بازار ارز در آبان‌ماه روند کلی کاهشی را از خود نشان داد، روندی که طی آن قیمت هر دلار در بازار آزاد، از بالای مرز ۳۰ هزار تومان به کانال ۲۵ هزار تومان رسید. بر همین اساس در ده روز اخیر و پس از فروکش کردن هیجان روانی اعلام نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در میانه این ماه، این روند کاهشی به صورت پیوسته و با شیبی بسیار ملایم حرکت کرده است. «مهدی نصرتی» اقتصاددان و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با ایرنا شیب ملایم کاهش قیمت‌ها را به روندهای کلی حاکم بر اقتصاد ایران مرتبط دانست و تاکید کرد: بازار ارز هم مانند هر کالای دیگری وابسته به عرضه و تقاضا است و در چارچوب روندهای کلی اقتصاد کشور تحت تاثیر عواملی قرار دارد.
تغییر در انتظارات تورمی عامل اصلی نزولی شدن روند بازار
این دکترای رشته اقتصاد درباره عوامل موثر بر بازار ارز خاطرنشان کرد: می‌توان پنج عامل را بر تحولات این بازار موثر دانست، که شامل انتظارات تورمی موجود در جامعه، اثرات واقعی تحریم‌ها، ویروس کرونا، تدابیر سیاستگذاران اقتصادی و رقابت‌های سیاسی درون ساختار حاکمیتی کشور است.
وی با اشاره به کاهش قیمت ارز تحت تاثیر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، ادامه داد: عامل انتظارات تورمی خود جنبه‌های مختلفی دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها بحث اتفاقات بین‌المللی و تحریم‌های اعمال شده علیه کشورمان و همچنین مهار نشدن تورم داخلی کشور است. از میان این دو جنبه، پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا باعث شده است که حداقل از دید عموم جامعه انتظار بدتر شدن شرایط خارجی ایران وجود نداشته باشد که این امر تاثیر مثبتی بر کاهش انتظارات تورمی گذاشت. اما عامل دوم که معطوف به افزایش نقدینگی در کشور است، همچنان به قوت خود وجود دارد. مردم مشاهده می‌کنند که درآمدهای دولت کم شده و هزینه‌هایش زیادتر شده است، بنابراین همچنان عامل انتظار تورمی هرچند ضعیف‌تر از گذشته، اما وجود دارد.
نصرتی افزود: در حقیقت از پنج عامل موثر بر بازار ارز، تنها عامل انتظارات تورمی بوده که در دو هفته اخیر تغییر محسوس داشته است. همانطور که می‌دانیم اثرات واقعی تحریم‌ها که منجر به کاهش شدید درآمدهای کشور شده است، همچنان وجود دارد. ویروس کرونا موجب تشدید رکود اقتصادی شده و سیاستگذاری‌های اقتصادی هم تغییر نکرده است، مخصوصا برخی سوء‌تدبیرها مانند جلوگیری از ورود کالا که برای مهار تقاضای ارز انجام شد. این اقدام یک تدبیر ناموفق بود که به عنوان راهکاری موقتی، سعی در پاک کردن صورت مسئله داشت. درحالی که مشکلات زیادی برای صادرکنندگان و واردکنندگان ایجاد کرد و روند تجارت در کشور را مختل کرد.
این تحلیلگر مسائل اقتصادی با اشاره عامل دیگر موثر بر ارز توضیح داد: در این شرایط متاسفانه رقابت‌های سیاسی داخلی هم باعث شده است که فعلا اتفاقاتی که می‌شد انتظارش را داشت، در بازار ارز رخ ندهد. از یک سو با وجود این که تکلیف انتخابات امریکا تقریبا نهایی شده است، اما هنوز در میان مردم ایران قدری شک و بلاتکلیفی وجود دارد که این مساله را در طنزهای میان مردم و شبکه‌های اجتماعی هم می‌توان مشاهده کرد. از سوی دیگر درباره برنامه مشخص جو بایدن پس از قرار گرفتن در مصدر امور هم ابهامات فراوانی وجود دارد. حال در این شرایط برخی جریان‌های سیاسی کشور، برای تضعیف جریان مقابل و عدم کامیابی دولت در مدیریت بازار ارز، سیگنال‌های منفی به جامعه می‌دهند و اعلام می‌کنند در هر صورت قرار نیست اتفاق مثبتی برای اقتصاد کشور رخ دهد.
وی افزود: در این شرایط، ترامپ هم همچنان مشغول تشدید شیطنت‌های خود است و با اعلام خبر تحریم‌های جدید و شایعات اقدامات نظامی، سعی در ایجاد ناپایداری دارد. البته امیدوارم با رفتن ترامپ، اوضاع از این جهت پایدارتر شود.
معاملات فردایی بر روند کلی بازار تاثیرگذار نیستند
نصرتی در خصوص برخی دیدگاه‌ها درباره تاثیرات منفی فعالیت برخی دلالان در قالب معاملات فردایی بر بازار ارز نیز خاطرنشان کرد: معاملات فردایی که نوعی معاملات آتی یک روزه است، هرچند بر نوسانی شدن بازار موثر هستند، اما امکان تاثیر بر صعودی یا نزولی شدن روند کلی بازار را ندارند. این معاملات در حقیقت شرط بستن بر روی قیمت فردای ارز است و طبیعتا افرادی که شرط‌بندی می‌کنند، اگر روند را نزولی ببینند، بر قیمت پایین‌تر شرط می‌بندند و اگر صعودی ببینند بر قیمت بالاتر. بنابراین بعید می‌دانم برخورد با این گروه از فعالان بازار، تاثیر پایداری بر بازار داشته باشد.
در دو طرف عرضه و تقاضا تغییر واقعی ایجاد نشده است
وی در ادامه به تحلیل نیروهای عرضه و تقاضا در بازار ارز پرداخت و گفت: در سمت نیروهای عرضه، یکی از عرضه‌کنندگان عمده، دولت است که به دلیل کاهش شدید فروش نفت و همینطور ارزهای بلوکه شده، برای عرضه ارز در بازار در تنگنا قرار دارد. منبع دوم؛ ارزهای خانگی در اختیار عموم مردم است که با توجه به انتظارات تورمی، فعلا تمایل چندانی برای عرضه آن‌ها وجود ندارد. منبع سوم هم ارزهای در اختیار صادرکنندگان است که به علت مختل شدن جریان تجارت، خصوصا به دلیل شیوع بیماری کرونا، آن‌ها هم در مضیقه فراوانی به سر می‌برند و عملا عرضه ارز از سوی آن‌ها هم با اختلالات جدی مواجه است.
نصرتی در تحلیل سمت تقاضا نیز توضیح داد: یکی از انواع تقاضا در بازار، تقاضای معاملاتی است که به خاطر تدابیری مانند جلوگیری از واردات کالاها کاهش داشته است که البته تدبیر صحیحی نیست. تقاضای‌های مسافرتی هم به دلیل شرایط کرونا، به شدت کاهش داشته است. نوع دیگر تقاضا، تقاضای سرمایه‌گذاری است، به این عنوان که به دلیل وجود تورم در بازار، مردم به ارز به عنوان یک کالای سرمایه‌ای نگاه کنند که این عامل در دو هفته اخیر با کاهش جدی مواجه شده است. تقاضای سفته‌بازی مانند معاملات فردایی و روزانه در بازار هم بخشی از تقاضا را تشکیل می‌دهد که مشابه گذشته همچنان در بازار وجود دارد.
این کارشناس مسائل اقتصادی جمع‌بندی کرد: در نتیجه دیده می‌شود در دو طرف عرضه و تقاضا، تغییر پایدار و واقعی ایجاد نشده است و تاثیر انتخابات آمریکا هم به صورت موقت اثر خود را بر بازار گذاشت و فعلا تمام شد. بنابراین روند آرام و کند کاهش قیمت‌ها در این شرایط عرضه و تقاضا را می‌توان روندی طبیعی برای شرایط این روزهای بازار توصیف کرد.