چهارمین نشست مجازی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان با موضوع «مدرنیته، گفتمان و ادبیات کودک» به مناسبت «هفته کتاب و کتابخوانی» با حضور علیرضا کرمانی، پژوهشگر مطالعات کودکی ادبیات کودک و سید مهدی یوسفی، پژوهشگر مطالعات اجتماعی برگزار شد.
ادبیات کودک در دنیای مدرن ابزاری برای کودکانِ طرد شده است
علیرضا کرمانی، پژوهشگر مطالعات کودکی ادبیات کودک را خرده‌نظامی ذیل نهاد کودکی دانست و ضمن تأکید بر اینکه این بحث بر چارچوب تفکر فوکویی وفادار است، گفت: ما زمانی می‌توانیم ادبیات کودک را بفهمیم که کودکی را فهمیده باشیم. کودکی ساز و کاری اجتماعی برای تمایز و در نهایت طرد انسان‌هایی است که فاقد دانایی و توانایی لازم برای کارکرد مؤثر در نظام اقتصادی هستند. ادبیات کودک نیز ابزاری در خدمت روانشناسی رشد و شاید شعبه‌ای از آن برای تربیت انسان‌های دارای نقص و محدودیت با هدف جذب و هضم در نظام اقتصادی مدرن است.
وی گفتمان را ساز و کاری برای تمایز و طرد ذکر کرد و افزود: گفتمان ها نظام های تشخیص یا نقشه‌خوانی برای سازمان‌دهی سخن یا پرهیز از پریشان‌گویی هستند و به عبارتی گفتمان‌ها آمده اند تا دنیاهای زمانۀ خودشان را سامان دهند و بتوانند نظام‌های راهنمایی برای پیشگیری از گمراهی انسان‌ها باشند که این کار از طریق تمایز و طرد و سپس جذب و هضم انجام می‌شود.
وی با بیان این موضوع که گفتمان مدرنیته گفتمانی برای ساماندهی دنیایی است که آن را مدرن خواندهاند، تصریح کرد: دنیای مدرن متوجه شد برای رسیدن به اهداف اقتصادی خود باید نیروی کار مناسب و کافی در اختیار داشته باشد، پس اگر فکر کنیم کار گفتمان طرد و تمایز است، وظیفۀ گفتمان در دنیای مدرن شناسایی افراد کارآ از افراد ناکاراست و کودکان نیز در دسته‌بندی فوکو جزء همین گروه‌های ناکارآمد قرار می‌گیرند.
کرمانی در خصوص رابطۀ ادبیات کودک و گفتمان مدرن خاطرنشان کرد: از آنجا که در این مفهوم کودکان موجوداتی هستند که هنوز تکامل نیافته‌اند و برای اینکه شهروند کامل یک جامعه شوند، باید مراحل رشد را طی کنند، ادبیات کودک در دنیای مدرن ابزاری برای کودکانی است که طرد شده‌اند و به گونه‌ای با پذیرش تمایز بین کودکان و بزرگسالان سعی می‌کند کاری را که روانشناسی با دیوانگان و پزشکی با بیماران می‌کند، با کودکان انجام دهد.
در دوران تحول مفهوم کودکی هستیم
سید مهدی یوسفی، پژوهشگر مطالعات اجتماعی نیز گفت: وقتی از طرد کودک صحبت می‌کنیم این طرد همراه با شکلی از پذیرش است و به مفهوم ایزوله‌کردن کودک و گذاردن او در طبقه‌ای خاص از جامعه، حذف وی از چرخۀ حیاتی تولید و تصمیمات سیاسی است. اینجاست که روانشناسی رشد به کمک ادبیات کودک می‌آید تا زنجیره‌ای ساخته شود برای اینکه این حساب و کتاب را شکل دهد که نمونۀ آن چگونگی نوشتن کتاب برای گروه‌های سنی مختلف کودکان است.
یوسفی با ذکر این نکته که در مدرنیته ابزارهای گفتمان مدرن‌تر و سطوح آن پیشرفته‌تر می‌شوند، افزود: مثلاً تا دویست سال پیش در دادگاه‌ها فرقی بین کودک یا بزرگسال وجود نداشت و قول کودک برای قاضی مسبوق بود و موجب تنبیه یا به زندان رفتن او می‌شد ولی اکنون چنین نیست. در واقع اصل قضیه این است که ما به کودک می‌گوییم چون قول تو مسبوق نیست ما به جای تو حرف خواهیم زد و هوای تو را خواهم داشت و به تو آزادی خواهیم داد. یعنی ما خود را در جایگاه بالاتری نسبت به کودک دانسته و حتی این را لطف به او می‌دانیم.
وی با اشاره به مدرسه به عنوان محلی که ساعاتی از زندگی کودک را متحول و دستخوش فشار و زور خود قرار میدهد، اضافه کرد: این امر در شکلی بسیار غیردموکراتیک انجام می‌شود؛ حرف کودک هرگز مورد اهمیت قرار نمی‌گیرد و کسی از او نمی‌پرسد که چگونه مدرسه به جای بهتری تبدیل خواهد شد و اینگونه است که او از فرآیند تصمیم‌گیری برای محل آموزش خود نیز محروم و حقوق ابتدایی وی در این زمینه نادیده گرفته می‌شود.
یوسفی مسئله ادبیات کودک را یک پدیدۀ مدرن دانست و یادآور شد: اگر امروز بعضی از قصه‌های گلستان یا مثنوی را برای کودکان مناسب می‌دانیم، به این معنی نیست که سعدی یا مولوی مؤلف ادبیات کودک بوده‌اند. مواردی چون مؤلف ادبیات کودک بودن، انتشار کتاب کودک، چاپ کتاب‌های گروه سنی مختلف و همه اینها مختص جوامع مدرن هستند. حتی می‌توان گفت در عصر حاضر سواد رسانه‌ای کودکان که ویژۀ دوران ماست، بیشتر از بزرگسالان است. ما در دورانی پا می‌گذاریم که مفهوم کودکی در آن به طور بنیادی در حال تحول است و ادبیات کودک نیز متحول خواهد شد.
۲۴ آبان ماه در تقویم رسمی کشوردر سال ۷۲ شمسی به عنوان روز کتاب و کتابخوانی تعیین شد. در سال‌های گذشته هفته پایانی آبان ماه، هفته کتاب نامگذاری شد.
نخستین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در روزهای چهارم تا دهم دی ماه سال ۱۳۷۲ با پیام مقام معظم رهبری، برگزار شد.
همزمان با هفته کتاب، در مدارس، مساجد، دانشگاه‌ها و استان‌های کشور نمایشگاه‌ها و جشن‌های کتاب و سخنرانی همراه با نشست های مختلف و... با موضوعات چاپ و نشرِ و کتاب و ترویج کتابخوانی با هدف افزایش میزان سرانه مطالعه برگزار می‌شود.
براین اساس با مجموعه سیاست‌گذاری و برنامه ریزی های انجام گرفته سعی شده تا ترویج فرهنگ مطالعه به خصوص بین نوجوانان، هدف و محور اصلی این برنامه‌ها باشد از این رو بزرگداشت روز کتاب، کتابدار و کتابخوانی همه ساله در این ایام با شکوه هرچه تمام تر از سوی اهالی قلم، فرهیختگان، مسئولان و فعالان فرهنگی، اساتید، دانشگاهیان، دانشجویان، دانش آموزان، اصحاب نشر و چاپ و کتاب و ... برگزار می شود.
امسال نیز همزمان با بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار دانایی؛ مانایی این رویداد بزرگ فرهنگی از شنبه ۲۴ آبان تا۳۰ آبان ماه جاری در سراسر کشور و بیشتر با محوریت فضای مجازی بواسطه شیوع ویروس کرونا در حال برگزاری است.