روزنامه همشهری چهارشنبه ۲۸ آبان در گفت و گو با با مسوولان و کارشناسان شهری می آورد: در سرمای از راه رسیده و با وجود هراس از ابتلا به بیماری کووید-۱۹ و قرمزترین روزهای شهر، دستفروشان با اجناس خود را برای فروش در معرض چشم رهگذران قرار می‌دهند. همین موضوع به ازدحام جمعیت می‌افزاید و بیم خطر شیوع ویروس کرونا را میان دستفروشان و شهروندان بیشتر می‌کند. وقتی دلیل آن‌را جویا می‌شویم، همه آنها نیاز شدید مالی در شرایط سخت اقتصادی را عنوان می‌کنند و می‌گویند شکم گرسنه و تهیه نان شب، کرونا نمی‌شناسد. به‌هرترتیب بساط فروش اجناس، از شیر مرغ گرفته تا جان آدمیزاد، در نقاط مختلف شهر بدون توجه به خطر ویروس کرونا و تعطیلی شبانه در خیابان‌های تهران پهن است؛ قصه‌ای که مدت‌هاست روایت زندگی بخشی از شهروندان تهرانی شده و همچنان موضوعی حل‌نشده به‌حساب می‌آید. از آن سو، دستفروشانی نیز راه به واگن‌های مترو و اتوبوس‌های بی‌آرتی پیدا کرده و با جنب و جوش میان مسافران، نگرانی‌ها را بیش از پیش می‌کنند. با وجود این، پلیس مترو هم می‌گوید نمی‌تواند برای جلوگیری از فعالیت دستفروشان وارد عمل شود؛ به‌گونه‌ای که گاهی کار به شکایت کشیده شده و دادگاه هم رأی به تخلف نبودن اقدام دستفروشان داده است.
با همه اینها، دستفروشی پدیده‌ای پذیرفته در تمام دنیا به‌حساب می‌آید و در بسیاری از شهرها، راهِ ساماندهی و نه برخورد و جلوگیری از فعالیت آنها اتخاذ می‌شود. در کلانشهرهای ایران اما ساماندهی هنوز به‌معنا و مفهوم واقعی صورت نگرفته و خیلی از اوقات تنها اقداماتی که بیشتر رفع تکلیف هستند، انجام شده است؛ درصورتی که از یکسو باید فهرست کاملی از دستفروشان نیازمند تهیه شده و از سوی دیگر محیطی بهداشتی برای فعالیت‌شان فراهم شود.
شهرداری تسهیل‌گر است
طی سال‌های اخیر، مدیریت شهری در راستای ایجاد شهری برای همه و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر به پدیده دستفروشی به‌عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی شهر نگاه کرده است؛ به همین منظور شورای پنجم شهر تهران «مصوبه ساماندهی دستفروشان و مشاغل سیار بی‌کانون» را سال۹۷ به تصویب رساند. اکنون که شهر با ویروس کرونا دست و پنجه نرم می‌کند، اما معضل دستفروشان بیش از قبل نمود پیدا کرده است؛ البته در این بین برای حمایت از دستفروشان با کمک مدیریت شهری و بنیاد مستضعفان در یک مقطع زمانی خاص اقداماتی صورت گرفت اما نتوانست راه‌حلی برای عبور از معضلات این قشر در دوران کرونا و شرایط سخت اقتصادی به‌وجود آورد.
بنابراین پرسش اینجاست که چه تهمیداتی برای رفع معضلات اقتصادی و بهداشتی دستفروشان درنظر گرفته شده یا باید درنظر گرفته شود؟ و مدیریت شهری و سایر ارگان‌ها چه نقشی در این زمینه دارند؟ زهرا نژادبهرام، عضو هیأت‌رئیسه شورای شهر در این‌باره به همشهری گفت: «با توجه به شرایط خاص شیوع کرونا در کشور و مشکلات فراوانی که این ویروس برای بخش اقتصادی به‌ویژه بخش‌های خدماتی ایجاد کرده، باید گفت دستفروشان نیز به‌عنوان بخش خدماتی کشور از آسیب‌های جدی این شرایط جدا نیستند. محدودیت تردد در شهر برای اهالی کسب‌وکار مانند تعطیلی ساعت ۶بعدازظهر به بعد یا ممنوعیت تردد و کسب‌وکار از اول آذرماه تهران، شامل حال دستفروشان هم می‌شود. به همین‌خاطر، با توجه به شرایط جدید، حمایت از دستفروشان در شرایط سخت اقتصادی دغدغه مدیران شهری است و پیگیری‌های فراوانی در این زمینه انجام شده است. ازجمله شهرداری توانست با کمک بنیاد مستضعفان ۲بار در دوران کرونا بسته‌های حمایتی را برای دستفروشان تهیه کند و در اختیارشان قرار دهد.»
نژادبهرام در پاسخ به این سؤال که فشارهای اقتصادی خیلی زیاد است و آیا نباید بسته حمایتی جدیدی برای دستفروشان در نظر گرفته شود، گفت: «قطعا همینطور است. از طرف بنیاد و سایر نهادها برای حمایت مالی و بهداشتی دستفروشان در دوران کرونا در حال پیگیری هستیم، ولی متأسفانه تاکنون موفق نشده‌ایم اقدامی انجام بدهیم و به‌نظر می‌رسد در این زمینه دولت و نهادهای عمومی باید ورود جدی کنند؛ چون نمی‌توان در شرایط سخت اقتصادی مردم را رها کرد.» او افزود: «البته باید توجه شود که در حوزه اقتصادی وزارت کار، تعاون و رفاه اصلی‌ترین کانون حمایتی است. لیست اسامی دستفروشان از طریق ثبت‌نام‌هایی که دستفروشان در سامانه شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل انجام داده‌اند، وجود دارد و شهرداری هم این اطلاعات را در اختیار وزارتخانه قرار داده است. پس باید اقدامات لازم از طرف وزارتخانه انجام شود.»
نژادبهرام گفت: «شهرداری فقط می‌تواند نقش تسهیل‌گر را برای دستفروشان داشته باشد. مانند اینکه برای فعالیت دستفروشان در ساعات ممنوعیت کسب‌وکار به دیده اغماض بنگرد، ولی از نظر قانونی و امکانات، در جایگاهی نیست که بتواند به تنهایی حمایت‌های مالی یا بهداشتی از دستفروشان را، در شرایط کرونایی انجام بدهد؛ به‌خصوص در شرایط کنونی که به‌علت محدودیت منابع مالی تحت فشار قرار دارد. در این شرایط، دولت باید خیلی بیشتر از گذشته این حمایت‌ها را انجام بدهد. همچنین شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل درباره محدودیت فعالیت بعد از ساعت ۱۸ نیز باید اجازه بدهد که دستفروش‌ها بتوانند پیش از این ساعات فعالیت کنند؛ هرچند فقط اسما این محدودیت وجود دارد و دیده شده که دستفروش‌ها بعد از این ساعت هم در سطح شهر فعالیت دارند.» این عضو پارلمان شهری پایتخت درباره برخورد قانونی با حضور دستفروشان در محدوده ناوگان حمل‌ونقل عمومی مانند مترو برای جلوگیری از سد معبر و ازدحام جمعیت گفت: «اینکه دستفروشی در حمل‌ونقل عمومی شکل بگیرد، به‌صورت قانون نانوشته از ابتدا وجود داشته است و شهرداری سعی می‌کند با دیده اغماض به این پدیده بنگرد و برخوردی انجام ندهد و چشم‌پوشی کند؛ چون از شرایط اقتصادی شهر با توجه به شیوع ویروس کرونا آگاه است.»
آمارهای مهم از دستفروشان ۲۲منطقه
همشهری آمارهای مربوط به ۳سال اخیر شرکت ساماندهی مشاغل و شرکت حریم‌بان و معربان شهرداری تهران با آمارهای انجمن جامعه‌شناسی ایران که به سفارش وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در خصوص دستفروشان مناطق ۲۲گانه پایتخت انجام شده را تلفیق کرده است. تلفیق این آمار نکات مهمی را پیش‌روی ما می‌گذارد.
حدود ۹۰درصد دستفروشان هیچ شغل دیگری ندارند.
۲۹درصد دستفروشان یارانه ماهانه نمی‌گیرند.
۴۳درصد دستفروشان به‌علت اجبار، تعدیل نیرو یا ورشکستگی به این شغل روی آورده‌اند.
۵.۲درصد دستفروشان تولید شخصی خود را می‌فروشند.
۸۳درصد دستفروشان محل ثابتی برای فروش دارند.
۱۴درصد دستفروشان شاغل در تهران از محل‌هایی همچون اسلامشهر یا سکونتگاه‌های اطراف تهران برای کار به تهران می‌آیند و ۸۶درصدشان ساکن شهر تهران هستند.
۳۲درصد مغازه‌داران دلیل تنش با دستفروشان را ارزان‌فروشی می‌نامند و ۲۹درصد آنها اختلال در عبور مشتری.
۲۸درصد مغازه‌داران مدعی هستند که دستفروشان باعث می‌شوند که آنها مشتری‌شان را از دست بدهند.
مصوبه شورا اجرا نشده است
محمدکریم آسایش، کنشگر شهری می گوید: در یکی از اصلی‌ترین ماده‌های قانونی شهرداری‌ها، یعنی ماده۵۵ که به وظایف شهرداری‌ها می‌پردازد، در بندهای مختلف آن یعنی ۱۶، ۲۰، ۱۴، ۲۴ و... درباره ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون و بهداشت شهر و اصناف صحبت شده است. در ماده‌های دیگر قانون شهرداری‌ها ازجمله ماده ۹۶، ۱۶ و... درباره بهبود مستمر محیط کسب‌وکار، ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی و... آمده است که در سایر قوانین ملی نظیر قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار، قانون حمایت از مشاغل خانگی و قانون نظام صنفی نیز تأیید شده است. همچنین سال۹۷ شورای شهر مصوبه قانون ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون را تصویب کرد، ولی با گذشت حدود ۲سال از آن، هنوز مصوبه کامل اجرا نشده است. البته در اساسنامه شرکت ساماندهی مشاغل نیز، ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون آمده است و اقداماتی هم در این زمینه انجام شده است؛ مانند اهدای کارت هدیه در دوران کرونا اما دارای نواقصی ازجمله عدم‌شناسایی دقیق دستفروشان، کمک‌های ناپایدار و... بوده و به‌علت مستمر نبودن، نتوانسته مشکلات دستفروشان شهر را به‌طور اساسی حل کند. با همه اینها ساماندهی دستفروشان و حمایت‌های مالی و بهداشتی از این قشر به‌خصوص در دوران کرونا امری ضروری است، ولی باید توجه داشت که یک ارگان و نهاد مانند شهرداری به‌تنهایی نمی‌تواند این معضل را حل کند و نیاز به حمایت و هماهنگی بین ارگان‌ها و نهادهای مختلف مانند قوه قضاییه، نیروی انتظامی، سازمان بهزیستی و در نهایت دستان توانمند دولت است و یک مدیریت نظارت یکپارچه را می‌طلبد.
کلونی‌های دستفروشان وضعیت قرمزی ندارند
سیدامیر فتاحیان، مدیرعامل شرکت حریم‌بان و معبربان شهر تهران می گوید: مرور مصوبه ستاد مقابله با کرونا نشان می‌دهد که محدودیت‌ها شامل دستفروشان نمی‌شود و به همین دلیل فعالیت آنها بعد از ساعت۱۸ قانونی است و درصورتی که حضور و فعالیت‌شان مانع عبور و مرور عابران پیاده نشود، نمی‌توان با آنها برخورد کرد؛ هرچند شرایط بحرانی کنونی و دستورالعمل‌های صادره، ما را از وظایف اصلی و همیشگی که نظارت بر عملکرد دستفروشان است، باز نمی‌دارد و نیروهای معبربان در مکان‌هایی که با تجمع گسترده دستفروشان مواجه هستیم، مانند چهارراه ولیعصر حضور دارند و وضعیت را رصد می‌کنند و در صورت بروز هر نوع مشکلی ازجمله سد معبر اقدامات لازم را انجام می‌دهند. البته با استناد به گزارش‌های روزانه معبربانان، به جرأت و صراحت می‌گویم که کلونی‌های دستفروشان وضعیت قرمزی ندارند و همه‌چیز تحت کنترل است. به هر حال، اگر قرار نیست دستفروشان مستثنا باشند و باید مطابق دستورالعمل مانند سایر اصناف ساعت۱۸ بساطشان را جمع کنند و فعالیتی نداشته باشند، بهتر است مسئولان مربوطه در ستاد مقابله با کرونا مصوبه و دستورالعملی در این زمینه صادر کنند تا ما بتوانیم قانونی و البته با جدیت بیشتری موضوع را پیگیری و با متخلفان برخورد کنیم؛ هر چند در این راه نیازمند همراهی و همکاری نیروهای انتظامی هستیم. نکته مهم که این روزها سبب گسترده شدن حضور دستفروشان در معابر عمومی شده و کمتر مورد توجه قرار گرفته این است که اکثر مغازه‌داران پس از ساعت ۶عصر و پایین کشیدن کرکره‌ها، بساطشان را کنار خیابان پهن می‌کنند و مشغول دستفروشی می‌شوند، پس دستورالعمل‌های کارشناسی نشده و بدون پشتوانه نظارتی، قطعا به نتایج مطلوبی ختم نمی‌شود.