یکی از رویدادهایی که همواره در میانۀ آذر و اواخر پاییز علاقمندان به سینمای مستند و تجربی را گردهم آورده و فضایی برای تماشای جدیدترین آثار سینمایی در حوزه مستند را محقق می‌ساخت سینما حقیقت بود؛ سینمایی که محفل فیلم‌ها و فیلمسازان مستند بود و فرصتی برای صحبت از آثاری که در سال‌های اخیر همواره حرفی برای گفتن داشتند.
اما مانند تمام ابعاد زندگی در تمام دنیا که در یک سال گذشته مختل و دچار برهم خوردن تعادل شده است، «سینما حقیقت» به عنوان مهمترین رویداد حوزه مستند در ایران هم از این ویروس بی‌نصیب نماند.
بر این اساس مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سازمان امور سینمایی کشور، چهاردهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران «سینماحقیقت» را به دبیری محمد حمیدی مقدم، در آذرمـاه ۱۳۹۹ و با توجه به شیوع جهانی بیماری کووید ۱۹ بصورت مجازی و نمایش برخط (آنلاین) برگزار خواهد کرد.
در این میان بسیاری از چهره‌های شناخته شده در حوزه ساخت و تولید فیلم مستند از این شکل برگزاری جشنواره (آنلاین) استقبال کرده و با تعبیری چون «موجب رونق روزافزون و تحول فرهنگی» و «کاری درست» از آن یاد می‌کنند؛ در هر صورت موضوعاتی چون تولید فیلم‌های مستندی که پیش از شروع کرونا و پس از آن ساخته و امروز تجمیع شده و هنوزی فرصتی برای اکران نیافته‌اند (چراکه مهمترین فرصت اکران آنها در جشنواره حقیقت بوده است) را نه می‌توان و نه باید از نظر دور ساخت.
ضمن این که زندگی در جریان است و باید که این جریان را پذیرفت و با حفظ ملاحظات با آن همراه شد.
برگزاری آنلاین (برخط) رویدادهای سینمایی بهترین راه بقای آنها در روزهای قرنطینه و کرونا
هوشنگ گلمکانی دبیر شورای نویسندگان ماهنامه سینمایی «فیلم» برگزاری آنلاین چهاردهمین دوره جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» را استفاده از امکان موجود در شرایط کرونا دانست و گفت: اگر جشنواره‌ای سینمایی نمی‌تواند در شرایط کرونا به شکل حضوری برگزار شود، باید از امکان برگزاری آنلاین استفاده کند، حتی اگر تاثیرش از برگزاری حضوری آن کمتر باشد.
فیلم دیدن، هم می‌تواند جمعی باشد و هم فردی. گرچه سینما رفتن به عنوان یک آیین جمعی شناخته شده است و خیلی‌ها معتقدند که تماشای فیلم به شکل دسته‌جمعی تاثیر بیشتری دارد، اما سال‌هاست خیلی از سینمادوستان در خانه فیلم نگاه می‌کنند. فضای تکنولوژی جدید و اینترنت این امکان را فراهم کرده که مردم در خانه و به تنهایی فیلم ببینند. برای همین سینما رفتن نسبت به گذشته کمتر شده، اما جشنواره وضعیتش فرق می‌کند.
کارگردان مستند گنگ خواب‌دیده ادامه داد: جشنواره اصولاً آیینی جمعی است و یکی از خاصیت‌هایش این است که علاقه‌مندان و دست‌اندرکاران سینما در جشنواره باهم به شکل حضوری و رودررو ملاقات کنند.
دبیر شورای نویسندگان ماهنامه «فیلم» با تاکید بر این که الان در وضعیت اضطراری و پیش‌بینی نشده هستیم، یادآور شد: در این شرایط کرونایی یا باید فعالیت‌های هنری و جشنواره‌ای به‌طور کلی تعطیل شوند یا از امکان موجود استفاده کنیم، حتی اگر تاثیر مطلوب و صد در صدی نداشته باشد. در مورد سینما هم اینطور است که خیلی‌ها می‌گویند اکران آنلاین به درد نمی‌خورد و باید فیلم در سینما نمایش داده شود، اما خب نمی‌شود.
همه قبول دارند که اکران سینمایی بهتر است و اکران آنلاین تاثیر، خاصیت و درآمد اکران پرده‌ای را ندارد، اما چه کار می‌شود کرد؟ در این وضعیت کسی مقصر نیست. زندگی ادامه دارد و باید از امکان موجود استفاده کرد. بنابراین اگر یک جشنواره سینمایی نمی‌تواند در شرایط کرونا به شکل حضوری برگزار شود، باید از امکان برگزاری آنلاین برای آن استفاده کرد، حتی اگر تاثیرش از برگزاری حضوری بسیار کمتر باشد.
برگزاری ترکیب زنده و آنلاین جشنواره برای سال‌های آینده فکر خوبی است
پیروز کلانتری مستندساز و منتقد سینمای مستند معتقد است که جشنواره‌های آنلاین امکان تاثیر فراگیرتر واقعه را افزایش می‌دهند و برای موفقیت در این شکل از برگزاری باید پیرامون سراسری شدن آن تبلیغ کرده و دوستداران سینمای مستند را با این حرکت همراه کرد.
این مستندساز باسابقه درباره برگزاری آنلاین جشنواره «سینماحقیقت» گفت: آنلاین برگزار کردن جشنواره موجب می‌شود تا فضا و مراوده با مخاطب، نه لزوماً کمتر اما کم‌ملات‌تر شود. مگر اینکه از حالا روی شیوه برگزاری این جشنواره تبلیغ شده و امکان حضور و حرکت فعال مخاطب در این فعالیت فراهم شود.
یک امکان جالب و تازه برگزاری آنلاین جشنواره، جدا از دیده شدن فیلم‌ها در همه جای ایران، شرکت روزانه مخاطبان فیلم‌ها برای ابراز نظر درباره آثار در طول جشنواره است. از نمره دادن به فیلم‌ها گرفته تا ابراز نظر کوتاه در فضاهای ایجاد شده برای این آثار. پاییز سال ۱۳۹۵ و در طول برگزاری جشنواره «سینماحقیقت» من در گروه تلگرامی تازه‌تاسیس، چنین فضایی ایجاد کردم و بازخورد بسیار مثبتی گرفتم.
کارگردان مستند واریته بلوچی در ادامه بیان کرد: امکانات و نیروی جشنواره باید بتواند به دستاورد بسیار بالاتری در این باب برسد. مثل هر اتفاق دیگری، این‌جا هم شور و شرر و لطف باهم‌باشید فضای زنده را از دست می‌دهیم، اما در عوض امکان حضور و تاثیر فراگیرتر واقعه را به دست می‌آوریم.
برگزاری ترکیب زنده و آنلاین جشنواره برای سال‌های آینده فکر خوبی است. هم از هزینه برنامه‌های نمایش فیلم در استان‌ها و شهرها می‌کاهد و هم اینکه جشنواره به مخاطب گسترده‌تری گره می‌خورد.
کارگردان مستند پیرها اگر نباشند ادامه داد: مهم این است که یک مدیریت کارآ و نوجو بتواند اهمیت جشنواره را به مخاطبان غیر تهرانی بباوراند. در واقع فکر نمایش، شو و زرق و برق نباشد و به طرح فعالیت‌های عامه‌پسندانه نیفتد. او باید این امکان را فضایی مناسب برای مرواده و رفت و آمد با مخاطب ببیند و نه انتقال یک‌سویه برنامه‌هایی کپسول‌شده به آنها و همچنین بی‌توجه به کارآیی و جذاب بودن حضور و فعالیت خود مخاطبان و اضافه کردن بار کیفی جشنواره. او باید از راه ایجاد یک رابطه دو سویه با مخاطب عمل کند.
کارگردان مستند تهران، چند درجه بشتر درباره اختصاص بخشی برای نمایش آثار مربوط به کرونا در چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» گفت: راه تاثیر مناسب و مداوم این نوع تولیدها درباره موضوع‌های خاص را اول و اول باورمندی و دغدغه داشتن نهاد برپاکننده چنین فعالیت‌هایی به کاری که می‌کنند، می‌دانم؛ نه اینکه صرفاً پی یک مناسبت یا مُد یا نمایش توجه، و نه توجه عمیق، بلکه پز توجه دادن، بی‌آنکه باور لازم وجود داشته باشد و در پی‌اش فهم آن موضوع، تحقیق و توجه به نکات خاص آن برای تاثیر خاص در دوره خاص راه بیفتد و حاصل بدهد باشیم.
برگزاری آنلاین چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» در تزریق امید به جامعه بسیار موثر خواهد بود
محمد پویا دکترای تخصصی بیوتکنولوژی پزشکی و عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران که علاوه بر فعالیت در حوزه سلامت، تجربه بازی در نمایش‌های مختلف را دارد، نیز با اشاره به اهمیت برگزاری رویدادهای هنری در شرایط امروز که موجی از افسردگی بر جامعه حاکم است گفت: در شرایط امروز که جامعه به سمت افسردگی رفته و هیچ کار کارشناسی برای این اتفاق صورت نگرفته است، برگزاری جشنواره‌های هنری می‌تواند در روحیه‌بخشی به افراد جامعه موثر باشد. اگر تبلیغ خوبی انجام و به دنبال آن استقبال مناسبی صورت بگیرد، برگزاری آنلاین چهاردهمین جشنواره «سینماحقیقت» در تزریق امید به جامعه بسیار موثر خواهد بود.
زمانی که جشنواره به صورت فیزیکی برگزار می‌شد شاید بسیاری از مردم حوصله نمی‌کردند به سینما مراجعه کنند، اما برگزاری آنلاین کمک می‌کند تا افراد بدون اینکه نیاز به حضور در سینما داشته باشند، در منزل خود و به راحتی در جشنواره «سینماحقیقت» شرکت کنند. در واقع مخاطبان جشنواره از این طریق بسیار گسترده‌تر خواهند شد. البته امیدوارم تبلیغات خوبی در این زمینه صورت گیرد تا مردم با نحوه برگزاری جشنواره آشنا شوند. سینمای مستند در هر حال در دل خود نوعی از آموزش را دارد و معمولا فیلم مستند ساخته می‌شود تا مخاطب را به فکر وادارد. این ویژگی فیلم‌های مستند کمک می‌کند تا مخاطب با تماشای آن به رشد فکری و سلامت روان خود کمک کند.
عضو هیات علمی انستیتو پاستور ایران، ساخت آثار مستند با موضوع کرونا را راهی برای ثبت تاریخی پاندمی کرونا دانست و توضیح داد: افزوده شدن بخش کرونا به این دوره از جشنواره بسیار می‌تواند در ثبت تاریخی این بحران موثر باشد. برای ثبت روزهایی که در آن قرار داریم هر چقدر هم فیلم ساخته شود، کم است. در همه جای دنیا این نیاز احساس می‌شود اما در کشور ما بسیار بیشتر است، زیرا علاوه بر بحران کرونا با مشکلات دیگری نظیر تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی درگیر هستیم.
با این شرایط دانشمندان در حال تحقیق و تلاش هستند. بسیاری از کشورها برای تحقیق هزینه نمی‌کنند و ترجیح می‌دهند دارو یا واکسن را به صورت آماده از دیگر کشورها تهیه‌کنند، در حالی که ما با وجود مشکلات به تحقیقات‌مان ادامه می‌دهیم. این مسئله مهمی است که باید ثبت تاریخی شود و سینمای مستند می‌تواند این کار را انجام دهد.
فیلمساز هنرمند است و هنرمند به واسطه نگاه شهودی که دارد، زمانی که تصمیم به ثبت اتفاق یا واقعه‌ای می‌گیرد با نگاه درست این کار را انجام می‌دهد. به همین جهت حتی اگر عمقی به مسئله نگاه نکند، آنچه که از سطح برداشته هم به دلیل نوع نگاه هنری که دارد، درست و متفاوت خواهد بود.
با آنلاین شدن جشنواره حقیقت می‌توان شاهد حضور گسترده‌تر تماشاگران بود
به گزارش روابط عمومی جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت، در متن یادداشت مسعود سفلائی نیز آمده است: در روزهای اخیر بحث استفاده از فضای مجازی و تبدیل تهدیدهای به وجود آمده به فرصت‌هایی تاثیرگذار به‌خصوص در عرصه فرهنگ، نه در ایران که در کل جهان بحثی مهم و چالش‌برانگیز شده است.
گروهی با تاکید بر حس و حال تماشاگری سینما، تماشای حضوری و جمعی فیلم را مقدم می‌شمارند و به هر نوعی تلاش در جهت حفظ ماهیت حضوری سینما دارند که البته تماشاگری و تماشای فیلم (خصوصاً به شیوه جمعی) از مهمترین خصیصه‌های سینما است.
وی ادامه داده است: اما آنچه اکنون با آن روبرو هستیم گونه‌ای تماشای عمومی و بازخوردهایی فراگیرتر حتی از پخش حضوری فیلم‌هاست. پلت‌فرم‌های گوناگون در جهان به نوعی در حال تعریف نوع جدید از تماشاگری سینما هستند که خواه و ناخواه مجبور به پذیرفتن آن هستیم؛ جایی که اتفاقاً عرصه برای انواع دیگر سینما چون سینمای غیر داستانی، سینمای مستند و سینمای کوتاه بازتر و به واسطه نوع تعامل تماشاگر در تماشای شخصی فیلم‌ها، تاثیرگذارتر نیز می‌تواند باشد.
جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت به نوعی محبوب‌ترین جشنواره‌ها در میان سینماگران مستند ایران در این سال‌ها بوده است. یکی از این جذابیت‌ها، آمار بسیار خوب مخاطبان این جشنواره از گروه‌های مختلف اجتماعی بوده‌اند. حال به نظر می‌رسد با آنلاین شدن جشنواره و با اتخاذ راهکارهایی مناسب برای گسترده‌تر کردن دامنه تماشاگران به‌خصوص برای خارج از تهران، بتوان حضور این گروه‌ها را گسترده‌تر از قبل هم شاهد بود.
وی می افزاید: از سوی دیگر جشنواره آنلاین فرصت بسیار خوبی را برای سینمای مستند فراهم خواهد کرد تا در تعطیلی فعلی جشنواره‌ها که عموماً تاکید بر آثار داستانی داشتند، مجدد قدرت و اهمیت خود را در به چالش کشیدن تماشاگران و جذب علاقه به این نوع ارزشمند سینما نشان دهد؛ جایی که می‌توان تماشاگری فیلم مستند را به شیوه درست آن شاهد بود.
به نظرم تصمیم بر برگزاری آنلاین جشنواره از همان ابتدای فرآیند شکل‌گیری جشنواره در دوره جدید و تاکید بر این امر نشان از آینده‌نگری خوب شورای سیاست‌گذاری و دبیر جشنواره دارد و امید دارم تا با الگو گرفتن مناسب از سایر تجربه‌های جهانی، همچون همیشه جشنواره‌ای دوست‌داشتنی و محبوب برای سینماگران ایرانی در راه باشد. جشنواره‌ای که به نظرم حالا اتفاقاً گسترده‌تر از قبل هم می‌تواند باشد، در سراسر ایران زمین و حتی حوزه‌های بین‌المللی.
با انرژی خوب دست‌اندرکاران همیشگی این جشنواره و مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، قطعاً تجربه‌ای خوب در راه است؛ تجربه‌ای که در هر شکل ارزشمند است.