کتابدارانی که با وجود محدودیت‌ها در این عرصه، تلاش کرده‌اند تا چراغ کتابخوانی را در کتابخانه های استان روشن نگه دارند نشان از مسوولیت‌پذیری و دغدغه‌مندی آنها دارد؛ اشتیاق و دلتنگی آنها برای حضور در کتابخانه‌ها موجب شده است تا این مکان ها به باشگاه فرهنگی در فضای مجازی و حقیقی تبدیل شوند.
آیا تا کنون برای شما اتفاق افتاده است که در به در یافتن یک کتاب باشید و یک کتابدار مهربان و مطلع و اهل مطالعه شما را راهنمایی کند؟ برای من این اتفاق افتاد و نمی دانم نامش چه بود، نام او را نپرسیدم اما علاقه من را به کتاب و کتابخانه افزایش داد.
اگر سری به کتابخانه های بجنورد و یا شهرستان های دیگر زده باشید کتابدارانی را می بینید که مانند سایه لابلای قفسه های کتاب می چرخند و گویا روح کتابخانه ها هستند و اگر روح را از قالب جدا کنید شاید چیزی از آن نماند و برای همین است این کتابداران نقش ویژه ای در گسترش فرهنگ کتابخوانی دارند.
پرده اول
یکی از این کتابخانه ها کتابخانه آیت الله موسوی بجنوردی است و روح این کتابخانه هم کتابدارانی مهربان و صبورند که با وجود مراجعات و پرسش های زیاد با اطلاعات کافی شما را غافلگیر می کنند.
مریم گریوانی یکی از این کتابداران است؛ کتابداری که در این روزها کرونایی به قول خودش دلش برای جنب و جوش پیش از کرونا در کتابخانه تنگ شده است و می گوید: ۲۰ سال است کتابدارم و با کتابخانه و مراجعان خو گرفته ام و این روزها دلتنگ همه افرادی هستم که کتاب امانت می گرفتند.
وی می افزاید: کتابخانه با وجود کار زیاد در آن به من انگیزه و انرژی می دهد و این روزها به نظر من اگر چه مراجعه کننده کم شده اما توجه به کتاب و کتابخوانی افزایش یافته است و مردم بیشتر به خواندن کتاب علاقه نشان می دهند.
وی از فعالیت های ایام کرونایی خود هم سخن می گوید و اظهار می دارد: یکی از کارهایی که اخیرا انجام داده ام راه اندازی وبلاگ کتابخانه است که در بخش فعالیت های مجازی نهاد کتابخانه عمومی برگزیده شد و در این وبلاگ خاطرات کتابداری و پست هایی از روستا و کتابخانه های روستایی می گذارم که علاقه‌مندان زیادی را جذب کرده است.
وی از روزهایی یاد می کند که نشست های کتابخوان را با حضور علاقه‌مندان به کتابخوانی برگزار می کرد و می گوید: کار در کتابخانه ها دلی است و کتابداران برای دل خود فعالیت می کنند
وی در باره برگزیده شدنش نیز اظهار می دارد: تا کنون دو نوبت در استان به عنوان کتابدار نمونه برگزیده شدم یک بار در جشنواره خاطره نویسی و بار دیگر در جشنواره استانی هنرمندان دوستدار کتاب و اکنون نیز به عنوان فعال فضای مجازی حوزه کتاب توسط نهاد کتابخانه های کشور برگزیده شده ام.
او تاکید می کند: هیچ‌گاه کاری را به نیت برگزیده شدن و نوشته ای را برای کتاب شدن نمی نویسم ولی در مسیر، این کار اتفاق می افتد.
وی در مورد بیست و چهارم آبان می گوید: این روز برای من مهم است و با زندگی من گره خورده و علاوه بر این که این روز به عنوان کتاب، کتابخوانی و کتابدار در تقویم ثبت شده است اولین روز کاری من در کتابخانه نیز دقیقا مصادف با بیست و چهارم آبان ماه ۱۳۸۰ است.
کتابخانه با وجود کار زیاد به انگیزه و انرژی می داد و این روزها به نظر من اگر چه مراجعه کننده کم شده اما توجه به کتاب و کتاب خوانی افزایش یافته است و مردم بیشتر به خواندن کتاب علاقه نشان می دهند
وی به خاطرات داستانی یک کتابدار روستایی نیز اشاره می کند و می گوید: این خاطرات به طور ثابت از سال ۹۵ در ماهنامه عروسک سخنگو چاپ می شود.
پرده دوم
در روزهای پیش از کرونا اگر سری به کتابخانه ها و جلسات کتابخوانی می زدیم چهره‌هایی ثابت عشق کتاب زیاد بود.
پای صحبت یکی از این افراد می نشینم که این روزها با وجود نبود کتابخانه، جلسه و انجمن هنوز هم کتاب خوانی قهاری است که دست از مطالعه نکشیده است.
به قول خودش ۱۰ سال است که به یک کتابخوان حرفه ای و خوره کتاب تبدیل شده است. پای ثابت جلسات نوبل خوانی و کتابخوانی که پیش از شیوع ویروس کرونا هر هفته در کتابخانه ها و برخی موسسه های فرهنگی بجنورد مانند مجتمع عمیق برگزار می شد.
امین کریمی می‌گوید: در خانواده ای بزرگ شدم که هیچ یک اهل کتاب نیستند و در آن روزها هر بار کتابی می خریدم با غر غر اهل خانواده مواجه می شدم اما من همچنان کتاب می خریدم و می خواندم و در جلسات مختلف کتابخوانی هم شرکت می کردم.
وی می افزاید: در این ۱۰ سال شاید بیش از ۲۵۰ کتاب خوانده ام اما یکی از افرادی که در کتاب خواندن و کتاب خوب خواندن من موثر بود، آقایی کتابفروش بود که هر بار کتاب هایی عالی با ترجمه هایی خوب پیشنهاد می داد و همین امر ذائقه من را با خوب و گزیده کتاب خواندن عادت داد.
وی به تاثیر جلسات کتاب خوانی و نقد کتاب نیز اشاره می کند و می گوید: در این جلسات نقد را یاد گرفتم و اکنون بلافاصله اگر کتابی را دست بگیرم در همان ابتدای امر متوجه می شوم که این کتاب خوب است و با علایق من تناسب دارد یانه.
کریمی می افزاید: بعد از ۱۰سال متوجه می شوم که خواندن کتاب علاوه بر این که سرگرمی مناسبی برای همه است نگاه انسان به زندگی را نیز تعالی می بخشد و با خواندن هر کتاب می توان درس جدیدی آموخت.
وی خاطرنشان می کند: نگاه من به زندگی ساده و معمولی بود اما اکنون افق دید من گسترده تر و انتظاراتم از خویشتن خود تغییر کرده است.
پرده سوم
این روزها در هر نقطه ردپایی از کتاب می توان دید زیرا کتاب خواندن محدود به نسخه های کاغذی نیست و نسخه های الکترونیکی و صوتی کتاب ها به راحتی در دسترس مردم است.
به گفته برخی کارشناسان حوزه کتاب کرونا هر چند مراجعه به کتابخانه ها و امانت کتاب را کاهش داد اما اقبال مردم به خواندن کتاب را افزایش داد و قرنطینه خانگی دورانی بود که کتاب خوانی اوج گرفت و فضای مجازی تبدیل به کانالی برای به اشتراک گذاشتن تجربیات کتاب خوان ها شد.
بعد از ده سال متوجه شدم که خواندن کتاب علاوه بر این که سرگرمی مناسبی برای همه است نگاه انسان به زندگی را نیز تعالی می بخشد و با خواندن هر کتاب می توان درس جدیدی آموخت
در عین حال مجامع عمومی و غیردولتی کتابخوانی که در موسسه های فرهنگی و هنری و گاه در خانه ها و کتابخانه های خراسان شمالی برگزار می شد در اشاعه فرهنگ کتاب خوانی موثر بود و سرانه مطالعه مردم را افزایش می داد.
از دیگر سو پویش کتابخانه های خانگی در روستاهای راز و جرگلان در آشنایی همه نقاط دور و نزدیک خراسان شمالی با کتاب نقش آفرینی بزرگی داشت و کتاب هایی که روزگاری در قفسه های کتابخانه های مدارس و مساجد خاک می خوردند با راه افتادن این پویش چون چلچله هایی فرهنگی بال گشوده و در فضای خانه ها، مغازه ها و مساجد بخش های جرگلان، غلامان و حتی بخش مرکزی به پرواز درآمده است و دست به دست می چرخند.
اکنون شهرستان محروم راز و جرگلان که تا چند سال پیش کمترین سرانه کتابخانه ها را در خراسان شمالی و شاید کشور داشت به برکت ایده‌ای که چند جوان خوشفکر منطقه به اجرا درآوردند، مرکز کتابخانه های خانگی شده و این کتابخانه ها به دیگر شهرستان های استان و حتی به استان های مجاور نیز کتاب هدیه می کنند و خوشبختانه اکنون در حوزه کتابخوانی خراسان شمالی با سربلندی و افتخار حرف ها برای گفتن دارد به طوری که این استان ۸۶۳ هزار نفری در سه شاخص تعداد کتابخانه، میزان عضویت و کتاب در بین کتابخانه‌های عمومی کشور جزو سه استان برتر است.
پرده پایانی
به هر حال تلاش کتابداران این استان به همراه اعضای کتابخانه ها موجب شده است تا وضعیت کتاب و کتابخوانی در خراسان شمالی در بیشتر شاخص ها از میانگین کشور مطلوب‌تر باشد.
به گفته مدیرکل کتابخانه های عمومی خراسان شمالی در این استان ۷۰ باب کتابخانه عمومی وجود دارد که از این تعداد ۶۰ باب کتابخانه نهادی و ۱۰ باب نیز کتابخانه مشارکتی است که در سرانه تعداد کتابخانه ها در سال جاری نسبت به پارسال رشدی ۱۱ درصد دیده یم شود.
علی محمد جهانی می افزاید: رتبه استاندارد فضای کتابخانه ای به ازای هر ۲۵ هزار نفر جمعیت ۲.۹ مترمربع و این شاخص در کشور کمتر از ۲ مترمربع است.
وی می گوید: سرانه عضویت در کتابخانه های عمومی این استان نیز به اعضای هر ۱۰۰ نفر جمعیت پنج عضو است که این شاخص در کشور کمتر از چهار نفر است و همچنین پنج درصد جمعیت استان عضو کتابخانه های عمومی هستند.
وی با بیان این که کتابخانه های عمومی استان ۶۰ هزار نفر عضو دارند می افزاید: این درحالی است که با توجه به شرایط کرونا امسال عضویت ها حدود ۱۰ درصد کاهش یافته است و با این حال هم اکنون سه باب کتابخانه در روستای ارکان، گریوان و رباط نیز آماده بهره برداری است که به محض تامین نیرو و فراهم شدن شرایط بازگشایی افتتاح خواهد شد.
وی با بیان اینکه شیوع ویروس کرونا امانت کتاب در این استان را به یک پنجم کاهش داده است می گوید: در هفت ماه گذشته ۱۰۰ هزار جلد کتاب از کتابخانه‌ها به امانت رفت ولی پارسال در این بازه زمانی حدود ۵۰۰ هزار جلد کتاب از کتابخانه های استان به امانت رفته بود.
سرانه عضویت در کتابخانه های عمومی این استان نیز به اعضای هر ۱۰۰ نفر جمعیت پنج عضو است که این شاخص در کشور کمتر از چهار نفر است و هم چنین پنج درصد جمعیت استان عضو کتابخانه های عمومی هستند
وی میانگین امانت گیری کتاب در کشور را ۳۷ جلد به ازای هر ۱۰۰ نفر بیان کرد و افزود: این در حالی است که در استان خراسان شمالی بیش از ۴۵ جلد به ازای هر ۱۰۰ نفر جمعیت به امانت می رفت.
جهانی، تعداد کتاب های موجود در گنجینه کتابخانه های عمومی خراسان شمالی را ۸۳۱ هزار و ۱۱۱ جلد می داند و می گوید: سهم هر شهروند استان از کتابخانه های عمومی استان یک جلد کتاب و هم اکنون مجموع فضای کتابخانه‌های استان ۱۹ هزار و ۳۰۸ مترمربع است.
۴۴درصد از مردم خراسان شمالی در روستاها رندگی می کنند اما با وجود ۳۰ کتابخانه روستایی کتاب در بین روستاییان نیز محبوب است به طوری که در جشنواره های دوستدار کتاب بارها خراسان شمالی حایز رتبه های برتر شده است و به گفته جهانی این استان در ۶ سال متوالی در جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب ایران رتبه های اول تا دوم را به خود اختصاص داده است و در سال قبل نیز روستای دشت گرمه و زوارم شیروان این رتبه را به خود اختصاص داد.
خراسان شمالی ۸۶۳ هزار نفر جمعیت دارد که ۴۴ درصد از این جمعیت در روستاها سکونت دارند.
از مجموع ۷۰ کتابخانه عمومی خراسان شمالی ۴۰ باب در مناطق شهری و ۳۰ باب در نواحی روستایی مستقر است.
این استان هم‌اکنون جایگاه نخست سرانه فضای کتابخوانی را به نسبت جمعیت در کشور داراست.