مشاهدات و یافته‌های مختلف و تجربیات نشان می‌دهد؛ سرانه مطالعه و تیراژ کتاب و کتابفروشی های غیر درسی درحال کاهش و همزمان، تعداد انتشارات و تیراژ کتب کم مخاطب و گاهی بی‌کیفیت و حتی کتب درسی و کنکوری در حال افزایش است.
کتاب هم اکنون با بحران مخاطب، مشکل محتوا، عدم فروش و کاهش کیفیت روبرو شده و ارزش اجتماعی و فرهنگی این یار مهربان در حال افول است. کتاب به کالای سرمایه‌ای تبدیل شده که بیش از آن که حامل آگاهی و دانش و فضیلت باشد برای صاحبان آن امتیاز دانشگاهی و منصب اداری یا سرمایه نمادین و اجتماعی می‌آورد.
کافی‌نت‌ها جای کتابخانه ها را گرفته‌اند تا جایی‌که افراد به جای مراجعه به کتاب‌دار و کتابفروشی به کافی‌نت محل مراجعه می‌کنند و از آنها کار تحقیقی می‌خواهند. به جای اینکه کتاب بخرند به‌دنبال دانلود مجانی فایل کتاب مورد نظرشان هستند. خرید کتاب از سبد خانواده‌های طبقه‌ی متوسط خارج شده و خرید بسته‌های اینترنت و شارژ تلفن جای آن را گرفته است.
وضعیت مطالعه در ایران بنا بر گفته کارشناسان این حوزه تا قبل از کرونا مطلوب و رضایت بخش نبوده است که با دوران کرونا تغییر چندانی کرده باشد و بعبارتی خواندن و مطالعه همانطوری که در سبد خانوار جایی نداشته اکنون نیز با شیوع این ویروس تغییری را تجربه نکرده است.
وضعیت چاپ و نشر اما کمی متفاوت تر است و دچار تغییراتی شده این صنعت که به گفته بسیاری از کارشناسان، یک صنعت مادر محسوب می‌شود از جمله صنایعی است که این روزها مشکلات فراوانی را تحمل می‌کند. مشکلاتی که پیش از کرونا هم بود و با شیوع این ویروس در ایران، وارد مراحل بحرانی‌تری شد.
اما فارغ از بحث صنعت چاپ مساله خواندن و مطالعه که بیشتر موضوعی فرهنگی به شمار می رود همیشه با استانداردهای مطلوب فاصله داشت. با وجود اینکه در شرایط کرونا فرصت خوبی برای خواندن کتاب هایی که همیشه نبود زمان برای نخواندن شان بهانه می شد، فراهم شده ولی عملا مشاهدات و تجربیات و تا حدی آمارها نشان می دهد؛ چنین نشده است که بخش عمده ای از این نخواندن به در اولویت نبودن فرهنگ کتابخوانی بر می گردد.
شعار امسال هفته کتاب و کتابخوانی، دانایی و مانایی عنوان شده است شعاری که بنوعی با واقعیت عصر اطلاعات و ارتباطات همگام که قدرت اصلی و راز ماندگاری و اقتدار جوامع مختلف در دانش و دانستن بیشتر است. معیاری که دست کم بنا بر آمارهای سرانه مطالعه که در کشور اعلام می شود ما سهم چندانی از آن نداریم.
علاوه بر موضوع کرونا که در حالت کلی گفته می شود بر همه حوزه ها اثر گذاشته است در مورد فرهنگ مطالعه عامل موثر دیگر فضای مجازی است که روزانه مخاطب را در معرض دنیای وسیعی از اطلاعات قرار می دهد که بیش از ارتقای دانش او می تواند به سردرگمی او منتهی شود.
علاوه بر این مساله دیگری که از سوی کارشناسان امور اجتماعی و فرهنگی مطرح می شود تغییر در ارزش ها و اولویت های ارزشی جامعه است به این صورت که ارزش های جامعه از دانایی و دانش و فرهیختگی به ثروت و قدرت و منزلت جویی براساس مصرف تغییر یافته است.
اکرم میرزایی کارشناس اجتماعی در این خصوص می گوید: به طور قطع در چنین تغییر و چرخش در ارزش ها، کتاب به رده های پایین تر نیاز ، تنزل می یابد. ارزش هایی مانند رسیدن سریع به پول و ثروت بدون نیاز به دانش و فرهیختگی باعث شده که کتاب خواندن جز ارزش های جامعه نباشد.
وی می گوید: افزایش فقر اقتصادی در این تغییر جهت نگرش مردم بی تاثیر نبوده است. از یک طرف سهم خرید کتاب در سبد خانواده کاهش یافته و از طرف دیگر نیاز به بقا و تامین نیازهای معیشتی، باعث شده افراد کمتر نیاز به خرید کتاب و خواندن کتاب احساس کنند و حتی کتاب خواندن را عاملی برای اتلاف وقت بدانند.
نکته قابل توجه دیگر وجود افراد تحصیل کرده بیکار با مدارک بالا و تضعیف پایگاه های علمی است که باعث شده افراد احساس کنند دیگر برای رسیدن به موفقیت نیازی به کتاب خواندن نیست چون راه پیشرفت و موفقیت جامعه از مسیر دانش و کتاب نمی گذرد یا تصور کنند این جامعه نیازی به خواندن و کتابت ندارد.
علاوه بر چرخش در ارزش ها که در گفت و گوهای عادی هم آن را می شنویم و می بینیم به این صورت که افرادی هر چند با تحصیلات و دانش و آگاهی لازم و کافی همچنان نتوانسته اند به شغل و درآمدی مناسب دست یابند و این مساله بیش از پیش، معادله به ظاهر ساده و تقابل علم بهتر است یا ثروت؟ را پیچیده تر می کند، مساله دیگر ظهور فضای مجازی با انفجار انواع اطلاعات است.
در این خصوص فاطمه خمرنیایی، کارشناس رسانه و دانش آموخته علوم ارتباطات می گوید: کتاب رقیب های جدی پیدا کرده است. اگر قبلا تلویزیون وشبکه های ماهواره رقبای مهم کتاب بودند امروزه اینترنت و شبکه های اجتماعی ضربه های مهلکی بر تن کتاب و کتابخوانی وارد کرده است.
وی می افزاید: با توجه به فرهنگ نحیف کتابخوانی و غالب بودن فرهنگ شفاهی فضای مجازی بدون پایه های قوی کتاب و کتابخوانی ، باعث بیگانگی بیشتر با کتاب و کاهش سرانه مطالعه شده است.
تشویق به خواندن کتاب و کتابخوانی در تمام سنین، برگزاری مسابقات کتابخوانی در مجامع عمومی و فضاهای شهری برگزاری جلسات بررسی و نقد کتاب با حضور مولفان و منتقدین، برگزاری جلسات رونمایی کتاب های محلی توسط مراکز مرتبط و انتخاب آثار برگزیده محلی و تشویق آنها و تشکیل قفسه های کتاب در محلات عمومی و تجهیز مستمر آنها با کتب ارزشمند از جمله راهکارهایی است که توسط کارشناسان فرهنگی و اجتماعی به منظور ارتقای سرانه مطالعه در کشور عنوان می شود.
بنا بر آمارهای به روز شده هم اکنون کتابخانه های بروجرد دارای بیش از ۱۰ هزار عضو فعال دارند که در زمان هایی ممکن این تعداد افزایش یابد علاوه بر این در مجموع تعداد ۱۴ کتابخانه شامل؛ پنج کتابخانه نهادی، هشت کتابخانه مشارکتی و یک کتابخانه آستان قدس رضوی در بروجرد فعالیت دارند.
رییس اداره کتابخانه های عمومی شهرستان بروجرد می گوید: استاندارد فضای مطالعه در کشور به ازای هر ۱۰۰ نفر هشت متر مربع است که این میزان در لرستان یک متر به ازای هر ۱۰۰ نفر و در بروجرد حدود ۲ متر به ازای هر ۱۰۰ نفر است.
داوود پهلوان می افزاید: بنا بر استانداردهای موجود به ازای هر ۲۵ هزار نفر باید یک کتابخانه وجود داشته باشد که بنابراین معیار اگر پنج کتابخانه نهادی بروجرد را فقط در نظر بگیریم تعداد ۹ کتابخانه در این شهرستان کم داریم.
در عصر انقلاب اطلاعات و غلبه فضای مجازی بر دنیای حقیقی آیا هنوز هم می‌توان از اقتدار و عظمت و فضیلت کتاب و کتابخوانی دفاع کرد؟ آیا در جامعه‌ای که آدم‌ها روزانه در معرض ۱۰ گیگ اطلاعات قرار می‌گیرند، هنوز کتاب و کتابخوانی، جاذبه ای دارد؟ آیا فوایدی که کتاب در دنیای گذشته ایفا می‌کرد کارکردهای بی‌بدیلی بودند که توسط رسانه‌های دیگر جبران نمی‌شود و یا رسانه‌های دیگر مانند کتاب‌های الکترونیک و اطلاعات شبکه‌هایی مانند تلگرام می‌توانند به راحتی جایگزین کتاب شوند؟
نگاه بدبینانه می‌گوید جامعه فعلی در عصر اطلاعات به سوی انحطاط و سقوط پیش میرود و نگاه خوش‌بینانه باور دارد ما داریم به سمت فرصت‌های جدیدی گام برمی‌داریم و باید در کسب آنها به سرعت پیش رویم. نگاه بینابینی نیز به فرصت‌ها و تهدیدهای پیش‌رو می‌نگرد و لزوم استفاده از فرصت‌ها و کاهش تهدیدها را تذکر می‌دهد.
از ۲۴ تا ۳۰ آبان ماه بعنوان هفته کتاب و کتابخوانی نام نهاده شده است . هر چند به دلیل کرونا تمامی برنامه های این هفته بصورت مجازی برگزار می شود اما شعاری که امسال برای این هفته تحت عنوان دانایی، مانایی ، انتخاب شده است یادآور اصل مهمی در عصر ارتباطات و اطلاعات است که تنها راه قدرت در جهان امروز را دانش و دانستن می داند اصلی که می تواند تلنگری باشد تا برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و دراز مدتی در پیش گرفت تا در مسیر این راه قرار گرفت.