اینجا ورودی کوچه سربداران در انتهای خیابان فاطمی است؛ ۲ کودک حدود ۹ و ۱۲ ساله با لباس‌هایی به رنگ سطل زباله آنچنان از کمر به درون آن تا شده‌اند، که در نخستین نگاه به سختی می‌توانی وجودشان را احساس کنی.
در فاصله بسیار نزدیکی با آنان هم خودرویی در حال پارک است که زنی آراسته و پیراسته پشت آن قرار دارد؛ یکی از این کودکانِ‌کار یا بهتر بگویم زباله‌گرد به شیشه ماشین این زن می‌زند و با آن صدای معصومانه و کودکانه‌اش می‌گوید: «خوبه دیگه بهتر از این نمی‌تونی پارک کنی».
راننده این ماشین میلیاردی شیشه را پایین و عینکش را بالا می‌کشد و از پسرک سوال می‌پرسد که در این وضعیت کرونایی داخل سطل زباله دنبال چه می‌گردی؟ که با پاسخ به ظاهر واضح روبرو می‌شود: «هرچی که به درد بخوره»؛ از بطری و قوطی گرفته تا شیشه؛ ای‌بابا هر چی!
این راننده زن تازه یاد کرونا و شیوع افسارگسیخته آن می‌افتد و در حالی که ماسکش را بالا می‌کشد، راجع به اینکه این کودکان زباله‌ها را به چه کسی می‌فروشد، از کودک سوال می‌پرسد و با سکوت سنگین همراه را واهمه مواجه می‌شود.
گویا این کودک‌ِکار با سوال‌های پی‌درپی زن دچار شائبه شده و پس از سوال سومش مبنی بر اینکه آیا هر روز در این محدوده است یا خیر؟، پاسخ می‌دهد: «چه فرقی میکنه میخای آمارمو بدی» و به سرعت همراه با دوستش دور می‌شوند.
من که تا اینجای ماجرا نظاره‌گر این اتفاق‌ها بودم، کودک زباله‌گرد را صدا می‌زنم اما به طور طبیعی، با کیسه زباله‌ای که بر روی دوشش حمل می‌کند، حتی یک لحظه هم به عقب برنمی‌گردد.
چه خبر از منع به کارگیری کودکان از سوی پیمانکاران شهرداری
یاد آن وعده «پیروز حناچی» شهردار تهران می‌افتم که در ۲۴ خردادماه بخشنامه‌ای را با موضوع «منع بکارگیری کودکان از سوی پیمانکاران شهرداری» به مسئولان سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه این نهاد ابلاغ کرد.
این موضوع در آن تاریخ تا حدی جدی بود که معاون امور اجتماعی و فرهنگی شهردار تهران، خط قرمز این نهاد را استفاده سیستماتیک از کودکان در زباله‌گردی عنوان کرده و گفته بود که با متخلفان و سوء‌استفاده‌کنندگان از کودکان برخورد خواهد شد.
سخن از حمایت هم به میان آمد
چندی پیش علاوه بر منع به کارگیری کودکان از سوی پیمانکاران شهرداری، سخن از حمایت هم به میان آمد و «محمدرضا جوادی یگانه»، معاون شهرداری تهران با اشاره به برنامه‌های جدی برای حمایت از کودکان زباله‌گرد در مسیر اجرای بخشنامه تاکید کرد که سرنوشت این کودکان برای آنان اهمیت زیادی دارد و در معاونت اجتماعی برنامه‌های مدونی برای حمایت از آنان و کاهش آسیب‌های ناشی از پدیده زباله‌گردی برای کودکان وجود دارد که با مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد و پژوهشگران این حوزه نهایی و اطلاع‌رسانی می‌شود.
همچنین در این باره رئیس سازمان بازرسی شهرداری تهران با تاکید بر عزم این نهاد برای اجرایی شدن بخشنامه ابلاغی شهردار مبنی بر منع بکارگیری کودک از سوی پیمانکاران گفته بود که نظارت جدی بازرسان مناطق بر عدم به کارگیری کودکان در سطح مناطق و ارائه گزارش هفتگی به صورت منظم در دستور کار بازرسان قرار دارد.
مسعود حمزه‌ای گفته که نظارت بر روند موضوع کاهش مخازن زباله در سطح مناطق که براساس آئین‌نامه ابلاغی تعداد این مخازن تا خرداد ۱۴۰۰ باید به نصف برسد، از دیگر وظایف بازرسان سازمان بازرسی شهرداری تهران است.
وی محور بعدی وظایف این سازمان در این حوزه را نظارت بر اقدامات حمایتی معاونت امور اجتماعی و فرهنگی در خصوص کودکان زباله‌گرد و وضعیت معیشتی، بهداشتی، آموزشی و…آنان عنوان کرده بود.
زباله‌گردی پدیده‌ای با آسیب‌های اجتماعی و روانی
«شیلر کیخاونی» عضو هیأت مدیره انجمن روانشناسی اجتماعی ایران و مدرس دانشگاه به خبرنگار ایرنا می‌گوید که این پدیده در بسیاری از کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه رو به گسترش است و روز به روز شاهد حضور کودکان کم سن و بانوان در این حرفه هستیم؛ این پدیده علاوه بر زشتی بصری که دارد پدیده‌ای دلخراش است که با مشاهده آن هر شهروندی هیجان ناخوشایندی مانند غم را تجربه می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: متأسفانه به دلیل مشکلات اقتصادی و تعطیلی برخی از مشاغل به خاطر شیوع ویروس کرونا و درآمد ثابتی که این حرفه دارد باعث شده است که افراد بیشتری به تفکیک زباله گرایش پیدا کنند و این امر آسیب‌های اجتماعی بسیاری را در بعد فردی و اجتماعی به بار می‌آورد.
عضو هیأت مدیره انجمن روانشناسی اجتماعی ایران با اشاره به فراهم بودن زمینه زباله‌گردی، می‌گوید: حداقل درآمد برای زباله‌گردها بین ۶۰ تا ۸۰ هزار تومان عنوان شده است که این درآمد در مقابل کارگری که به صورت فصلی انجام می‌شود درآمد مناسبی است و باعث روی کارآمدن سایر کارگرها به این پدیده می‌شود.
کیخاونی ادامه می‌دهد: پدیده زباله‌گردی آسیب‌های متعدی به افراد مشغول در این کار از لحاظ جسمی و روانی می‌زند؛ افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند امکان دارد به خاطر ارتباط با زباله‌ها دچار بیمارهایی شوند و این بیماری را به سایر افراد جامعه انتقال دهند، همچنین این زباله‌گردها هنگامی که کیسه زباله‌ای را باز می‌کنند وقتی به شیء قابل بازیافت دست پیدا کردند، سایر زباله‌ها را رها می‌کنند که این امر نه تنها چهره شهر را ناخوشایند می‌کند بلکه شیرابه آن باعث آلودگی آب و خاک و تجمع حیوانات موذی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه محل زندگی زباله‌گردها عموماً در حاشیه شهرهاست، می‌گوید: این افراد اقدام به ایجاد گودهایی در حاشیه شهر کرده و در آنجا با شرایط نامناسب بهداشتی زندگی می‌کنند؛ همچنین این گودها مکانی برای ایجاد آسیب‌های اجتماعی مانند خرید و فروش مواد مخدر، سو استفاده جنسی و جسمی از کودکان، انحراف اخلاقی و… است.
این روانشناس اجتماعی بیان می‌کند: به دلیل اینکه این افراد در بسیاری از موارد مورد طرد قرار می‌گیرند و برخی شهروندان رفتارهای مناسبی با آنان ندارند، احساس دلبستگی به جامعه نمی‌کنند؛ در نتیجه خود را جزئی از جامعه نمی‌دانند و در مقابل آن احساس تعهد نمی‌کنند.
وی ادامه داد: این افراد در حین مقایسه‌های اجتماعی خود با سایر شهروندان احساس می‌کنند که مورد ظلم قرار گرفته‌اند و در نتیجه خشم و سرخوردگی را تجربه می‌کنند و در مواردی هم ممکن است دست به رفتارهای ضد اجتماعی و تخریب اموال عمومی بزنند.
تولید پسماند کمتر کمک به کودکان زباله‌گرد
این کارشناس تاکید می‌کند: لازم است راجع به حضور این قشر از شهروندان بازبینی شود و سایر شهروندان آنان را به عنوان بخشی از جامعه بپذیرند و رفتارهای همراه با احترام و پذیرش با این افراد داشته باشند؛ در همین راستا باید به شهروندان روش‌های تفکیک زباله از منزل را آموزش داد تا بتوانند زحمت این افراد را کمتر کنند، همچنین بر روی میزان تولید زباله ذهن آگاه‌تر باشند و تا حد امکان پسماندهای کمتری تولید کنند.
کیخاونی خاطر نشان می‌کند: با توجه به اینکه این پدیده یک تجارت سودمند است، مقابله با آن همکاری مسئولان و شهروندان را می‌طلبد؛ تدوین قوانین برای ممانعت از این کار و حمایت افراد آسیب‌پذیر که از سر ناچاری به این کار روی می‌آورند در کنار پذیرش و رفتارهای مناسب شهروندان عادی می‌تواند برای مقابله با این پدیده سودمند باشد.
اینها بخشی از دغدغه‌های مسئولان شهری و کارشناسان است که درصدد هستند تا شاید باری اندک از روی دوش کودکان زباله‌گرد بردارند و در این شرایط سخت کرونایی، جان سالم به در ببرند اما این داستان همچنان ادامه دارد...