معضل دیرین زباله در گیلان با قدوم منحوس ویروس کرونا موحش تر از پیش چنگ و دندان نشان می دهد. مساله ای که موجبات نگرانی متخصصان و صاحب نظران حوزه بهداشت و درمان و آموزش شده و لزوم اصلاح ساختار مدیریت پسماند شهری از مبداء تولید تا محل دفع را ضروری تر از پیش ساخته است.
هم اینک بر اساس آمارها روزانه افزون بر دو هزار تن زباله در مناطق شهری و روستایی گیلان تولید می شود که در این میان بیشترین تولید زباله در روز مربوط به کلانشهر رشت است.
در این میان ۲۲ مرکز دفن زباله در شهرستان های مختلف گیلان وجود دارد که به طور طبیعی این سایت ها باید مراکزی خاص با مشخصه های دفن استاندارد و دور از فضای زیست و طبیعت زیبا باشد اما امروز کمتر شاهد این امر هستیم.
پسماندهای کرونایی دردی مضاعف بر دل محیط زیست
بیماری ناشی از ویروس کرونا (کووید۱۹) یک مشکل جهانی و ملی است و در ماهها و بخصوص روزهای اخیر افراد بسیاری را درگیرخود کرده است و خانواده های زیادی هم سوگوار عزیزان خود شده اند.
این بیماری در طی بیش از ۹ ماه حضور، مراجعات به بیمارستانها را افزایش داد و عواقب این امر تولید میزان بسیار بالای پسماندهای بیمارستانی و عفونی آلوده به انواع ویروس ها از جمله کرونا شد. پسماندهایی که حاوی میکروارگانیسمها، پاتوژنها، عوامل بیماری زا و ویروس کروناست، ویروسی که ماندگاری بالایی نیز بر روی سطوح دارد و همراه تجهیزات انتقال پسماند، کارگران، شیرابه تولیدی و گرد وخاک انتقال می یابد.
دکتر سارا فرج بستی، متخصص داروسازی بالینی در این زمینه گفت : معضل پسماند در گیلان که قبل ازکرونا، مدیریت آن دچار بحران و مشکل بود با آمدن کرونا مضاعف شد و پسماندهای تولیدی توسط خانوارهای مبتلا به کرونا و مراکز درمانی به مکانهای دفن پسماند منتقل شد.
وی با اشاره به این که مکانهای دفن غیربهداشتی زباله در گیلان در مجاورت آبهای سطحی، رودخانه ها، تالابها و ساحل دریاست که قابلیت انتقال به افراد را نیز فراهم می سازد، توصیه کرد : خانواده های مبتلا به کرونا برای جلوگیری از انتشار ویروس تمامی پسماندهایی که در تماس با بیمار کرونایی بوده را داخل پلاستیک های سربسته قراردهند تا این پسماند ها پخش نشود.
وی تاکید کرد: همچنین بیمارستانها با روشهای مدیریت پسماند نظیر زباله سوزی، بی خطرسازی، اتوکلاو، بی خطرسازی با گندزدایی شیمیایی و مایکروویو این گونه پسماندها را امحا یا بی خطر کنند.
این متخصص اظهار داشت: شهرداری نیز در محل دفن با استفاده از آهک این گونه پسماندهای بی خطرشده را مدیریت و بی اثر و از پخش آن در محیط جلوگیری کند و همچنین به شهرداری ها پیشنهاد می شود از زباله سوزهای کوچک مقیاس (یک تن درساعت) برای مدیریت پسماندهای عفونی و کرونایی استفاده کنند.
تمهیدات شهرداری رشت برای روزهای کرونایی
رییس سازمان مدیریت پسماند شهرداری رشت درباره اقدامات و برنامه های شهرداری برای مدیریت پسماند به ایرنا گفت : با پخش زباله توسط زباله گردها بیماری و ویروس در آن محدوده پخش شده و تاثیر بسیار زیادی در انتقال آلودگی خواهد داشت.
محمد باقر بشر دانش اظهار داشت: آموزش لازم توسط عوامل سازمان و نیروهای آموزشی شرکت های رفت و روب صورت پذیرفته است و ناظران سازمان در مناطق پنجگانه شهر اجرای بهداشتی این مهم را پیگیری می کنند.
وی افزود:سطل های جمع آوری زباله و ماشین آلات ضدعفونی و تمامی نیروهای پاکبان جهت جمع آوری و نظافت شهری به لوازم بهداشتی شامل ماسک، دستکش وعینک مجهز شدند.
بشر دانش در ادامه ضد عفونی معابر ایستگاه های تاکسی و اتوبوس و سایر مکان های شهر توسط شرکت های رفت و روب را از دیگر اقدامات انجام شده توسط شهرداری عنوان کرد.
به گفته وی، زباله های عفونی و بیمارستانی در بیمارستان های دارای اتوکلاو بی خطرسازی می شوند و پس از بی خطرسازی در کیسه های مشکی مختص زباله های عادی توسط شهرداری جهت دفن در دفنگاه در مکان مجزا انتقال می یابد.
وی تصریح کرد: همچنین بیمارستان ها و واحدهای درمانی فاقد دستگاه اتوکلاو با دو شرکت خصوصی مورد تائید دانشگاه علوم پزشکی استان قرارداد دارند و زباله های آنها پس از بی خطرسازی با رعایت تمامی دستور العمل های ابلاغی در محل مخصوص، دفن بهداشتی می گردند.
بشر دانش در خصوص نحوه جمع آوری و دفن زباله های تولیدی توسط بیماران کرونایی اظهار داشت: تمامی زباله های تولیدی باید به صورت مجزا جمع آوری و به محلی که مرکز بهداشت جهت بی خطرسازی معرفی می نماید، انتقال داده شود تا بی خطرسازی شده و پس از تحویل از مراکز مورد تائید دانشگاه علوم پزشکی دفن بهداشتی آن صورت پذیرد.
این در حالی است که شهردار رشت اخیرا در ملاقات با نمایندگان مجلس گیلان اذعان داشت : شهرداری به تنهایی قادر به مدیریت پسماند رشت و مرکز دفن سراوان نیست و نیاز به همکاری سازمانهای متولی دارد.
سید محمد احمدی با اشاره به این که روزانه حدود یکهزار و ۲۰۰ تن زباله در سراوان دفن می شود خواستار مساعدت ویژه نمایندگان مجلس جهت تامین اعتبار لازم برای دستگاه زباله سوز شد.
زباله های آلوده به ویروس باید بی خطرسازی شوند
دانشگاه علوم پزشکی نیز در خصوص اقدامات، آموزشها و توصیه هایش در خصوص مدیریت پسماند در شرایط پاندمی کرونا به این اعلامیه کوتاه بسنده کرد : طبق قانون مدیریت پسماند و آئین نامه اجرایی آن، وزارت بهداشت و به تبع آن مراکز بهداشت شهرستانها اقدام به آموزش متصدیان اماکن عمومی، مراکز تهیه، توزیع و فروش مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی شهری و روستایی و همچنین کارکنان شاغل در بیمارستانها و مراکز درمانی اعم از کارشناسان و نیروهای خدماتی نموده و می نمایند و در این شرایط همه گیری این ویروس از طریق آموزش مجازی و غیرحضوری همچنان در حال انجام است و با توجه به شرایط فعلی ماسکها و دستکشها در صورت آلوده بودن جزو پسماندهای عفونی محسوب شده که باید ابتدا بی خطر شوند و سپس تحویل شهرداری‌ها گردند.
در یان مطلب تاکید شده است : در حال حاضر تمامی بیمارستانهای تحت پوشش دانشگاه دارای دستگاههای بی خطر سازی پسماندهای عفونی می باشند و برای دیگر مطب‌ها و کلینیکها ۲ شرکت بی خطر سازی پسماندهای عفونی دارای مجوز در حال فعالیت هستند.
تنها از شهر رشت روزانه حدود ۶۰۰ تن زباله به دفنگاه انتقال می یابد که ۵۲۰ تن آن زباله شهری توسط شهروندان و حدود ۶۰ تن آن از شرکت ها و حدود ۲۰ تن دیگر زباله عفونی بیمارستان ها و کشتارگاه ها است.
آموزش ها و اقدامات ناکافی است
ابوعلی گلزاری، دکتری مهندسی محیط زیست دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی امیرکبیر در این خصوص به ایرنا گفت: شیوه فعلی مدیریت پسماند قطعا قابل قبول نیست؛ کل پسماندهای تولیدی در گیلان حدود دو هزار تن است که متاسفانه مدیریت پسماند درستی نداریم و اکثرا رهاسازی پسماند در گیلان را شاهدیم.
وی با بیان این که نمونه مدیریت پسماند در گیلان همین وضعیت ریختن زباله در سراوان است، تاکید کرد: قطعا باید پسماندها تفکیک می شد ولی ما در روزهای خوب خود تفکیک نداشتیم در آن روزها باید زیرساخت ایجاد می شد و برای چنین شرایطی شهرداری باید برای افراد آلوده به ویروس سطل تفکیک جداگانه ای می گذاشت که این پسماندها کاملا جداگانه جمع آوری و بی خطرسازی می شد.
وی متذکر شد: اگر زیرساخت تفکیک را نداشته باشیم در این روزهای بحرانی و حساس با مشکل مواجه می شویم و امروز می دانیم ویروس کرونا ماندگاری روی سطح دارد، روی کارتن و مقوا بالاتر از ۱۲ ساعت روی برخی سطوح شش تا هشت ساعت و از این رو اگر یک خانواده در یک ساختمان مبتلا باشد می تواند به راحتی این آلودگی را در کل ساختمان پخش کند.
دکتر گلزاری اظهار داشت: پسماند خانواده های دارای بیمار و پسماندهای بیمارستانی به منظور عدم نفوذ به محیط اطراف باید در کیسه های جدا و دو لایه ریخته و کاملا جداگانه جمع آوری و منتقل شود.
وی افزود : بهترین روش در بیمارستان ها بی خطرسازی توسط اتوکلاو است اما واقعیت این است که این روزها به خاطر بالا بودن میزان پسماندهای بیمارستانی مدیریت درستی روی آن صورت نمی گیرد.
وی افزود: ضمن آنکه امروزه شاهدیم خانواده ای که فرد مبتلا به کرونا دارد پسماندهایشان را بیرون می گذارد و با بقیه پسماندها مخلوط می شود و آلودگی از همان منطقه به فردی که پسماند را بر می دارد، مسیری که پسماند برده می شود و پس از آن با شیرابه تولیدی به خاک و آب راه می یابد، منتقل می گردد.
به گفته وی، پسماندهای بیمارستانی نیز به پنج دسته تقسیم می شوند؛ پسماندهای عفونی و زباله های پاتوبیولوژیکی، زباله های تیزمثل سوزن و سرنگ که نحوه مدیریت آنها متفاوت است، زباله های دارویی داروهای تاریخ مصرف گذشته و مواد شیمیایی که مدیریت تک تک آنها با هم متفاوت است.
وی گفت : در بیمارستان ها یک سری پسماندهای عادی تولید می شود مثل غذای پرسنل، کاغذ اما باید توجه داشت که حتی پسمانده غذای بیماران ناقل ویروس ها و آلودگی است.
این استاد مهندسی محیط زیست در مورد نقش رسانه ها در خصوص مدیریت پسماند گفت : بیشترین نقش را صدا و سیما به دلیل گستردگی مخاطبان می تواند ایفا کند اما متاسفانه رسانه ملی آموزشهای کافی و مفید در مورد مدیریت پسماند و حفظ بهداشت محیط ارائه نمی دهد فقط می گوید ماسک بزنید اما آموزش های کافی برای این که ماسکها و دستکشها و سایر زباله های آلوده را چگونه دفع کنیم ارائه نمی دهد و در نتیجه کنار خیابان ها، اطراف پمپ بنزین ها مقدار زیادی ماسک و دستکش ریخته و ماسکهایی که در جاهای مختلف پخش شده است.
وی با اشاره به اینکه هر چند برخی سمن های محیط زیستی به موضوع ورود کرده اند، افزود : در واقع باید آموزش های صحیح در این رابطه به مردم ارائه شود و همه بخش ها جدای از دستگاه های متولی، نقش رسانه ها و سمن ها هم قابل توجه است.
دکتر گلزاری با بیان این که سمن های محیط زیستی، علاقمند و دغدغه مند هستند خاطرنشان کرد: این کافی نیست بلکه سمن ها باید با ارتقای دانش خود و مجموعه شان و الگوبرداری از سمن های موفق در سطح جهان با توجه به منطقه خود آموزشهای مفید و کاربردی مستمر بگذارند.
البته سمن ها در زمینه فرهنگسازی برای مدیریت مناسب پسماندهای خانگی ، تفکیک از مبداء و بازیافت اقدامات خوبی انجام داده اند که بعنوان نمونه می شود از تلاشهای بانو غله زاری از انجمن طرفداران توسعه انزلی برای جمع اوری پسماندهای کاغذی و فروش آن با نیت خرید کتاب و تجهیز کتابخانه های شهرستان ، پویش جمع اوری در بطری پلاستیکی برای خرید صندلی چرخدار برای نیازمندان توسط سمن خیرین جوان تالش اشاره کرد .
تلاشهایی که نویدبخش موثر بودن فعالیت سمن ها در زمینه آموزش مدیریت پسماند خاصه در شرایط بحرانی کنونی است.
نیاز به مراکز تحویل زباله های ویروسی و آموزش های موثر
نسیم طواف زاده مدیر عامل موسسه محیط زیستی سبزکاران نیز به مشکل نبود سیستمی برای جمع آوری زباله های عفونی و آلوده به ویروس از سطح شهر و فقدان آموزش کافی توسط رسانه ملی بعنوان دو مساله مهم اشاره کرد .
وی افزود : برخی از بیماران کرونایی در منزل قرنطینه و دوران بیماری را می گذرانند که مطمئن نیستم که خانواده ها بدانند که این پسماند باید جداگانه جمع آوری و دفع شوند و تازه اگر بدانند در صورتی که جداگانه هم در یک پلاستیک بگذارند به صورت یکنواخت توسط شهرداری جمع شده و به مراکز دفع برده می شود که این خود مساله ساز است و مراکزی برای تحویل پسماندهای بهداشتی وجود ندارد، یعنی به نظرم نمی توانیم در حال حاضر و با امکانات کنونی انتظار خیلی جدی از شهرداری ها و دهیاری ها داشته باشیم .
وی اظهار داشت : شهرداری ها و دهیاری ها نیز برنامه عملی روشنی برای پسماندهای آلوده به ویروس ندارند و از سوی دیگر شهروندان هم در خصوص پسماند نوع سوم اطلاعات ندارند و دقتی نیز برای این تغییر رویکرد در تفکیک پسماند ندارند . یعنی در بهترین حالت زباله های خانگی آلوده خواهیم داشت که از حجم و میزان آلودگی اطلاعات دقیقی نداریم .
این فعال محیط زیست افزود:رسانه ملی نیز آموزش کافی نمی دهد و از طرف دیگر به دلایل مختلف مخاطبان زیادی هم ندارد . به نظر می رسد که نیاز به بازتعریف این وضعیت داریم و می بایست تغییرات اساسی در رویکرد آموزشی در رسانه ها داشته باشیم .
آنچه مسلم است حل معضل دیرینه زباله در گیلان نیازمند همراهی و همکاری همه جانبه مردم و متولیان است، آموزش صحیح و مستمر، فراهم کردن زیرساختها، نظارت بر عملکرد متولیان جمع اوری زباله در شرایط بحرانی این روزها بیش از پیش حائز اهمیت است.
گیلان، پردیس ایران است. خطه ای که نه تنها گردشگاه محبوب مردم ایران بلکه تولید کننده اقلام مهم غذایی چون برنج، چای، ماهی و زیتون است. بی توجهی به سلامت این منطقه، غفلت از سلامت ایران است.
آلودگی ناشی از دفع نامناسب زباله بی شک دامن گیر همه ماست، شاید کرونا هشداری باشد برای این که خطر عدم مدیریت صحیح پسماند را جدی بگیریم.