برگزاری جشنواره سینما حقیقت به عنوان مهمترین رویداد حوزه مستند در سینمای ایران یکی از رویدادهایی بود که همواره در میانۀ آذر و اواخر پاییز علاقمندان به سینمای مستند و تجربی را گردهم آورده و فضایی برای تماشای جدیدترین آثار سینمایی در حوزه مستند را محقق می‌ساخت؛ سینمایی که محفل فیلم‌ها و فیلمسازان مستند بود و فرصتی برای صحبت از آثاری که در سال‌های اخیر همواره حرفی برای گفتن داشتند.
اما مانند تمام ابعاد زندگی در تمام دنیا که در یک سال گذشته مختل و دچار برهم خوردن تعادل شده است، «سینما حقیقت» به عنوان مهمترین رویداد حوزه مستند در ایران هم از این ویروس بی‌نصیب نماند. بر این اساس مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سازمان امور سینمایی کشور، چهاردهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» را به دبیری محمد حمیدی مقدم، در آذرمـاه ۱۳۹۹ و با توجه به شیوع جهانی بیماری کووید ۱۹ بصورت مجازی و نمایش برخط (آنلاین) برگزار خواهد کرد.
در این میان بسیاری از چهره‌های شناخته شده در حوزه ساخت و تولید فیلم مستند از این شکل برگزاری جشنواره (آنلاین) استقبال کرده و با تعبیری چون «موجب رونق روزافزون و تحول فرهنگی» و «کاری درست» از آن یاد می‌کنند؛ در هر صورت نباید از یاد برد که موضوعاتی چون تولید فیلم‌های مستندی که پیش از شروع کرونا و پس از آن ساخته و امروز تجمیع شده و هنوزی فرصتی برای اکران نیافته‌اند (چراکه مهمترین فرصت اکران آنها در جشنواره حقیقت بوده است) را نه می‌توان و نه باید از نظر دور ساخت.
ضمن این که زندگی در جریان است و باید که این جریان را پذیرفت و با حفظ ملاحظات با آن همراه شد. البته از هم‌اکنون دغدغه‌هایی از سوی سینماگران و منتقدان مبنی بر اهمیت کنترل جریان اکران آنلاین به دلیل بحث آسیب قاچاق فیلم و عدم رعایت کپی رایت (یا حق تالیف) وجود دارد که بر مخاطرات این شیوه از برگزاری جشنواره دامن می‌زند؛ موضوعی که منتقدان بر اهمیت رعایت و حفاظت آن تاکید می‌کنند.
برگزاری آنلاین «سینما حقیقت» گام بسیار مثبتی است
محمود گبرلو منتقد و مجری برنامه‌های سینمایی درباره‌ی لزوم توجه به سینمای مستند گفت: ما نیازمند برنامه‌ریزی درازمدت برای آینده مستند در ایران هستیم. علی‌رغم اینکه مستندسازان بسیار قدرتمندی داریم که حرفه‌ای هم هستند، اما در برنامه‌ریزی و مدیریت انسجام و تمرکز نداریم. هر نهاد، سازمان و ارگان آهنگ خود را می‌زند و اندیشه خود را مطرح می‌کند. بدین ترتیب مستندسازان نسبت به مدیریت و برنامه‌ریزی گله‌مند و معترض هستند. برای این که بتوانیم نگاه اصولی به مستند داشته باشیم تا بتوانیم در دنیا بدرخشیم و سرمایه‌گذاری کنیم، باید برنامه‌ای درازمدت را لحاظ کنیم.
گبرلو درباره روند مدیریت مستندسازی بیان کرد: در دنیا سریال و مستند طرفدار بیشتری دارد و تلویزیون‌ها از تولید برنامه‌های رایج گذشته به سمت سریال‌سازی و مستندسازی روی آورده‌اند، اما تلویزیون ما علی‌رغم اینکه بستر اصلی برای تولید مستند است و می‌تواند در این عرصه که سودآور نیز هست سرمایه‌گذاری کند، در مدیریت تمرکز ندارد.
مستندسازان بسیاری در تلویزیون هستند که کار حرفه‌ای و خلاقانه ارائه می‌دهند اما دیده نمی‌شوند و مورد توجه قرار نمی‌گیرند. در واقع از این سرمایه ملی به درستی استفاده نمی‌شود. کما اینکه ما شاهد تولید مستندهای تاریخی و جذابی در ایران هستیم یا مستندهای محیط زیست ایران همیشه در ابعاد جهانی جایزه می‌گیرند، اما مدیریتی که هوشمند باشد و جهت درستی برای تولید مستند در پیش بگیرد وجود ندارد.
این منتقد گفت: ما ناخودآگاه درگیر بلایی شدیم که وادارمان کرد نحوه برگزاری رویدادها را تغییر دهیم. خوشبختانه سیستم اینترنت این امکان را فراهم کرده تا بتوانیم به صورت آنلاین ارتباط برقرار کنیم. شروع کار طبیعتا با ضعف‌های جدی روبرو خواهد بود اما به نظر من این اتفاق گام بسیار مثبتی است که ما می‌توانیم با استفاده از اینترنت دانش و اطلاعات را منتقل کنیم، اما متاسفانه از نظر مدیریتی هنوز به این باور نرسیده‌ایم که اینترنت می‌تواند بستری مناسب در جهت انتقال مفاهیم باشد. اگر ما سرعت بالای اینترنت داشته باشیم نیازی نیست تمام مستندسازان را از سراسر ایران جمع کنیم و آنها می‌توانند از طریق کنفرانس‌های ویدئویی با هم در ارتباط باشند. برگزاری آنلاین مشکلات عدیده‌ای دارد اما می‌تواند اتفاق مثبتی باشد.
کاستی‌هایی در عرصه مستند وجود دارد. فیلمسازان حوزه مستند در حد بضاعت خود خلاقیت به کار می‌برند و در حال انجام کارهای‌شان هستند، اما مدیریت باید حمایت جدی از آنها داشته باشد و اطلاعات مورد نیاز مستندسازان را در اختیار آنها بگذارد. بسیاری از مستندات تاریخی وجود دارند که مسئولان به آنها دسترسی بیشتری دارند و می‌توانند آن را در اختیار مستندسازان قرار دهند. برای مثال کسی که می‌خواهد در مورد نفت مستند بسازد اطلاعات مربوط به آن‌را نمی‌تواند به تنهایی به دست بیاورد، اما یک ارگان، سازمان یا نهاد می‌تواند کمک کند.
وی افزود: کسانی که در حوزه اجتماعی مستند می‌سازند نیازمند آمار دقیقی از بزهکاری‌ها و مسائلی از این دست هستند و این آمار در اختیار نهادهای مرتبط است که همیشه این آمار را مخفی نگه می‌دارند، اما اگر درک کنند که مستند می‌تواند نقش بسزایی در آگاهی‌بخشی به مخاطبان داشته باشد، می‌توانند این اطلاعات را در اختیار مسئولان برگزارکننده جشنواره قرار دهند تا آنها اطلاعات را به دست مستندسازان برسانند.
ما امروز معضل ساخت مستند نداریم، مستندسازان بسیار خوبی داریم و از جنبه‌های مختلف به‌روز هستند اما ممکن است در نگاه و ایده‌پردازی‌های‌شان دچار خطا شوند که ممکن است در اثر آن مورد اعتراض قرار بگیرند و حتی مستند را به آرشیو بسپارند، اما اگر اطلاعات در اختیار مستندسازان قرار گیرد می‌توانند به درستی داده‌پردازی کنند.
این منتقد و مجری برنامه‌های سینمایی در پایان گفت: جشنواره «سینماحقیقت» بستر تفاهم، تعامل و گفت‌وگو است. هدف از برگزاری آن دیده شدن آثار است که در کنار آن گفت‌وگوهایی هم انجام شود. گفت‌وگو کردن می‌تواند نتیجه مثبتی برای آینده سینمایی مستند داشته باشد. بهترین کار این است که به عنوان مثال اگر ما بخشی به نام شهید آوینی را در جشنواره تعیین می‌کنیم، اطلاعات گسترده‌تری از اندیشه‌های شهید آوینی را در اختیار فیلمسازان قرار دهیم.
برگزاری آنلاین جشنواره سینماحقیقت تصمیمی درست، عاقلانه و هوشمندانه است
امیر اُصانلو که آثار مستند او نظیر حلب: سکوت جنگ و پیرمرد و خواننده در جشنواره‌های بین‌المللی معتبری به نمایش درآمده، درباره برگزاری آنلاین سینماحقیقت گفت: ما در این روزها چیزهایی را تجربه می‌کنیم که شاید نسل‌های آینده آن را تجربه نکنند. مرگ روزانه هم‌وطنانمان را شاهد هستیم و به طورکلی روزگار غم‌انگیزی است، اما چاره‌ای نیست و باید به زندگی ادامه داد.
کار ما سینما و نشان دادن زندگی و مسائل اطراف آن است. هر سال گردهمایی به نام جشنواره سینماحقیقت داشتیم و به واسطه‌ی آن دور هم جمع می‌شدیم، فیلم می‌دیدیم، جشن می‌گرفتیم، حرف می‌زدیم، نقد می‌کردیم و اتفاق‌های خوبی می‌افتاد که امسال به شکل گذشته امکان فراهم آمدن آن فضا نیست.
اُصانلو افزود: در این رویداد مستندسازان از طیف‌های مختلف با نگاه‌های متفاوت فرصت ارائه اثرشان را داشتند، اما امروز بلایی به نام کرونا آمده و ما را از کارهای بسیاری باز داشته است. سینما رفتن هم یکی از این کارهاست که از آن منع شده‌ایم؛ اما زندگی و کار ما نباید متوقف شود و باید رو به جلو حرکت کنیم.
برگزاری آنلاین جشنواره سینماحقیقت تصمیمی درست، عاقلانه و هوشمندانه است تا این جشن از طریقی دیگر به راه خود ادامه دهد و اتفاق‌هایی که در سال‌های اخیر افتاده است، در قالب فیلم‌هایی که ساخته شده به مردم نشان داده شود.
این مستندساز با اشاره به بخش ویژه کرونا در جشنواره چهاردهم سینماحقیقت بیان کرد: سینماحقیقت امسال بخش جدیدی دارد که در مورد این مهمان ناخوانده یعنی کرونا است و می‌تواند بخش جذابی باشد. نمایش مقابله‌ی آدم‌ها با این بیماری مهم است. فکر می‌کنم فیلم‌های نابی در این بخش خواهیم دید.
امیدوارم حقیقتِ آنلاین به خوبی برگزار شود و فیلم‌ها دیده شوند تا این سینما به حیات خود ادامه دهد و جشنواره امسال یکی از متفاوت‌ترین جشنواره‌ها باشد. امسال که ما در وی‌اُودی‌ها فیلم‌ها را می‌بینیم و در سالن سینما حضور نداریم، همچون سال‌های قبل جشنواره‌ای خوب و پر از حقیقت ببینیم و با قوانین جدید وی‌اودی‌ها فیلم‌ها به راحتی نمایش داده شوند. امیدوارم سال آینده در پردیس چارسو دور هم جمع شویم و جشنواره پانزدهم را بدون ترس و بیماری برگزار کنیم.
وی در انتها و درخصوص افزایش آمار حضور زنان در این دوره از جشنواره نیز عنوان کرد: افزایش حضور زنان مستندساز در جشنواره امسال نشان دهنده روبه جلو بودن جشنواره است. فضایی فراهم شده تا همه بتوانند فارغ از جنسیت و نوع نگاه در آن حضور داشته، فیلم بسازند، حرفشان را بزنند و صدای خود را به گوش دیگران برسانند. این آمار نشان‌دهنده پیشرفت جشنواره است. امیدوارم این اتفاق و امکان حضور برای همه، گسترده‌تر شود.
برگزاری آنلاین اجازه نمی‌دهد چراغ سینما خاموش شود
مازیار فکری‌ارشاد دبیر تحریریه ماهنامه سینمایی «۲۴» ضمن بیان این مهم که سینمای مستند اصالت خود را حفظ کرده است، اظهار کرد: حفظ امنیت نمایش آثار در چهاردهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت، مهمترین چالش پیش‌روی تیم برگزاری این رویداد برخط (آنلاین) است.
این منتقد و کارشناس سینما در مورد برگزاری این دوره سینماحقیقت گفت: کرونا اتفاقی است که سراسر جهان را درگیر کرده و همه اشکال زندگی را تحت تاثیر قرار داده است. جشنواره‌ها هم در این دسته قرار می‌گیرند بنابراین ما ناگزیر هستیم با روند جهانی این بحران کنار بیاییم. در جهان فقط جشنواره ونیز به صورت فیزیکی برگزار شد و بقیه آنلاین بودند. در شرایط کنونی سیستم آنلاین تنها راه پیش روی جشنواره‌هاست.
برگزاری آنلاین اجازه نمی‌دهد چراغ سینما خاموش و فعالیت‌های هنری متوقف شود. البته ایرادی هم دارد که مربوط به مشکل داخلی کشور ماست. در برگزاری آنلاین، امکان سرقت یا کپی فیلم‌ها وجود دارد. بنابراین اگر به لحاظ سخت‌افزاری مراقبت‌های لازم صورت گیرد و پیگیری‌های حقوقی انجام شود، نظر مثبتی نسبت به این اتفاق دارم.
وی افزود: برگزاری جشنواره بصورت آنلاین بهتر از برگزار نشدن آن است. متاسفانه ما به لحاظ نرم‌افزاری و سخت‌افزاری شرایط مناسبی برای محافظت از فیلم‌ها در اکران آنلاین نداریم. در اکران فیلم‌های سینمایی هم گاهی دو ساعت پس از نمایش فیلم نسخه قاچاق آن قابل دسترس بوده و در شرایط فعلی وضعیت به همان اندازه ناگوار است که چند ماه پیش بود.
مهمترین چالش تیم برگزاری جشنواره چهاردهم حقیقت این است که تمهیداتی اندیشیده شود تا امکان سرقت یا کپی فیلم‌ها در اکران آنلاین از بین برود و مفاد قانونی جدید داشته باشیم تا با متخلفان برخورد قانونی صورت گیرد. این مسئله چالشی است که نه فقط جشنواره سینماحقیقت بلکه هر جشنواره‌ای که در ایران بخواهد بصورت آنلاین برگزار شود با آن دست و پنجه نرم می‌کند.
فکری‌ارشاد درباره روند ادامه‌دار برگزاری آنلاین جشنواره و اکران فیلم در بستر فضای مجازی افزود: با توجه به نظر پزشکان و کارشناسان در سال‌های آینده هم با کرونا درگیر خواهیم بود. بعد از آن هم برای مخاطب ورود به سالن‌های سینما تا مدتی در قالب اکران و جشنواره سخت است. مسلماً مدتی طول خواهد کشید تا تماشاگر به سالن سینما بازگردد اما در شرایطی که این بحران وجود نداشته باشد و سلامت مردم تضمین شود، شیوه اکران فیزیکی به ویژه در مورد جشنواره‌ها بسیار بهتر است. مخاطب اکران آنلاین هستم و بعضی فیلم‌هایی که موفق به تماشای آنها نشده‌ام را از این طریق می‌بینم، اما لذت فیلم دیدن روی پرده سینما را از دست نمی‌دهم.
متاسفانه در فرآیند جهانی شدن سینمای کشورهای مختلف در حال شبیه شدن به یکدیگر است، اما در حوزه سینمای مستند هنوز اتفاق‌های جذابی می‌افتد. فیلم‌های درخشانی با موضوع‌ها و ساختارهای متفاوت و متنوع تولید می‌شوند. در مجموع اگر بخواهیم وضعیت سینمای هر کشوری را بررسی کنیم باید به سینمای مستند آن نگاه کنیم. این حرف کلیشه‌ای است و بارها گفته‌ایم اما سینمای مستند آیینه‌ای در برابر حقیقت است. دوست ندارم اصطلاحات کلیشه‌ای که بارها استفاده شده‌اند را به کار ببرم اما واقعیت این است جنس، شکل و نگاهی که در سینمای مستند وجود دارد می تواند برای مخاطبان جدی‌تر و آدم‌های عمیق‌تر و قشر فرهیخته جامعه جذاب‌تر باشد.
وی در پایان، درباره لزوم توجه به سینمای مستند عنوان کرد: سینمای مستند سینمایی است که مخاطب آن نخبه و خاص است، این موضوع مربوط به همه جای دنیا می‌شود و منحصر به ایران نیست. حتی مستند برنده جایزه اسکار هم در اکران عمومی و در مقایسه با سینمای تجاری فروش کمتری دارد. اگر بخواهیم سینمای یک کشور را بشناسیم باید سینمای مستند آن را بررسی کنیم، به این جهت که سینمای داستانی جایگاه خود را پیدا کرده و به راه خود ادامه می‌دهد.
برگزاری جشنواره به شکل آنلاین را باید به عنوان یک فرصت در نظر گرفت
بیژن میرباقری کارگردان سینما و تلویزیون درباره برگزاری آنلاین چهاردهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» گفت: برگزاری جشنواره به شکل آنلاین را باید به عنوان یک فرصت در نظر گرفت. در نتیجه فیلمسازان، مخاطبان و سازمان‌های برگزارکننده باید از این فرصت به بهترین شکل ممکن استفاده کنند.
شاید بزرگترین چالش در برگزاری آنلاین جشنواره‌ها در ایران، ماجرای قاچاق فیلم‌ها باشد. تیم برگزاری این رویداد، باید امنیت فیلم‌ها را تضمین کند تا آثاری که در جشنواره شرکت کرده‌اند، کپی نشوند. تماشاگران و مخاطبان «سینماحقیقت» کم نیستند، شیوه آنلاین در وضعیت شیوع ویروس کرونا، راهی بی‌خطر برای فیلم دیدن است. با برگزاری آنلاین، ارتباط سینمادوستان و جشنواره‌ها حفظ می‌شود.
میرباقری بیان کرد: البته برگزاری آنلاین جشنواره‌ها ممکن است به فیلمسازها و صاحبان آثار لطمه بزند. هیاهوی جشنواره به معنای مثبتش و فضای تبلیغاتی و فرهنگی که برای فیلم‌ها ایجاد می‌کند، منجر به گفتمانی مستقیم بین فیلمساز و مخاطب می‌شود، اما در این شکل از برگزاری طبیعی است که چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد.
فکر می‌کنم در این شرایط، نقش رسانه‌ها و افرادی که مخاطب جدی سینما هستند اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. گروهی که تولید محتوای فرهنگی انجام می‌دهند، باید به کمک فیلمسازهای حاضر در جشنواره‌های آنلاین بیایند و فضای فکری هر فیلمساز را به جامعه و دوستداران سینما و هنر منتقل کنند.
کارگردان فیلم سینمایی دوزخ، برزخ، بهشت درباره پیش‌بینی از نحوه برگزاری جشنواره‌های سینمایی در دوران بعد از کرونا گفت: بدون شک در معادلات سال‌های آینده و پیچیدگی‌هایی که جهان به خودش می‌گیرد، باید به بررسی و نمایش آنلاین به عنوان یک گزینه تمام عیار و حتی صد درصدی فکر کرد؛ اما با توجه به اینکه فیلمساز به فضای تبلیغاتی که در جشنواره‌ها به وجود می‌آید نیاز دارد، در سال‌های بعد ترکیبی از برگزاری آنلاین و حضوری را تجربه می‌کنیم.
در حوزه سینمای مستند، ما باید مسائل نمایش آنلاین را نه فقط در جشنواره‌ها بلکه در طول سال گسترش دهیم و به پلتفرم‌های تخصصی که فقط متمرکز بر نمایش فیلم‌های مستند هستند، فکر کنیم.