به گزارش روز یکشنبه ایرنا، بعد از ۴۰ روز منازعه و درگیری مستقیم میان جمهوری اذربایجان و ارمنستان، با ابتکار روسیه، طرفین به توافق آتش بس دست یافتند. طبق توافق آتش بس اخیر، قرار است تا اول ماه دسامبر۲۰۲۰ تمام نیروهای ارمنی از منطقه خودمختار قره باغ خارج شوند. البته در توافق آمده است که یک بزرگراهی با هدف ارتباط خانکندی مرکز قره باغ با ایروان پایتخت ارمنستان از قسمت لاچین برقرار شود. برقراری این توافق مسلما تاثیر مهمی بر منافع قدرت های منطقه ای و به خصوص جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که دارای مرز مشترک با ارمنستان و جمهوری آذربایجان است؛ خواهد گذاشت. برای ایران ثبات و امنیت منطقه مهم ترین اولویت است و برای همین از توافق اعلامی به صورت تام و تمام حمایت و استقبال کرد. با این حال در فضای مجازی و رسانه ها خبری مبنی بر احتمال برداشته شدن مرز مشترک ایران و ارمنستان به عنوان بخشی از توافق درج شده که باعث نگرانی ها شده است. در این خصوص در گفت و گو با دکتر علی امیدی استاد دانشگاه و پژوهشگر روابط بین الملل دیدگاههای وی را در خصوص موضع ایران در آتش بس طرفین و موضوع مهم مرز مشترک ایران و ارمنستان جویا شده ایم.
متن این مصاحبه به شرح ذیل است:
ایرنا: موضع ایران در منازعه در قره باغ چگونه بوده است؟
امیدی: رویکرد محوری جمهوری اسلامی ایران در منازعه اخیر قره باغ، ضرورت آزادسازی مناطق اشغالی و خارج شدن نیروهای ارمنی از منطقه قره باغ کوهستانی بوده است. جمهوری اسلامی ایران این رویکرد را در جبهه های سیاسی و دیپلماتیک پیگیری کرده است. مواضع در ایران از رهبری معظم انقلاب ، رئیس جمهوری و وزیر خارجه گرفته تا سایر مقام های کشوری و لشکری، گویای سیاست و استراتژی اصلی ایران در قره باغ یعنی بازگشت قره باغ به حاکمیت سرزمینی جمهوری آذربایجان حکایت دارد.در مجموع جمهوری اسلامی ایران سیاست روشن و تا حدود زیادی جسورانه ای را در منازعه قره باغ در پیش گرفت و صراحتا از ضرروت آزادسازی منطقه تحت اشغال سخن گفت. مساله مهم دیگر اینکه ایران به تاسی از همین رویه، رویکرد متوازنی در پیش گرفت و با اجتناب از جانبداری به طرفیت خاصی، بر مذاکره و آشتی طرفین منازعه تاکید کرد که خود این رویه تاثیر مثبتی بر روند مذاکرات و آتش بس داشت.
ایرنا: بتازگی برخی شایعات مبنی بر احتمال برداشته شدن مرز مشترک ایران و ارمنستان به عنوان بخشی از توافق صلح مطرح شده، این موضوع را چقدر جدی می بینید و اساسا چنین بندی در توافق آتش بس وجود دارد؟
امیدی: این موضوع کذب محض است و مدعیانش هیچ شناخت دقیق و روشنی از ماهیت منازعه قره باغ و توافق اعلامی ندارد. اساسا توافق قره باغ مربوط به جغرافیای مشخصی است و هیچ ارتباطی با مرز و جعرافیای ایران ندارد. با نگاهی دقیق تر مدعیان این دیدگاه را می توان به سه دسته تقسیم کرد.
دسته اول برخی افراطیون که هر تغییر و تحولی در حوزه قفقاز را مرتبط با امنیت و منافع مستقیم کشور می دانند. دسته دوم معاندان نظام هستند که از هر فرصت و ابزاری برای منفی جلوه دادن سیمای جمهوری اسلامی ایران بهره برداری می کنند. امروز این گروه روی این محور تمرکز دارند که دولتمردان ایرانی از قافله تحولات در قره باغ عقب مانده اند و مرزهای شمال غربی کشور در حال از دست رفتن است. دسته سوم ناآگاهان هستند که در فضای مجازی بدون داشتن درک و بینشی درست از ماهیت تحولات، تصور دارند که مرزهای کشور در حال تغییر است.
باید گفت که تحت هیچ شرایطی موضوع توافق قره باغ بعد تغییر ژئوپلیتیکی مرزها ندارد و اساسا این موضوع در حیطه جعرافیای خود قره باغ و دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان مطرح است. قطع ارتباط مرزی بین ارمنستان و ایران به شدت به ضرر ارمنستان است. ارمنستان در شرق و غرب با دو کشوری که از نظر تاریخی مساله داشته، همجوار است. تنها راه ارتباطی آن با جهان خارج گرجستان و ایران است. گرجستان هم دراین زمینه در ابهام سیاسی است. تنها ایران همسایه و دوست مطمئن برای ایروان محسوب می شود. امروز باکو و ایروان بعد از چهل و پنج روز منازعه به این باور و نتیجه رسیدند که توافق صلح کنند و امتیازاتی به همدیگر دهند. واقعیت این است که در ازای جاده و بزرگراهی که قرار است از دالان لاچین، ایروان را به خانکندی وصل کند، در برابر ارمنی ها هم این اجازه را به جمهوری آذربایجان می دهند که خط ارتباطی مستقیم میان باکو و نخجوان برقرار شود. این حق طبیعی هر قدرت و حاکمیتی است که به همدیگر برای پیشبرد منافع شان امتیازاتی دهند و اساسا ارتباطی با مرزهای کشورمان به شکل جعرافیایی و ژئوپیلیتکی پیدا نمی کند. گرچه نمی توان منکر اهمیت ژئواستراتژیکی و حتی ژئواکونومیکی خط ارتباطی میان باکو و نخجوان از داخل خاک ارمنستان را در مقیاس کلی منطقه شد. این موضوع بر مساله ترانزیتی کشور که ارتباط دهنده جمهوری آدربایجان به نخجوان و از سوی دیگر ارتباط دهنده ترکیه به جمهوری آذربایجان است، تاثیر خواهد گذاشت.
ایرنا: گفته می شود احتمال دارد مسیر حمل و نقل از نخجوان به جمهوری آذربایجان از داخل کشور ارمنستان صورت گیرد؛ احتمال عملی شدن این موضوع را چقدر می بینید؟
همان طور که اشاره شد این موضوع جدی است و طرفین در حال مذاکره در خصوص فعال شدن این خط ارتباطی هستند. جمهوری آذربایجان برای دسترسی راحت تر و نزدیک تر به نخجوان، امتیاز دالان لاچین به ایروان را داد و در مقابل خواسته که طرف ارمنی اجازه دهد از داخل کشورشان مسیر ترانزیتی برای ارتباط با نخجوان دهند. این موضوع را باید در نظر گرفت که با توجه به فقیر بودن کشور ارمنستان، احتمال اینکه آنها با هدف اخذ عوارض و مالیات های جاده ای، به خواسته جمهوری آذربایجان رضایت دهند، بالاست. مسلما تحقق این موضوع، امتیازات ژئوپلیتیکی کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد. توسعه این مسیر مواصلاتی باعث می شود که ترکیه هم دسترسی قوی تر به جمهوری آذربایجان از کانال مسیر نخجوان و ارمنستان داشته باشد. این موضوع می تواند زمینه حضور فعالانه تر ترکیه را در اقتصاد قفقاز جنوبی و در مرحله بعد آسیای مرکزی مثل کشور ترکمنستان و قراقستان فراهم سازد. ترکیه می تواند از بندر باکو برای عبور دادن کشتی های سنگین تجاری اش برای تبادل کالا با کشورهای ساحلی دریای خزر استفاده کند.
البته باید این نکته مهم را در نظر داشت که این موضوع هنوز در مرحله گفت و گو است و معتقدم حتی در صورت تحقق و عملیاتی شدن، هم نباید تصور شود که ایران موقعیت ژئوپلیتیکی و ارتباطی اش تضعیف خواهد شد. ایران به عنوان کشور و قدرتی بزرگ و با ثبات امن ترین مقصد تجاری است و این موضوع همواره مورد توجه ترکیه و جمهوری آذربایجان برای استفاده از مسیر ایران برای انتقال کالا به نخجوان قرار داشته و خواهد داشت.