روزگاری پارچه و لباس، فرش، زیورآلات، سنگ های قیمتی، حتی آبادی و ده به عنوان مهریه در تعیین می شد؛ همچنین در سال هایی دور با توجه به اهمیت دام در زندگی جامعه روستایی، مهریه عروس خانم ها تعدادی گوسفند، گاو، اسب و یا شتر بود که این موضوع بسته به منطقه محل سکونت، فرق داشت.
در برخی مناطق ایران، درختان پرثمر و ارزشمند به عنوان مهریه برای ازدواج تعیین می شد مثلا در مهرنامه درخت گردو را بخشی از مهریه قرار می دادند که این امر نشانگر تکریم طبیعت و تاثیر آن بر زندگی مردمان آن روزگار بود.
زمانی ملک و املاک، باغ، زمین و خانه و سفرهای زیارتی و سیاحتی به عنوان مهریه مطرح بود و اکنون با تغییرات سبک زندگی، سکه های طلا، مهریه عروس خانم ها شده است.
یک جلد کلام الله مجید، آینه و شمعدان و شاخه نبات نمادهای فرخنده و مبارک برای شروع زندگی مشترک هستند و در کنار آنها تعدادی سکه طلا هم به عنوان مهریه در نظر گرفته می شود؛ سکه های طلایی که نتوانسته تضمین گر سپیدی بخت باشد. این هدیه که روزگاری فرخنده و مبارک بوده، قصه پر غصه ای دارد و افراد بسیاری را به دالان های دادگاه سرگردان به این سو و آن سو کشانده است.
حتی شرایط و محدودیت های سخت کرونایی هم نتوانسته از حجم درخواست های اجرای مهریه کم کند و آنطور که سید محمد هاشمی مقدم معاون امور اسناد سازمان ثبت اسناد و املاک کشور می گوید، از فروردین تا پایان مهر سال جاری تعداد ۹۳ هزار و ۷۱۱ فقره پرونده اجرای مهریه ثبت شده که این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که تعداد ۶۷ هزار و ۸۱ فقره بود حاکی از رشد ۴۰ درصدی است.
هاشمی مقدم می گوید: از ابتدای سال جاری تا پایان مهر ماه طبق آمار ثبت شده در سامانه های سازمان ثبت اسناد و املاک کشور با تقاضای بستانکاران پرونده های اجرایی ذمه ای، تعداد ۱۵ هزار و ۱۴۳ نفر نیز ممنوع الخروج شده اند.
وی خاطرنشان کرد: البته این تعداد ممنوع الخروجی مربوط به پرونده های مهریه نیست ولی به میزان تشکیل پرونده اجراییه مهریه با افزایش تعداد ممنوع الخروج ها نیز نسبت به سال قبل مواجه هستیم.
اواخر مهر ماه نیز موضوع تجمع اعتراض حدود ۳۰ نفر از مردان معترض به قانون مهریه در برابر مجلس شورای اسلامی در رسانه ها مطرح شد. این معترضان نسبت به قانون حبس برای افرادی که استطاعت مالی پرداخت مهریه را ندارند، اعتراض داشتند و پلاکاردهایی با همین مضمون نیز در دست گرفته بودند.
راهکار پرداخت مهریه «زندان رفتن نیست»
موضوع مهریه با توجه به نوسانات بازار سکه تا جایی اهمیت یافت که رئیس قوه قضاییه ۱۴ آبان ماه در بازدید سرزده از مجتمع قضایی خانواده شماره یک استان تهران به مسئله مهریه اشاره کرد و افزود: مهریه نباید به سلاحی بین دو طرف برای کشمکش آنها تبدیل شود. گاهی زوج به واسطه مهریه بر زوجه ظلم می‌کند و گاهی این ابزار توسط زوجه علیه زوج استفاده می‌شود.
حجت الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی گفت: مهریه دِینی است که باید پرداخت شود و کسی نگفته این دِین نباید پرداخته شود. ما گفته‌ایم اگر احراز شود که زوج توانایی پرداخت مهریه را ندارد، راهکار پرداخت مهریه توسط او «زندان رفتن نیست».
بخشنامه جدید مهریه چه می گوید؟
پس از آن محمدباقر الفت معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه در بخشنامه‌ای به روسای دادگستری سراسر کشور نحوه رسیدگی به دادخواست‌های مطالبه مهریه را ابلاغ کرد.
این بخشنامه به منظور کاهش اطاله دادرسی، ورودی پرونده به محاکم و نیز کاهش جمعیت کیفری زندانها، با توجه به ماده ۷ قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی و مواد ۱۸ و ۱۹ دستورالعمل ساماندهی و کاهش جمعیت کیفری زندان ها همچنین بخشنامه شماره۹۰۰/۳۴۸۵۹/۱۰۰ در تاریخ ۲۲ مهر ۱۳۹۷ریاست وقت قوه قضاییه و تاکیدهای اخیر رئیس قوه قضاییه و فحوای بند(ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران صادر شده است.
معاون قوه قضاییه در این بخشنامه خاطرنشان می کند: چنانچه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور نتواند ظرف مدت دو ماه از تقاضای اجرا، نسبت به شناسایی و توقیف اموال متعهد سند (زوج)، اقدام کند یا ظرف مدت ۶ ماه نسبت به اجرای مفاد سند اقدام نماید، متعهد سند می تواند با انصراف از اجرای مفاد سند به محاکم دادگستری رجوع کند.
الفت تاکید می کند: واحدهای اجرای احکام مدنی (اعم از محاکم و مراکز حل اختلاف) در جریان اجرای احکام پروندههای مهریه، صرفاً از طریق شناسایی اموال محکوم علیه (مکاتبه با مراجع ثبتی، راهور، بانک ها و...) اقدام کنند و ترتیبی اتخاذ شود که منتهی به جلب و بازداشت محکوم علیه نشود.
مردی که توان پرداخت مهریه ندارد، بازداشت نمی شود
پس از ابلاغ این بخشنامه، غلامحسین اسماعیلی سخنگوی قوه قضاییه در نشست خبری درباره بخشنامه اخیر مهریه توضیح داد و گفت: مهریه را حقوق مسلم زوجه و دین مسلم زوج می دانیم و حتماً مهریه باید پرداخت شود.
وی ادامه داد: مواردی که برخی آقایان تمکن مالی دارند اما مهریه نمی دهند باید با آنها برخورد شود و مواردی که زوج معاملاتی برای فرار از مهریه دارند، جرم است. مواردی که برخی آقایان تمکن مالی دارند و پرداخت نمی‌کنند، باید پرداخت دین صورت بگیرد و (در صورت پرداخت نشدن دین) این افراد باید بازداشت شوند.
اسماعیلی خاطرنشان کرد: آنچه در مورد عدم بازداشت مطرح شده ناشی از مواردی است که زوج تمکن مالی برای پرداخت مهریه را ندارد و کسی که تمکن ندارد زندان رفتن تو ثمری برای زوجه ندارد. اگر برای دادگاه محرز شود که فردی تمکن پرداخت یکجا یا اقساطی مهریه را ندارد، فرد بازداشت نمی‌شود.
مردم چه می گویند؟
مهران ۴۲ ساله ۱۴ سال است که از زندگی مشترک او می گذرد و معتقد است کسی که بدهکار مهریه شده، کلاهبردار یا قصد بد قبلی ندارد بلکه به خاطر تشکیل زندگی و خانواده متعهد شده است بنابراین نباید مانند سایر بدهکاران مالی با او برخورد شود.
این شهروند البته معتقد است از سویی دیگر هم ممکن است درخواست مهریه دلیل منطقی داشته باشد مثلا شاید یک خانم به دلیل اعتیاد همسر مجبور به اجرا گذاشتن مهریه شود بنابراین عدم بازداشت و زندانی شدن مرد نباید موجب سو استفاده همه بدهکاران مهریه شود.
بهروز که ۲۰ سال قبل ازدواج کرده است و ۱۵۰ سکه طلا مهریه همسر اوست، معتقد است: مهریه هدیه زن است و میزان و تعداد سکه های طلا خوشبختی نمی آورد و اگر قرار باشد زندگی از هم بپاشد، هیچ چیز جز آرامش برای طرفین اهمیت ندارد.
وی در عین حال به این نکته هم تاکید دارد؛ هر مردی که استطاعت و توان مالی دارد در طول زندگی مشترک باید مهریه همسرش را بدون اینکه او ابراز کند به وی بدهد.
فریده که پنج سال پیش ازدواج کرده نیز معتقد است سکه های طلا برای او خوشبختی نمی آورد و این خوشبختی را در زندگی مشترک در جای دیگری به جز سکه ها باید جستجو کرد.
این شهروند می گوید: فرایند دادخواست مهریه و مراجعه به دادگاه آنقدر سخت و زمان بر است که واقعا یک خانم باید در حالت اضطرار قرار گیرد که در پی وصول مهریه باشد.
سمیه سال ۱۳۸۰ ازدواج کرده و به دلیل ترک همسر مجبور شده است سال گذشته اول مهریه خود را به اجرا بگذارد و بعد هم یه صورت غیابی طلاق بگیرد.
این خانم به دلیل اینکه همسرش همه دارایی خود را به نام خواهر و برادرش کرده است نتوانست مهریه خود را وصول کند و به حکم قاضی دادگاه فقط تعداد ۱۰۰ سکه از مهریه ۵۱۴ سکه ای او برای زمان آینده ای که این مرد تمکن مالی داشته باشد، نگه داشته شد.
سمیه می گوید: یک سال دنبال مهریه و طلاق بودم و در حالی که درآمد مستقلی ندارم با کمک خانواده ام بیش از ۲۰ میلیون تومان هزینه پرداخت کردم اما در نهایت هم نتوانستم مهریه بگیرم و به طلاق غیابی راضی شدم.
آناهیتا دی ماه سال قبل ازدواج کرده و ۱۱۴ سکه و سه دانگ خانه در دفتر ازدواج به عنوان مهریه برای او ثبت شده است. او می گوید که در خانواده ما سکه طلا برای مهریه مرسوم نیست و اغلب زمین و املاک را مهر عروس در نظر می گیرند. آناهیتا معتقد است که زندگی مشترک بر پایه پیوندهای عاطفی شکل می گیرد و مسائل مادی در درجه دوم قرار دارد.
مینا یک دختر هشت ساله دارد و همسرش به دلیل علاقمندی به فرد دیگری خانه و زندگی خود را رها کرده و مینا و دخترش را تنها گذاشته است. شوهر که مهندس یک شرکت ساختمانی است و به گفته مینا درآمد خوبی دارد، حاضر به پرداخت مهریه و طلاق نیست و می گوید هر کاری که می خواهی انجام بده چون قانون هم پشت آقایان است.
این خانم مجبور شده است با حمایت های خانواده اش درخواست اجرای مهریه بدهد اما با گذشت شش ماه از ثبت این دادخواست هنوز به نتیجه نرسیده است.
مریم، شهریور ۹۵ عقد کرد و مهریه او ۱۴ سکه است. او هم معتقد است که میزان مهریه توافق میان زن و مرد است و می گوید که اگر قرار باشد زندگی خراب شود، اگر هزاران سکه هم به عنوان مهریه، تعیین و به زن پرداخت شود باز هم پشتوانه خوشبختی او نخواهد بود.
نظر حقوقدان چیست؟
فریده غیرت حقوقدان و وکیل دادگستری معتقد است: ایجاد این محدودیت، خلاف قوانین حاکم است چون مهریه یک تعهد است و در سند رسمی قید می شود، بنابراین اجرای آن هم مانند سایر محکومیتهای مالی باید مسیر مشخص را طی کند و نباید استثنایی برای آن قائل شد.
وی تاکید کرد: اساسا اینکه چنین محدودیتی برای اخذ مهریه ایجاد شود، مانع اعمال حق یک عده‌ای از افراد می شود و این دستور العمل قطعا به نفع خانواده ها نیست.
غیرت گفت: اکنون معضل مهریه پیش آمده و عده ای گرفتار شده اند اما نباید محدودیتی برای اجرای این تعهد ایجاد شود. در واقع، ضمن اینکه با اصل مهریه‌های سنگین مخالف هستم اما به هر روی، مهریه یک تعهد است و مانند سایر تعهدات باید ضمانت اجرا داشته باشد.
مجید حاتمی حقوقدان و وکیل دادگستری معتقد است: بخشنامه اخیر مهریه می‌تواند نقش موثری در کاهش سیل محکومان مالی ایفا کند اما آن سوی قضیه عملا با طولانی شدن روند پرونده های مطالبه مهریه و همچنین اعسار از پرداخت مهریه در اکثر موارد مواجه هستیم که خدشه جدی به حقوق قانونی و شرعی زوجه وارد می شود و موازنه میان حق و تکلیف را به هم می‌آمیزد.
محمود زاهدپور حقوقدان و مدرس دانشگاه گفت: بی‌گمان با توجه به کثرت ورودی محاکم، درصد قابل توجهی از پروندها را دادخوست‌های مطالبه مهریه تشکیل می‌دهد.
وی ادامه داد: به طور قطع بخشنامه صادره، دستور و تکلیف مبارکی است اما این بخشنامه تذکر و یادآوری قانون است که به محاکم تکلیف می‌کند تا به مرّ ماده ۹۲ قانون ثبت اسناد و املاک کشور مصوب ۲۶ اسفند سال ۱۳۱۰، عمل کنند.
این حقوقدان راه حلی برای مشکل مهریه ارائه می دهد و پیشنهاد می کند برای پیشگیری از ورود این قبیل پرونده‌ها به محاکم، از این به بعد به دفاتر ثبت ازدواج و طلاق تکلیف شود تا سقف متعارف و محدودی مهریه را ثبت کنند زیرا نوسانات اقتصادی وتورم بی‌رویه در بازار ارز و سکه و طلا و حتی کاهش ارزش پول، خانواده‌ها و زوجین را باچالشی فرسایشی و گریزناپذیر مواجه می‌کند.
فرهاد شهبازوار حقوقدان و وکیل دادگستری نیز مهریه را یک سند حقوقی لازم‌الاجرا می داند و معتقد است اینکه بگوییم زوجه تحت حمایت قانون قرار دارد و زوج به دلیل عدم تمکن مالی زندانی نمی‌شود در تناقض با اصول حقوقی حاکم بر اسناد لازم‌الاجرا است در حالیکه قانون باید فصل‌الخطاب باشد.
وی درباره این بخشنامه اظهار داشت: صدور بخشنامه اخیر مهریه و اهتمام دستگاه قضایی به ویژه ریاست محترم قوه قضاییه برای حل مشکلات اجتماعی قابل قدردانی و نشانگر توجه عدلیه به مسائل روز جامعه است اما صرف صدور بخشنامه درد مردم در خدمات قضایی را دوا نمی کند، همچنین بدون تدارک زیرساخت های لازم و برنامه ریزی برای اجرا، این بخشنامه ها مسکن موقت و نه درمان درد معضل مهریه برای خانواده ها است و اگر این دستورالعمل ها به نحو مطلوب اجرا نشود، موجب بدبینی به دستگاه قضایی خواهد شد.
شهبازوار گفت: موضوع حبس مرد و بخشش مهریه از سوی زن چرخه ناصوابی است که به نفع هیچ یک نیست و در عین حال خانواده ها و بستگان این افراد نیز درگیر ماجرا می شوند و به نوعی در نهایت جامعه متضرر می شود.
وی خاطرنشان کرد: قوانین تابع شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هستند و موضوع مهریه مساله چند بعدی است. بهترین راهکار پیشگیری از وقوع تخلفات و جرایم است و درخصوص مهریه باید توان مالی مرد در زمان عقد در نظر گرفته شود.
مهریه در کنار ارزش اقتصادی مقوله ای کاملا اجتماعی و متاثر از جریانات عرفی و فرهنگی در جامعه، تعیین و با گذشت زمان، همواره دستخوش تغییرات شده است و اکنون با توجه به شرایط اقتصادی و تورم بالا، تقریبا اکثریت افراد توان پرداخت مهریه های معمولی را هم ندارند و به نظر می رسد باید با تغییر شیوه های زندگی و بازگشت به مفاهیم و آموزه های دینی به فلسفه اولیه مهریه پرداخت.
البته اقتضا دارد با تمهیدات قانونی، زمینه تحکیم خانواده ها و تسهیل شرایط برای کسانی که واقعا مطالبه حق و حقوق دارند، فراهم شود.
از: حنانه شفیعی