوری نکنند ، هر آنچه وضع شده بر باد خواهد رفتعضو هیات علمی گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد گفت: دولت می‌تواند با وضع سیاست‌ها، قوانین و جرایمی درخصوص تجمع‌ها، تشویق خرید و فروش الکترونیکی، ایجاد تسهیلات برای ماندن مردم در منازل، تعطیلی مراکز اداری دولتی و قرنطینه نواحی پر آسیب و ایجاد تسهیلات برای تشویق به تعطیلی موقت اصناف و بخش خصوصی کم بضاعت از قبیل کمک‌های بلاعوض و حمایتی بر این امر فائق آید.
پویا افزود: درخصوص " کاهش احتمال سرایت " باید زمینه‌های سرایت را کاهش داد و بر این اساس ضروری است تا راهکارهای بهداشتی پیشگیرانه، مقاوم سازی پیشگیرانه و واکسینه کردن مردم در دستور کار قرار گیرد.
وی ادامه داد: در مورد راهکارهای بهداشتی پیشگیرانه باید وسایل و امکانات بهداشتی از قبیل ماسک، مواد ضدعفونی کننده و مواد شوینده به وفور در اختیار مردم به خصوص اقشار کم بضاعت جامعه قرار گیرد همچنین لازم است بسته‌های کالایی مرتبط به صورت رایگان در بین اقشار کم بضاعت توزیع شود و در این راستا لازم است بسته‌های تشویقی به تولیدکنندگان مرتبط برای افزایش تولید، اضافه‌کاری و تغییر کاربری تولید داده شود و در عین حال باید جرایمی نیز برای محتکران و صادرکنندگان غیرقانونی این مواد وضع شود.
او در مورد راهکارهای مقاوم سازی پیشگیرانه ادامه داد: این ویروس سیستم ایمنی بدن افراد ضعیف را هدف خود قرار می‌دهد پس باید برای این موضوع نیز برنامه‌ای وضع شود و بر همین اساس نیاز است تا طبق توصیه پزشکان اقلام دارویی و خوراکی معرفی، اطلاع‌رسانی و دسترسی افراد به تهیه آنها تسهیل شود.
عضو هیات علمی گروه مدیریت دانشگاه فردوسی مشهد گفت: متاسفانه هنوز به طور قطعی واکسن این ویروس کشف نشده است و دولت و قانونگذار البته در هماهنگی با جامعه بین الملل می‌توانند تسهیلاتی را در اختیار جوامع علمی قرار دهند و در این خصوص مطالبه‌گر نیز باشند.
پویا افزود: در خصوص " جمعیت بیماران ناقل"، هر چه این جمعیت بیشتر شود میزان سرایت بیماری نیز به دلیل افزایش کل تعداد تماس با افراد سالم بیشتر می‌شود. به همین دلیل، جمعیت بیماران ناقل یا بهبود پیدا کرده و یا متاسفانه فوت می‌شوند. دولت باید بخش‌های درمانی جامعه را برای افزایش بهبود بیماران مورد حمایت قرار دهد.
وی ادامه داد: ایجاد ظرفیت‌های مازاد درمانی از طریق احداث بیمارستان‌های موقت، صحرایی، تخصیص ظرفیت‌های مازاد سایر بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها، حمایت از تولید یا وارادات تجهیزات و لوازم مورد نیاز برای درمان، استفاده از ظرفیت کامل بدنه پزشکی و پرستاری جامعه باید در دستور کار دولت قرار گیرد.
او اضافه کرد: دولت باید زمینه درمان رایگان اقشار آسیب پذیر را فراهم آورد تا این افراد برای درمان خود اقدام کنند و ناقل بیماری در جامعه نباشند.
توجه به اقتصاد افراد آسیب‌پذیر
همان گونه که ذکر شد، برای از بین بردن کرونا نیاز به عزمی جدی در فاصله گذاری اجتماعی و رعایت بهداشت فردی است ولی نکته حائز اهمیت، حضور افرادی است که از سر ناچاری و برای به دست آوردن یک لقمه نان حلال قید سلامت خود را زده و از خانه خارج می‌شوند.
عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: باید به فکر اقشاری که در مشاغل روزمزد و بدون قرارداد مشغول فعالیت هستند باشیم چون آنها در شرایط موجود به دلیل شیوع بیماری کرونا بیشترین آسیب را دیده و با چالش رو به رو هستند.
دکتر احمدرضا اصغرپور ماسوله افزود: این بیماری باعث شده است تا رونق بازار کاهش پیدا کند و کارفرمایان با تعدیل نیرو سعی در کنترل اقتصاد خود داشته باشند و به همین دلیل ضروری است دولت و خیریه‌های غیر دولتی بزرگ و کوچک بیش از پیش به فکر این دست از اقشار باشند.
وی ادامه داد: به طور قطع اگر به اقشار آسیب پذیر بی‌توجهی شود، زمینه برای آسیب‌های خانوادگی و نیز دشواری‌های فرهنگی و تربیتی آنها فراهم می شود و در بلند مدت تمام جامعه دچار آسیب های زیادی خواهد شد به همین دلیل، باید دانست که حمایت از اقشار آسیب پذیر نه تنها هزینه نیست بلکه سرمایه گذاری برای آینده جامعه به شمار می‌رود.
برای زیست بهتر پس از کرونا باید سبک زندگی جدیدی را آموخت و با مدیریت کرونا مسیر رونق جدیدی را برای جامعه فراهم کردعضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: دورانی که در آن به سر می‌بریم نشان می‌دهد که مسوولیت پذیری تمام شهروندان تا چه حد در سرنوشت جمعی آنها موثر است مثلا هم اکنون می‌دانیم که رعایت بهداشت و توجه به توصیه‌های پزشکان و سیاستگذاران از سوی یک یک شهروندان می‌تواند مدت زمان و نیز تعداد درگذشتگان بر اثر بیماری کرونا را تغییر دهد پس همه ما مسوول هستیم.
اصغر پور افزود: همچنین سیاستگذاران و مجریان باید متوجه شده باشند که در شرایط عادی،جامعه همواره باید با راستگویی و صداقت، اعتماد و اطمینان شهروندان را جلب کنند تا در هنگام بحران، شهروندان به توصیه‌ها و درخواست‌های آنان عمل کنند چون بدون شک بدون اعتماد متقابل و وجود هنجارهای تعهدآمیز جامعه از هم فرو می‌پاشد.
وی اضافه کرد: این بیماری نه فقط چالشی بزرگ برای کشور ماست بلکه چالشی جهانی نیز به شمار می‌رود به همین خاطر نیازمند همکاری‌های بین المللی و همچنین تلاش برای گشودن مسیرهای جدید در ارتباط میان کشورها و همچنین معاهدات و پیمان‌های منطقه‌ای و جهانی است.
او ادامه داد: واقعیت این است که جامعه ما علی‌رغم وقوع بحران‌ها و چالش‌های طبیعی و اقتصادی فراوان آمادگی لازم برای مقابله موثر با این بحران را نداشت و این عدم آمادگی هزینه‌ها را بسیار افزایش داد.
کرونا و فلج کردن اقتصاد زیارت
مشهد، شهری است که به واسطه وجود با برکت امام مهربانی‌ها حضرت علی بن موسی الرضا (ع) رونق گرفته و کار و بار اقتصادی این شهر در استان خراسان رضوی با موضوع زائر گره خورده و سکّه شده است ولی شیوع کرونا، باعث شد تا ستاد ملی و استانی کرونا، تصمیم به عدم حضور زائر در این شهر بگیرد و عدم حضور زائر نخستین ضربه را بر پیکر اقتصاد این شهر وارد کرده است.
یک استاد دانشگاه فردوسی مشهد در این خصوص گفت: بیماری همه‌گیر کووید ۱۹ ناشی از شیوع ویروس کرونا، تکانه‌ای بود که تبعاتش از حوزه بهداشت و سلامت بسیار فراتر رفته و با تاثیر دومینووار خود، نه تنها به حوزه اقتصاد بلکه به جامعه نیز آسیب زده است.
دکتر وحید ارشدی با اشاره به مشاغلی که در ارتباط و تعامل با افراد است افزود: مشاغلی که نیازمند ارتباطات اجتماعی بودند با شدت بیشتری از شیوع کرونا آسیب دیدند که از جمله آن می‌توان به حوزه زیارت، سیاحت و گردشگری اشاره کرد.
وی اضافه کرد: با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از اصناف در حوزه رستوران‌ها و سالنهای غذاخوری و همچنین تالارهای پذیرایی مشغول به فعالیت هستند و در این مدت نمی‌توانستند میهمان پذیرش کنند دچار اختلال در گردش مالی شدند و آسیب جدّی بر آنها وارد شده است.
استادیار پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: ایران پس از کرونا به دلیل مشارکت مردمی در مدیریت تکانه کرونا و از طرف دیگر استفاده از ظرفیت‌های بلااستفاده خود در اقتصاد، در صورت همگرایی مسوولان دولتی با منافع ملی، می‌تواند راهی برای حل مشکلات اقتصادی به وجود آورد که شرط آن، رعایت بهداشت فردی و جمعی است.
ارشدی افزود: برای زیست بهتر پس از کرونا باید سبک زندگی جدیدی را آموخت و با کرونا همزیستی کرد و برای این سبک جدید زندگی که همراه با آغاز تحولات بسیاری در شرکت‌های دانش بنیان و واحدهای فناور خواهد بود می توان همراه با مدیریت کرونا مسیر رونق جدیدی را نیز برای جامعه فراهم کرد.
کمک دانشگاه به صنایع در مبارزه با کرونا
یکی دیگر از تاثیرات کرونا، به چالش کشاندن مراکز صنعتی و کارخانه هاست. بیشتر کارخانه‌ها و صنایع کوچک و بزرگ قبل از ورود کرونا مشکلاتی در حوزه نیروی انسانی، چرخه مالی و حتی دستگاه‌های فرسوده و از همه مهمتر به روز نبودن اطلاعات متناسب با فناوری‌های جدید داشتند.
رییس دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به شیوع ویروس کرونا و تاثیرآن بر اقتصاد و صنعت، دانشگاه‌ها می‌توانند به صنایع کشور کمک بسیاری کنند.
دکتر حمیدرضا پوررضا افزود: با نگاه به شرایط کنونی که با کاهش یا توقف فعالیت‌های صنایع همراه شده است، می‌توان با ارایه دستورالعمل‌ها و راهکارهایی ضمن حفظ سلامتی کارکنان، چرخ صنعت را در چرخش حداکثری نگه داشت.
وی ادامه داد: شیوع ویروس کرونا باعث شده است در نحوه ارایه خدمات تغییراتی ایجاد شود و این خود می‌تواند منافع درازمدتی را برای آینده کشور به دنبال داشته باشد.
رییس دانشکده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد به نگاه آینده‌نگر مراکز دانشگاهی در یاری رساندن به صنایع اشاره و بیان کرد: ارائه راهکار برای کاهش آسیب‌های وارد شده به صنعت و همچنین پیش‌بینی شرایط پساکرونا، می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند که با نگاهی روشن به سوی اصلاح رویکردهای مورد نیاز برای تغییر حرکت کنند تا دچار مرگ ناگهانی صنایع نشوند.
پور رضا افزود: از آنجا که سیاست وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و همچنین دانشگاه‌ها به صورت ویژه بر محوریت ایفای مسوولیت‌های اجتماعی استوار است، دانشگاه‌ها باید بتوانند به صورت جدی در کاهش مشکلات مردم و کشور در این روزها نقش خود را به خوبی ایفا کنند.
به هر حال همانند بسیاری از بیماریهای واگیردار همچون وبا و طاعون که در گذشته مردم جهان را درگیر خود کرده اند، روزی کرونا نیز از این کشور و جهان خواهد رفت و یاد خود را در تاریخ و تحقیقات محققان به جای خواهد گذاشت.
نکته مهمی که نباید از آن غافل بود این است که بواسطه حضور طولانی مدت ویروس کووید ۱۹ در جهان، شاهد تغییر سبک زندگی در میان مردم خواهیم بود و باید با نگاهی درست و منطقی، ارزشهای اخلاقی و انسانی که این روزها در میان مردم شکل گرفته است را تکثیر و منتشر کرد و در مقابل اتفاق های منفی را نیز به عنوان یک تجربه نگاه کرد و از آنها درس آموخت، آنچه که مهم است این است که شاید مردم و جامعه در رویکردهای خود شاهد تغییراتی باشند ولی نکته مهم این است که زندگی هنوز ادامه دارد.