به گزارش روز یکشنبه گروه فرهنگی ایرنا از ستاد خبری بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، سحر ترهنده از اعضای هیات مدیره، و مسئول روابط بین‌الملل شورای کتاب کودک و مدیر بخش کودک و نوجوان انتشارات فاطمی «طوطی»، در نشست مناسبات و همکاری ناشر و تصویرگر، گفت: هفته کتاب تنها در اهل قلم شور و شوق می‌آفریند. جامعه ایرانی از خواندن مطلب درست و بلند گریزان است، اما امیدوارم چنین رویدادهایی در تغییر ذائقه مخاطبان موثر واقع شده و پژوهشی در رابطه با تاثیر برگزاری این رویدادها پیرامون این مقوله انجام گیرد.
وی در خصوص رابطه بین تصویرگر و ناشر و مسائل پیرامون آن گفت: نکته اصلی به ویژه در حوزه کتاب کودک این است که وقتی از کتاب‌های تصویری صحبت می‌کنیم انتظار می‌رود حضور و تاثیر تصویرگر برابر با نویسنده و حتی در مواردی بسیار بیشتر در نظر گرفته شود.
ترهنده ادامه داد: اصلی‌ترین موضوع در این حوزه نبود یک سیستم نشر حرفه‌ای در کشور است. بدین معنا که سیستم نشر در کشور ما مطلقا حرفه‌ای نیست. ما با سنت نشر در کشور روبه‌رو هستیم و نه صنعت نشر؛ این دقیقا وجه تمایز ما با بسیاری از کشورهای مطرح دنیاست. در ایران بسیاری مناسبات ناشر و نویسنده هنوز مانند گذشته سنتی است و گاهی تغییر این مناسبات که تبدیل به سنت شده بسیار دشوار است.
موضوع دیگر، حس منفی است که تصویرگران نسبت به ناشران دارند و احساس می‌کنند قرار است حق و حقوق آنان از سوی ناشران نادیده گرفته شود. البته بارها در فضای نشر به این موضوع برخوردیم که ناشر پولی را که باید برای تصویرگر هزینه کند در جاهای دیگر هزینه می‌کند و وقوع چنین اتفاقاتی باعث می‌شود این سنت فکری غلط همواره وجود داشته باشد.
مدیر بخش کودک و نوجوان انتشارات فاطمی«طوطی افزود: نکته دیگر در این میان آشنایی تصویرگر و ناشر با حق و حقوق مادی و معنوی خود است. مباحثی نظیر اینکه چقدر قراردادهای محکمی منعقد می‌شود، چقدر روی قراردادها فکر می‌شود و اینکه اساسا چه تعداد ناشر با تصویرگر قرارداد می‌بندند؟ موضوعات مهمی است که باید به آنها پرداخته شود.
وی در ادامه در رابطه با سوالات مورد بحث در این نشست گفت: باید پیرامون شیوه کار تصویرگرها در کشورهای دیگر، وضعیت فضای آموزشی و آکادمیک در این حوزه و بسیاری از مباحث دیگر صحبت شود تا فضای روشنی برای فعالان ترسیم شود.
مشکلات بین ناشر و تصویرگر به سنتی بودن سیستم نشر برمی‌گردد
در ادامه این نشست علی بوذری تصویرگر کتاب کودک، مدرس تصویرسازی و عضو هیات مدیره انجمن تصویرگران ایران گفت: در دهه ۸۰ وقتی در رابطه با تصویرگری صحبت می‌شد افراد ایده‌ای پیرامون آن نداشتند و حتی گاهی آن را با تصویربرداری اشتباه می‌گرفتند. در سال ۸۵ نمایشگاهی تحت عنوان «ما تصویرگر هستیم» آغاز به کار کرد. شاید اکنون این عنوان عجیب به نظر برسد، اما از آن سال‌ها تا امسال که این نمایشگاه به‌دلیل شرایط موجود به صورت مجازی برگزار شد، تلاش کردیم این مفهوم را جا بیندازیم و در رابطه با حرفه و هنر تصویرگری، حرفه‌ای بودن قراردادها و... صحبت کنیم. تا نه به مخاطبان عام بلکه به تصویرگران هم این مفاهیم را بشناسانیم.
تمام مشکلات بین ناشر و تصویرگر به همین سنتی بودن سیستم نشر برمی‌گردد. به بیان دیگر، در ابتدای آغاز این فعالیت شیوه انتشارات به گونه‌ای بود که حتی اساتیدی همچون نورالدین زرین کلک، فرشید مثقالی، مرتضی ممیز و دیگران اکثرا فارغ‌التحصیل رشته نقاشی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بودند و هیچکدام تحصیلات آکادمیک در حوزه تصویرگری نداشتند و تجربی کار کرده بودند.
بوذری افزود: به هیچ وجه قصد ندارم کارهای این عزیزان را نقد کنم. منظور من از این بحث صحبت درباره رابطه ناشر و تصویرگر است. در آن زمان تصویرگر کارش را به ناشر و چاپخانه تحویل می‌داد و جز در مواردی مانند انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که آرشیو خوبی در اختیار دارد، گاه این آثار از بین می‌رفت. این شروع شیوه تجربی بوده که همچنان ادامه دارد و در سال‌های بعد از انقلاب در دهه‌های ۶۰، ۷۰ و ۸۰ اثر اصل تصویرگران نزد ناشران می‌ماند و تصویرگر این حق را برای خود متصور نبود که تصویر را پس بگیرد.
وی تصریح کرد: امروزه هم همچنان به همان شیوه سنتی اورجینال تصویر در اختیار ناشر قرار می‌گیرد. در حالی که فقط حق کپی رایت اثر متعلق به ناشر است و قطعا تصویرگر بهتر می‌تواند از اثر خود حفاظت کند. بنابراین، مشکلاتی به‌دلیل پایه‌ریزی سنتی که از همان ابتدا انجام شده، همچنان وجود دارد که فعالیت در این راستا را با مشکلاتی مواجه کرده است.
فروش قطعی اثر کیفیت کار را پایین می‌آورد
موضوع دیگر بحث انعقاد قراردادهاست، در برخی موارد تصویرگر نمی‌داند چه حقی را به ناشر واگذار می‌کند و اینکه آیا تولید عروسک، انیمیشن و فیلم شخصیتی که تصویرگر خلق کرده هم به ناشر محول می‌شود، موضوعی است که اغلب در قراردادها به آن پرداخته نمی‌شود.
وی ادامه داد: سال‌هاست ناشران حرفه‌ای قراردادهای درصدی با تصویرگران منعقد می‌کنند. در حالی‌که در کشور ما تصویرگران همچنان تمایل دارند فروش قطعی داشته باشند و اینگونه حتی اگر کتابی به چاپ دهم هم برسد دیگر هیچ حقوق مادی و معنوی از آن اثر ندارند. در این شرایط تصویرگر خودش را با سود و زیان همراه نمی‌کند و همین کیفیت کار را پایین می‌آورد.
بوذری ادامه داد: اگر تصویرگر به صورت درصدی قرارداد ببندد چون خودش را در سود ناشی از فروش کتاب سهیم می‌داند، با ناشر در تعامل است، در تبلیغات و کارگاه‌های آموزشی مشارکت کرده و تعامل پدیدآورنده با مخاطب به فروش کتاب و در نتیجه کسب سود می‌انجامد. از این رو، برای اینکه بتوانیم رفتارهای حرفه‌ای و تعامل درست بین ناشر و تصویرگر را شاهد باشیم باید به سمت قراردادهای درصدی برویم. تصویرگران هم باید متوجه باشند که شاید در ابتدا به نسبت فروش قطعی درآمد کمتری نصیب‌شان شود اما در بلند مدت سود بیشتری می‌برند و از آن مهم‌تر این اقدام برای برند تصویرگر هم شیوه مناسبی است.
وی بیان کرد: شاید ۱۵ سال پیش نمی‌توانستیم به راحتی راجع به این موضوعات صحبت کنیم و اکنون فضا تغییر کرده. اغلب تصویرگر در کار خود مخاطب را لحاظ نمی‌کند و همین باعث می‌شود کتاب فروش خوبی نداشته باشد. اما وقتی فروش کتاب برای تصویرگر هم اهمیت پیدا کند قطعا مخاطب برایش مهم می‌شود. البته درحال حاضر، بخش‌هایی از بدنه نشر که حرفه‌ای‌تر هستند از این دست قراردادها را در دستور کار خود قرار دادند. به نظر میرسد ارتباط ناشران و تصویرگران با همتایان خود در سطح جهانی و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی کمک کند که بیشتر به سمت رفتار حرفه‌ای حرکت کنیم.
تبلیغات، در سیستم نشر سنتی مفهوم غریبی است
در ادامه سحر ترهنده با بیان اینکه موضوع بعدی بحث تصویرگر مقیم در انتشارات است، گفت: اساسا مفهومی به عنوان تصویرگر مقیم وجود ندارد. زیرا غالبا طرح‌ها بسیار متنوع هستند و قطعا یک تصویرگر که ثابت با یک ناشر کار می‌کند نمی‌تواند به تنهایی از عهده محتواهای متنوع بربیاید. شاید این موضوع در مورد کتب درسی و کمک آموزشی صدق کند، اما در بدنه نشر که کتاب حرفه‌ای توسط ناشران حرفه‌ای تولید می‌شود معنا ندارد.
در سیستم نشر سنتی تبلیغات مفهوم غریبی است. درحالیکه در سیستم نشر حرفه‌ای عرضه و تقاضا، فروش و میزان بازخورد اثر موضوع مهمی است. یکی از موضوعاتی که در سیستم نشر سنتی وجود دارد تواضع بیش از حد صاحب اثر است؛ به‌گونه‌ای که بد می‌دانند در مورد کار خود صحبت کنند. در صورتی که این برای کشوری که هنوز فرهنگ کتابخوانی در آن جا نیفتاده مهم است.
ترهنده در رابطه با میزان دستمزد تصویرگر گفت: ناشر سرمایه‌گذاری است که می خواهد به سود برسد اما در سیستم حسابداری صنعتی هرگونه تغییر در داده‌ها باعث افزایش قیمت پشت جلد کتاب می شود و این موضوع فروش کتاب را کاهش می‌دهد. بنابراین، تصویرگران باید بدانند حق و حقوق‌شان چیست و از سوی دیگر، متوجه باشند که ناشران هم هزینه‌های دیگری مانند هزینه‌های تولید، توزیع، چاپ و سیستم فروش را پیش رو دارند و برای ناشری که حرفه‌ای و صادقانه کار می‌کند این به معنای رقم بالای سرمایه‌گذاری است.
جای خالی آژانس‌های ادبی و هنری
ترهنده عنوان کرد: از سوی دیگر، وقتی تابع کپی رایت بین‌المللی نیستیم و قوانین کپی رایت داخی سفت و سختی هم نداریم مشکلات زیادی برای تصویرگر و ناشر ایجاد می‌شود که اوضاع را به هم می ریزد. ضمن اینکه، در کشور ما آژانس‌های ادبی و هنری هم به دلیل سیستم سنتی موجود، هیچ رونقی ندارند. این درحالیست که اگر فعالیت آنها افزایش یابد به مثابه یک کاتالیزور عمل کرده و بسیاری از مشکلات نویسندگان و تصویرگران با ناشران حل خواهد شد.
ترهنده در رابطه با مقوله فعالیت مدیران هنری و ادبی در نشرها گفت: این مدیران ادبیات، هنر و فرآیند چاپ را می‌شناسند و می‌توانند کار را پیش ببرند. آنها با مطالعه متن بهترین تصویرگر را انتخاب کرده و به راحتی کار را پیش می‌برند که این موضوع کمک بزرگی برای ناشر تلقی می‌شود.
نقش آموزش در ایجاد فضای حرفه‌ای
در ادامه نیز علی بوذری با اشاره به مفهوم استوری برد، گفت: فضای سنتی موجود این مقوله را هم با چالش مواجه کرده است. چنانچه در مواقعی تصویرگر هیچ درکی از این واژه ندارد و چون طرح اولیه کار را ارائه نمی‌دهند در نتیجه، تصویرها با متن همخوانی لازم را پیدا نکرده و مخاطب نمی‌تواند با کتاب ارتباط برقرار کند. این موضوع شاید در سال‌های گذشته در فضای دانشگاهی کمتر پرداخته شده بود. اما امروزه در دانشگاه ها و کلاس‌های خصوصی به این موضوع و مقولات این چنینی می پردازند. همچنین، به این موضوع که تصویرگر به فرآیند چاپ، طراحی و گرافیک آشنا باشد، تاکید ویژه‌ای می شود.
نشست «مناسبات و همکاری ناشر و تصویرگر» همزمان با اولین روز از هفته کتاب (شنبه ۲۴ آبان) با مشارکت انجمن تصویرگران ایران از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار و به صورت زنده از طریق اینستاگرام موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران پخش شد.
۲۴ آبان ماه در تقویم رسمی کشوردر سال ۷۲ شمسی به عنوان روز کتاب و کتابخوانی تعیین شد. در سال‌های گذشته هفته پایانی آبان ماه، هفته کتاب نامگذاری شد. نخستین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در روزهای چهارم تا دهم دی ماه سال ۱۳۷۲ با پیام رهبر فرزانه انقلاب اسلامی برگزار شد.
همزمان با هفته کتاب، در مدارس، مساجد، دانشگاه‌ها، و استان‌های کشور نمایشگاه‌ها و جشن‌های کتاب و سخنرانی همراه با نشست های مختلف و غیره با موضوعات چاپ و نشر و کتاب و ترویج کتابخوانی با هدف افزایش میزان سرانه مطالعه برگزار می‌شود.
براین اساس با مجموعه سیاستگذاری و برنامه ریزی های انجام گرفته سعی شده تا ترویج فرهنگ مطالعه به خصوص بین نوجوانان، هدف و محور اصلی این برنامه‌ها باشد از این رو بزرگداشت روز کتاب، کتابدار و کتابخوانی همه ساله در این ایام با شکوه هرچه تمام تر از سوی اهالی قلم، فرهیختگان، مسئولان و فعالان فرهنگی، اساتید،دانشگاهیان، دانشجویان، دانش آموزان ، اصحاب نشر و چاپ و کتاب و ... برگزار می شود.
امسال نیز هزمان با بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار دانایی؛ مانایی این رویداد بزرگ فرهنگی از شنبه ۲۴ آبان تا۳۰ آبان ماه جاری در سراسر کشور برگزار می‌شود. براساس اعلام و تاکید موسسه خانه کتاب و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همگان به ضیافت برگزاری هفته کتاب و بزرگداشت روز کتاب، کتابدار و کتابخوانی دعوت هستید.