با تبیین اهمیت و نقش ژئوپلتیکی دریا مشخص می شود که کشور جمهوری اسلامی ایران در ایفای نقش در صحنه دریا از جایگاه برجسته ای برخوردار بوده و می تواند نقش تاثیرگذاری داشته باشد که این مهم مرهون و وامدار، رشادت دریادلان در هشت سال دفاع مقدس بوده است، بنابراین در سیاست های کلان دفاع کشور توجه ویژه به نیروی دریایی ضرورتی اجتناب ناپذیر بوده که این مهم در اسناد بالادستی شامل سند چشم انداز، قانون اساسی و قانون آجا به روشنی تصریح و تبیین شده است. نیروی دریایی در کنار دیگر نیروهای مسلح نقش اساسی در حفاظت و صیانت از منابع، منافع و امنیت ملی کشور را در مرزهای آبی و دریا به عهده دارد.
در جهت تحقق چشم انداز کشور و مواد مصرحه در قانون اساسی و قانون آجا، نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با هدف جامه عمل پوشاندن به سیاست بازدارنگی و دفاعی و توسعه دریایی، تحول عظیمی را در تدوین دکترین و راهبردهای عملیاتی خود در جهت دستیابی به یک اقتدار پایدار دریایی برنامه ریزی کرده است، این نیرو تحقیقات گسترده ای را در حوزه پرورش نیروی انسانی کارآمد و به کارگیری تجهیزات و تسلیحات مناسب انجام داده و توانسته است که همواره در برقراری امنیت خطوط مواصلات دریایی خلیج فارس، دریای عمان و شمال اقیانوس هند به صورت مستقیم و غیرمستقیم نقشی فعال و موثر داشته باشد. جهت استمرار حضور مقتدرانه در دریا ضرورت دارد که نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران دارای یک الگوی مناسب برای طراحی و تدوین راهبردهای عملیاتی خود، چگونگی و جایگاه مولفه ها و عوامل تاثیرگذار بر چنین الگویی و تعیین روابط میان آنها باشد تا در تراز با فرمایشات مقام معظم فرماندهی کل قوا، دریا نه تنها محدودیتی برای اعمال اقتدار دریایی ما در منطقه ایجاد نکند بلکه زمینه مناسبی را برای انجام ماموریت های راهبردی در چارچوب امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و توسعه مشارکت در امور مختلف در کشورهای مسلمان و دوست در منطقه و مناطق مورد نظر ایجاد کند. نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با طراحی برنامه های راهبردی تاکنون توانسته است، دستاوردها و توفیقات زیادی را برای کشور چه در بخش حضور در حوزه ماموریت جدید تا دریای مدیترانه و اقیانوس آرام و چه در بخش اعمال سیادت دریایی و حفظ امنیت برای خطوط مواصلاتی تجاری و مبارزه با دزدان دریایی و ... کسب کند.(۱)
عملیات مروارید، نماد اقتدار سپید جامگان نیروی دریایی
نیروی دریایی به عنوان ارگانی قدرتمند، همگام با رزمندگان اسلام در نبردهای زمینی و هوایی کشورمان طی این هشت سال حماسه آفرید که یکی از این عملیات های پرافتخار عملیات مروارید بود که در هفتم آذر ۱۳۵۹ خورشیدی به مرحله اجرا درآمد که در جریان آن نیروی دریایی کشورمان موفق شد، پایانه های نفتی «البکر و الامیه» واقع در اروندرود را از دشمن باز پس گیرد. در جریان این نبرد نابرابر سپیدجامگان نیروی دریایی افزون بر نابودی بزرگترین پایانه صدور نفت منطقه، از توان نظامی رژیم بعث در دریا به شدت کاستند؛ رویدادی که خود مقدمه ای برای گشایش های بعدی در پهنه دریا شد.
کشور جمهوری اسلامی ایران که به تازگی طعم استقلال و آزادی را چشیده بود با دسیسه‌های مختلف استکبار جهانی مواجه شد که یکی از آنها درگیری‌های مرزی بود. در این فضا، دشمن توطئه انحلال ارتش را بر سر زبان ها انداخت اما با دوراندیشی امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، این توطئه خنثی شد و از آن به بعد، استکبار جهانی به سمت تحریک صدام برای حمله به ایران پیش رفت با این هدف که خلیج فارس و به خصوص تنگه هرمز را در اختیار بگیرد، چون می‌دانست که این تنگه برای صادرات نقطه‌ای راهبردی محسوب می‌شود و در صورت از دست دادن این تنگه، ۹۵ درصد صادرات کشور دچار اختلال جدی می‌شود اما نیروی دریایی که از پیش دست دشمن را خوانده بود، خطوط مواصلاتی آن را در اختیار گرفت و انهدام کامل نیروی دریایی عراق، قطع صادرات نفت این کشور و قطع راه‌های کمک استکبار به صدام را در دستور کار خود قرار داد.(۲)
در سپیده دم هفتم آذر ۱۳۵۹ خورشیدی، قهرمانان نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در لحظات نخستین عملیات مروارید، توانستند هفت ناوچه مدرن و اژدرافکن عراق موسوم به اوزا را در حوالی سکوهای نفتی «البکر و الامیه» که جنبه اقتصادی مهمی برای دولت عراق داشت، به قعر دریا بفرستند. در ادامه این عملیات، چند فروند دیگر از ناوها و قایق‌های دشمن توسط ناوچه همیشه قهرمان پیکان نابود شدند و تعدادی از بالگردهای دشمن نیز که از ناوهای خود پشتیبانی می‌کردند، ساقط و چندین فروند از هواپیماهای جنگنده دشمن توسط تیزپروازان نیروی هوایی و ناوچه قهرمان پیکان سرنگون شدند و بسیاری از نفرات دشمن که بر روی ناوها و ناوچه‌های جنگی خود مستقر بودند به هلاکت رسیدند و بسیاری خود را تسلیم نیروهای ایرانی کردند و سکوهای نفتی «البکر و الامیه» به دست نیروی دریایی ایران افتادند. قهرمانان ناوچه همیشه جاودان پیکان همچنین در حوالی محل اصلی درگیری توانستند ۲ فروند بالگرد و یک فروند هواپیمای میگ عراقی را در دریا سرنگون کنند.
در این عملیات پیروزمند که با همکاری تیزپروازان نیروی هوایی انجام شد، ضرباتی سنگین بر پیکره نیروی هوایی و دریایی عراق وارد شد به طوری که رژیم بعث هیچگاه نتوانست از اثرات این شکست رها شود. انهدام ناوچه‌های دشمن، انهدام ۲ ترمینال نفتی عراق و شکار موشک‌های «کرم ابریشم» که به سمت ایران شلیک می‌شدند، از جمله نتایج عملیات مروارید بود. عملیات مروارید و دیگر عملیات‌های مشابه در تاریخ جنگ‌های معاصر نمونه نداشته و ندارد، این در حالی است که نیروی دریایی ارتش در زمان بعد از انقلاب، در فضای بازسازی خود بود.
سرانجام پس از ساعت‌ها نبرد بی‌امان، هنگام ظهر، در حالی که دلاورمردان نیروی دریایی، آخرین گلوله‌های خود را به سوی دشمن نشانه می‌رفتند، «ناوچه پیکان» مورد اصابت چند موشک قرار گرفت و با پرسنل شجاع خود در شمال خلیج فارس و در دل آب‌های گرم و نیلگون آن جای گرفت. نتیجه این نبرد آنچنان در روحیه نیروی دریایی دشمن اثر گذاشت که تا پایان جنگ، حرکت چندان مهمی در دریا از آن مشاهده نشد و در طول جنگ نیز فعالیت دریایی دشمن، با استفاده از هواپیماها و تجهیزات اهدایی شرق و غرب، از جمله جنگنده‌های «میراژ»، محدود به حمله ناجوانمردانه علیه هدف‌های غیرنظامی و بی‌دفاع از جمله کشتی‌های تجاری و نفتکش‌ها شده بود.
امام خمینی(ره) درباره رزم سلحشوران جان برکف نیروی دریایی در هفتم آذر فرمودند: «رویارویی نیروی دریایی ارتش با دشمن و آن همه افتخارات رزم، رشادت، شهامت و شهادت نشانه‌ای از اقتدار و اعتبار این نیروی بزرگ و سرافراز است.»
قهرمانان سرفراز عملیات موفق و پیروز مروارید چنان ضربات مهلکی بر پیکره نیروی دریایی دشمن وارد کردند که امید فتح جبهه دریا را در اندیشه و رویای صدام و سردمداران بعثی رژیم عراق به ناامیدی تبدیل کردند.
نقش پررنگ نیروی دریایی در اقتدار ملی
امروزه قدرت‌های بزرگ دریافته‌اند که عرصه دریاها به ویژه آب‌های آزاد و آبراه‌های بین‌المللی متصل به نقاط سوق‌الجیشی از ظرفیت‌های بالا و هزینه‌های کمتر در روند پیگیری اهداف راهبردی برخوردارند و یافتن شرایط رقابت در خصوص آن، می‌تواند نوعی پایداری در قدرت منطقه‌ای و جهانی را تضمین کند.
اسناد تاریخی ادوار مختلف تمدن و تاریخ ایران نشان می‌دهد که دریا سهم اساسی در توسعه قدرت، قلمرو، ثروت و رفاه ایرانیان داشته است. ایران در دوره‌های مختلف تاریخی از موقعیت و اهمیت استراتژیک برخوردار بوده و بدین دلیل به طور دائمی مورد طمع قدرت‌های بزرگ قرار گرفته و جایگاه خاصی در استراتژی‌های جهانی و منطقه‌ای آنان داشته است. یکی از مولفه‌های قدرت ملی، قدرت نظامی است و نیروی دریایی یکی از ارکان مهم قدرت نظامی به شمار می‌آید. نیروهای نظامی یکی از ۲ رویکرد عمده عملیاتی و راهبردی را در پیش می‌گیرند. مأموریت نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پس از تبیین آن به عنوان یک نیروی راهبردی و همچنین از آنجا که افزون بر تأمین اهداف نظامی، مسوولیت بسیاری از مسایل در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و تبلیغاتی در صحنه‌های داخلی و خارجی به این ارگان سپرده شده لازم است که به عنوان یک نیروی راهبردی علاوه بر درگیر بودن در مسایل نظامی با مسائل اقتصادی، سیاسی، تبلیغاتی نیز روبرو شود و به عنوان نماینده شایسته، موجبات ارتقای جایگاه نظام جمهوری اسلامی را در صحنه بین الملل فراهم آورد.(۳)
امروزه وظیفه و رسالت نیروی دریایی، جنبه بین‌المللی دارد. ناوگان شمال مأموریت دارد تا در دریای کاسپین از منابع و منافع جمهوری اسلامی در مرزهای آبی دفاع کند و با کشورهای همسایه نیز رفت و آمد داشته باشد و برای برقراری امنیت دریایی تلاش کند. ناوگان جنوب نیز در دریاهای جنوب و خلیج‌فارس ضمن دفاع از منافع جمهوری اسلامی ایران نقش تنش‌زدایی در روابط بین‌الملل و ایجاد امنیت بین‌المللی دارد. جایگاه نیروی دریایی در میان نیروهای مسلح به دلیل انجام مأموریت‌های ویژه در دریا و رویکرد بین المللی آن بسیار با اهمیت است و نیروی دریایی امروزه تنها یک نیروی نظامی نیست زیرا نیروی علمی و سیاسی و بین المللی نیز محسوب می شود.
برقراری امنیت دریایی ماموریت مهم نیروی دریایی
نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان متولی اعمال حاکمیت ملی در آب‌های ساحلی کشور، ماموریت برقراری امنیت دریایی در خطوط مواصلاتی دریایی کشور در جهت حراست از منافع حیاتی کشور در آب‌های سرزمینی، منطقه انحصاری اقتصاد و فلات قاره و دریاهای آزاد را به عهده دارد. این نیرو با برخورداری از ناوگان منسجم دریایی و گستردگی حوزه ماموریت از آب‌های داخلی تا آب‌های بین‌المللی نقش بی‌بدیل و موثری در اجرای کنوانسیون‌های ایمنی و امنیتی دریایی مصوب ایفا می کند.
با وجود اینکه کنوانسیون‌های دریایی مصوب سازمان بین‌المللی دریانوردی اغلب مشمول شناورهای نظامی نمی‌شود با این حال به دلیل اینکه شناورهای نظامی مظهر نظم دریایی و متولی کنترل تردد شناورهای موجود در آب های حاکمیتی کشور قلمداد می شوند، نیروی دریایی برخود لازم می داند همسو با دیگر ارگان‌های دریایی با آگاهی از ضوابط مندرج در متن این کنوانسیون‌ها و اعمال آخرین تغییرات، اصلاحیه‌ها و الحاقیه‌ها نقش موثری در اشاعه فرهنگ ایمنی دریانوردی در گستره ماموریت خود ایفا کند و در این راستا اقدامات و گام‌های موثری در جهت انطباق با استانداردهای قید شده در کنوانسیون‌های دریایی بردارد.
نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از انواع شناورهای جنگی در ابعاد، تناژ و کارایی حضور مقتدرانه و ایمن خود را در آب های سرزمینی و دریاهای آزاد نشان داده است. نیروی دریایی ارتش نیز با در اختیار داشتن شناورهای سنگین، ناوها، ناوهای موشک‌انداز و ناوشکن‌ها که برخی از آنها توانایی حمل بالگرد را نیز دارند، در منطقه دریای عمان و آب‌های آزاد و بین المللی به انجام مأموریت می‌پردازد. نیروی دریایی با اتکا به خدا و حفظ و توجه به سه نکته مهم یعنی ایجاد پایگاه‌ها و مناطق دریایی مهم، نیروی انسانی توانمند و آموزش دیده و به‌کارگیری تجهیزات به روز قادر است به هر تهدیدی در آب های ایران که از طرف بیگانگان تحمیل شود، پاسخ کوبنده دهد.(۴)
پی نوشت:
۱- ثروتی، محسن و مظلوم، علی، «راهنمای تدوین داکترین»، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۸۹.
۲- دانش آشتیانی، محمدباقر، «راهبرد ملی»، ماهنامه نگرش راهبردی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ۱۳۸۷.
۳- دشتی، محمد، امام علی (علیه السلام) و اخلاق اسلامی، موسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین (علیه السلام)، قم، ۱۳۷۹.
۴- راهبرد نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، مرکز مطالعات راهبردی نداجا، تهران، ۱۳۸۸.