به گزارش ایرنا، پژوهش های عراقی و مصری درباره مناسات دو جانبه نشان می دهند که شش دهه از تاریخ معاصر روابط دو جانبه بین بغداد و قاهره در ۲۰ سال اخیر روند آرام و روبه جلو داشته است.
دو کشور در دو دهه اخیر راهبرد مناسبات دو جانبه را بر سه اصل «مبارزه با تروریسم»، «توسعه همکاری های اقتصادی و تجاری» و «مشاوره های سیاسی» بنا نهاده اند.
انتظار می رود سفر کنونی «جمعه عناد سعدون » وزیر دفاع عراق به قاهره با هدف به حرکت در آوردن پرونده همکاری های نظامی، دیگر پرونده ها را نیز در بخش های اقتصادی و تجاری به جریان انداخته و بر کل روابط راهبردی دو کشور اثر بگذارد.
سرآغاز تنش در روابط معاصر عراق و مصر
در عرف سیاست راهبردی مصر، عراق به عنوان عمق عربی و اسلامی مصر تعریف شده، بر همین اساس با وجود فراز و نشیبی که این روابط در طول ۴۵ سال اخیر (تا سقوط رژیم صدام) شاهد بوده اما بحران های ناشی از جنگ ها، فرصتی برای بازگرداندن گرمی به مناسبات دو کشور بوده است.
به دنبال براندازی نظام سلطنتی در مصر در ۱۹۵۲ و تشکیل نخستین نظام ریاست جمهوری به رهبری «محمد نجیب»، مناسبات بغداد و قاهره در دوره معاصر با رویکرد نظامی، اقتصادی و سیاسی ترسیم شد.
بعد از شش سال از براندازی نظام سلطنتی مصر، نظام سلطنتی عراق نیز در ۱۹۵۸ با کودتای «عبدالکریم قاسم» از هم پاشید و نظام جمهوری در عراق شکل گرفت.
روابط مصر و عراق به دلیل گرایش های قومیت گرایانه عربی «جمال عبدالناصر» (دومین رییس جمهوری مصر) و گرایش های بلوک شرقی (کمونیستی) عبدالکریم قاسم دچار تیرگی شد.
سردی این روابط چندان دوام نیاورد و با کودتای ۱۹۶۳ و روی کار آمدن دولت قومیت گرای عربی «عبدالسلام عارف» در عراق دوباره رو به گرمی نهاد.
جنگ اکتبر۱۹۷۳؛ نقطه عطف اول روابط مصر و عراق
جنگ اکتبر ۱۹۷۳ به عنوان یکی از نقاط عطف مهم در مناسبات بغداد و قاهره یاد می شود زیرا عراق در این جنگ در کنار مصر و سوریه علیه رژیم صهیونیستی وارد جنگ شد و همین امر روابط دو کشور عربی را تقویت کرد اما متعاقبا توافقنامه سازش «محمد انور سادات» رییس جمهوری مصر با رژیم غاصب صهیونیستی در «کمپ دیوید» در ۱۹۷۶ مناسبات دو کشور را به تیرگی کشاند.
بغداد در پی این خیانت مصر، میزبان نشست معروف سران عرب در ۱۹۷۸ شد و طی بیانیه ای، توافقنامه سازش قاهره با تل آویو را محکوم کرد و از جمله کشورهای عربی بود که سفیر خود را از پایتخت مصر فراخواند.
جنگ تحمیلی هشت ساله؛ نقطه عطف دوم روابط دو جانبه
اعلام جنگ تحمیلی هشت ساله رژیم بعثی صدام علیه جمهوری اسلامی ایران در ۱۹۸۰ بهانه ای برای حمایت مصر در دوره «حسنی مبارک» از رژیم صدام شد و دو کشور دوباره به همین بهانه روابط خود را از سرگرفتند.
در عین حال، دو سال بعد از پایان جنگ تحمیلی علیه ایران و در نتیجه اشغال کویت توسط عراق در ۱۹۹۰، مصر در کنار ائتلاف بین المللی به سرکردگی آمریکا قرار گرفت و در نتیجه این سیاست، روابط دو کشور رو به تیرگی نهاد.
اشغال عراق در ۲۰۰۳؛ نقطه عطف سوم روابط دو جانبه
بعد از سقوط رژیم صدام در بهار ۲۰۰۳، مصر در پیشاپیش کشورهای عربی بود که از تشکیل نظام نوین حاکم بر عراق حمایت کرد و حسنی مبارک در ۲۰۰۴ «ایاد علاوی» نخست وزیر دولت انتقالی عراق را در قاهره مورد استقبال قرار داد.
این مناسبات جدید در نتیجه ربوده شدن و قتل «ایهاب شریف» سفیر مصر در بغداد در ۲۰۰۵ برای دوره کوتاهی به سردی گرایید اما قاهره در ۲۰۰۸ با اعزام یک هیات به سرپرستی وزیر امور خارجه وقت خود به بغداد و گشایش سفارتخانه اش در پایتخت عراق، روابط با بغداد را از سرگرفت.
وزیران امور خارجه دو کشور در سال بعد (۲۰۰۹) یادداشت تفاهم همکاری دو جانبه را امضا کردند و مصر در ۲۰۱۰ دو کنسولگری یکی در اربیل و دیگری در بصره گشایش کرد.
جنگ داعش (۲۰۱۴ -۲۰۱۷) نقطه عطف چهارم روابط دو جانبه
موضع مثبت مصر در حمایت از اقدامات دولت عراق در جنگ با گروه تروریستی داعش از جمله نقاط عطف دیگری است که در بغداد همواره از آن به نیکی یاد می شود.
متعاقب این موضع قاهره در جنگ با داعش بود که «عبدالفتاح السیسی» رییس جمهوری مصر در ۲۰۱۴ «خضیر الخزاعی» معاون رییس جمهوری و در ۲۰۱۵ «حیدر العبادی» نخست وزیری عراق را مورد استقبال قرار داد.
السیسی در طول این سال ها، همواره به طور راهبردی بر روی گسترش مناسبات با عراق از دروازه اردن حساب باز کرده و بر همین اساس قاهره برای نخستین بار در مارس ۲۰۱۹ (فروردین ۹۸) با حضور «عادل عبدالمهدی» نخست وزیر پیشین عراق پذیرای نشست سران سه کشور عراق، اردن و مصر بود و طی آن همکاری راهبردی بین این سه کشور ترسیم شد.
در نشست قاهره برهمکاری اقتصادی میان سه کشور، توسعه و گسترش مناطق صنعتی مشترک، همکاری در بخش انرژی، تاسیسات زیربنایی و بازسازی تاکید شد.
این روابط بر اساس سه اصل تعریف شده در روابط راهبردی دو کشور بر محور توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری، مشاوره سیاسی و مبارزه با تروریسم و همکاری نظامی بنا شده است.
دومین دور این نشست سه جانبه متعاقبا در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک در سپتامبر ۲۰۱۹ (شهریور ۹۸) برگزار شد و علاوه بر همکاری های سه جانبه به طور ویژه بر اهمیت دستیابی ملت فلسطین به تمام حقوق مشروع خود تاکید کرد.
سومین نشست سران با حضور «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر عراق در شهریور ماه ۹۹ در امان پایتخت اردن با تاکید بر تقویت مناسبات و روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی سه کشور برگزار شد.
در ادامه روند آرام و روبه جلو مناسبات دو جانبه بین بغداد و قاهره، «مصطفی مدبولی» نخست وزیر مصر به عنوان عالی ترین مقام بلند پایه مصری دهم آبان ماه ۹۹ در راس یک هیات دولتی وارد بغداد شد.
در جریان این سفر چند توافقنامه، یادداشت تفاهم و پروتکل همکاری در زمینه های مختلف اقتصادی، تجاری، کشاورزی، انرژی، علمی و فرهنگی امضا شد و کمیته عالی روابط دو جانبه نیز جلسات خود را از سرگرفت.
در این راستا یکی از اهداف مهم سفر وزیر دفاع عراق به قاهره پیگیری توافقات اخیر بین دو کشور در بخش نظامی و اجرایی کردن این توافقات اعلام شده است.
اثرات پرونده های منطقه و بین المللی بر روابط عراق و مصر
کارشناسان بخشی از روابط عراق و مصر را در چند سال اخیر (حضور السیسی در قدرت) جدا از توسعه همکاری های دو جانبه، متاثر از رقابت های آشکار ترکیه و مصر بر سر توسعه نفوذ در عراق می دانند.
از همین منظر حمایت غیرمنتظره مصر از توافقنامه داخلی بین دولت مرکزی و دولت اقلیم کردستان عراق در خصوص بازگرداندن حیات طبیعی به «سنجار» (غرب موصل) در این راستا تحلیل و تفسیر شده زیرا قاهره تصور می کند که این توافق بخشی از بهانه های آنکارا برای حضور نظامی در شمال عراق به ادعای وجود عناصر جنگجوی حزب کارگران کرد ترکیه را می گیرد.
درعین حال عده ای از صاحب نظران با گنجاندن مصر در محور آمریکایی – سعودی، تمایل کم سابقه اخیر قاهره به توسعه روابط با عراق را در برهه اخیر با هدف افزایش حضور عربی در عراق و تقویت محور آمریکایی در مقابل سایر رقبای منطقه ای و بین المللی در این کشور می دانند.
از این حیث، سفر جاری وزیر دفاع عراق به قاهره به دلیل تنیده شدن مناسبات نظامی و دفاعی دو کشور در پرونده های منطقه ای و بین المللی از اهمیت فزاینده ای برخوردار شده است.